Het Koninkrijk Kush

Meroë is een oude stad op de oostoever van de Nijl app. 200 km ten noordoosten van Khartoum, Sudan. (Credit: Yannick Tylle/Getty Images)

Hoewel het vaak werd overschaduwd door zijn Egyptische buren in het noorden, was het Koninkrijk Kush meer dan duizend jaar lang een regionale macht in Afrika. Dit oude Nubische rijk bereikte zijn hoogtepunt in het tweede millennium voor Christus, toen het heerste over een uitgestrekt gebied langs de rivier de Nijl in het huidige Soedan. Bijna alles wat bekend is over Kush komt uit Egyptische bronnen, waaruit blijkt dat het een economisch centrum was dat een lucratieve markt exploiteerde in ivoor, wierook, ijzer en vooral goud. Het koninkrijk was zowel een handelspartner als een militaire rivaal van Egypte – het heerste zelfs over Egypte tijdens de 25e dynastie – en het nam veel van de gewoonten van zijn buurman over. De Koesjieten vereerden sommige van de Egyptische goden, mummificeerden hun doden en bouwden hun eigen soort piramiden. Het gebied rond de oude Koesjietische hoofdstad Meroe herbergt nu de ruïnes van meer dan 200 piramiden – meer dan in heel Egypte.

Het land van Punt

Weinig Afrikaanse beschavingen zijn zo mysterieus als Punt. Historische verslagen over het koninkrijk dateren van rond 2500 v. Chr., toen het in Egyptische verslagen werd vermeld als een “Land van de Goden”, rijk aan ebbenhout, goud, mirre en exotische dieren zoals apen en luipaarden. Het is bekend dat de Egyptenaren enorme karavanen en flottieljes op handelsmissies naar Punt hebben gestuurd – vooral tijdens de 15e eeuw v. Chr. regeerde koningin Hatsjepsoet – maar zij hebben nooit vastgesteld waar het zich bevond. De plaats van het fabelachtige koninkrijk is nu een veelbesproken onderwerp onder geleerden. Het Arabisch Schiereiland en de Levant zijn beide voorgesteld als mogelijke kandidaten, maar de meesten geloven dat het ergens aan de Rode Zee kust van Oost-Afrika heeft gelegen. In 2010 probeerde een team van onderzoekers Punt te lokaliseren door een gemummificeerde baviaan te analyseren die de heersers ooit aan de Egyptische farao’s hadden geschonken. Hoewel uit hun resultaten bleek dat de resten het meest overeenkwamen met dieren die in het huidige Ethiopië en Eritrea zijn gevonden, moet de precieze locatie van het Land van Punt nog worden bevestigd.

Carthago

Het best bekend als rivaal van het oude Rome in de Punische oorlogen, was Carthago een Noord-Afrikaans commercieel centrum dat meer dan 500 jaar bloeide. De stadstaat begon zijn leven in de 8e of 9e eeuw voor Christus als een Fenicische nederzetting in wat nu Tunesië is, maar groeide later uit tot een uitgestrekt zeevarend rijk dat de handel in textiel, goud, zilver en koper domineerde. Op het hoogtepunt telde de hoofdstad bijna een half miljoen inwoners en had het een beschermde haven met aanlegplaatsen voor 220 schepen. De invloed van Carthago breidde zich uiteindelijk uit van Noord-Afrika tot Spanje en delen van de Middellandse Zee, maar de zucht naar uitbreiding leidde tot toenemende wrijving met de ontluikende Romeinse Republiek. Vanaf 264 v. Chr. kwamen de oude grootmachten met elkaar in conflict in de drie bloedige Punische oorlogen, waarvan de laatste in 146 v. Chr. eindigde met de bijna totale vernietiging van Carthago. Vandaag de dag is bijna alles wat over is van het eens machtige rijk een reeks ruïnes in de stad Tunis.

Het rijk van Aksum

Tijdens de opkomst en ondergang van het Romeinse Rijk heerste het invloedrijke koninkrijk Aksum over delen van wat nu Eritrea en Noord-Ethiopië zijn. Er is verrassend weinig bekend over de oorsprong van Aksum, maar in de 2e en 3e eeuw na Christus was het een handelsmacht die met zijn goud en ivoor een vitale verbinding vormde tussen het oude Europa en het Verre Oosten. Het koninkrijk had een schrift dat bekend stond als Ge’ez – een van de eerste in Afrika – en het ontwikkelde een kenmerkende bouwstijl die de bouw van massieve stenen obelisken omvatte, waarvan sommige meer dan 100 voet hoog waren. In de vierde eeuw werd Aksum een van de eerste rijken ter wereld dat het christendom aannam, hetgeen leidde tot een politiek en militair bondgenootschap met de Byzantijnen. Het rijk ging later ten onder ergens rond de 7e of 8e eeuw, maar de religieuze erfenis bestaat vandaag de dag nog steeds in de vorm van de Ethiopische Orthodoxe Kerk.

Het keizerrijk Mali

De stichting van het keizerrijk Mali dateert uit de jaren 1200, toen een heerser met de naam Sundiata Keita – die ook wel de “Leeuwenkoning” wordt genoemd – een opstand tegen een Sosso-koning leidde en zijn onderdanen in een nieuwe staat verenigde. Onder Keita en zijn opvolgers verstevigde het rijk zijn greep op een groot deel van West-Afrika en werd het rijk door de handel. De belangrijkste steden waren Djenné en Timboektoe, die beide bekend stonden om hun luxueuze adobe moskeeën en islamitische scholen. Een van deze instellingen, de Sankore Universiteit in Timboektoe, had een bibliotheek met naar schatting 700.000 manuscripten. Het keizerrijk Mali viel uiteindelijk in de 16e eeuw uiteen, maar op zijn hoogtepunt was het een van de juwelen van het Afrikaanse continent en stond het over de hele wereld bekend om zijn rijkdom en luxe. Een legendarisch verhaal over de rijkdommen van het koninkrijk gaat over de heerser Mansa Musa, die tijdens een 14e-eeuwse pelgrimstocht naar Mekka een tussenstop in Egypte maakte. Volgens contemporaine bronnen deelde Musa tijdens zijn bezoek zoveel goud uit, dat de waarde ervan op de Egyptische markten gedurende enkele jaren kelderde.

Het Songhai-rijk

Weinig staten in de Afrikaanse geschiedenis kunnen qua omvang tippen aan het Songhai-rijk. Dit West-Afrikaanse koninkrijk, dat in de 15e eeuw werd gevormd uit enkele van de voormalige regio’s van het keizerrijk Mali, was groter dan West-Europa en omvatte delen van een dozijn hedendaagse naties. Het rijk kende een periode van welvaart dankzij een krachtig handelsbeleid en een verfijnd bureaucratisch systeem dat de enorme bezittingen verdeelde in verschillende provincies, elk bestuurd door zijn eigen gouverneur. Het bereikte zijn hoogtepunt in het begin van de 16e eeuw onder het bewind van de vrome koning Muhammad I Askia, die nieuwe gebieden veroverde, een alliantie sloot met de islamitische kalief van Egypte en honderden islamitische scholen stichtte in Timboektoe. Het Songhai-rijk behoorde ooit tot de machtigste staten ter wereld, maar het viel aan het eind van 1500 uiteen na een periode van burgeroorlog en interne twisten, waardoor het openstond voor een invasie van de sultan van Marokko.

Het Grote Zimbabwe

Een van de indrukwekkendste monumenten in Afrika ten zuiden van de Sahara is het Grote Zimbabwe, een imposante verzameling gestapelde rotsblokken, stenen torens en verdedigingsmuren die zijn samengesteld uit geslepen granietblokken. De rotsburcht is lang het onderwerp geweest van mythen en legenden – ooit werd gedacht dat het de residentie was van de Bijbelse koningin van Sheba – maar historici weten nu dat het de hoofdstad was van een inheems rijk dat tussen de 13e en 15e eeuw in de regio floreerde. Dit koninkrijk heerste over een groot deel van het huidige Botswana, Zimbabwe en Mozambique. Het was bijzonder rijk aan vee en edele metalen en lag aan een handelsroute die de goudvelden van de regio verbond met havens aan de kust van de Indische Oceaan. Hoewel er weinig bekend is over de geschiedenis, wijzen de overblijfselen van artefacten zoals Chinees aardewerk, Arabisch glas en Europees textiel erop dat het ooit een handelscentrum met goede verbindingen was. De vestingstad bij het Grote Zimbabwe werd op mysterieuze wijze ergens in de 15e eeuw verlaten nadat het koninkrijk in verval raakte, maar in zijn hoogtijdagen woonden er naar schatting 20.000 mensen.