We kunnen alleen maar speculeren over de redenen waarom Nobel de prijzen heeft ingesteld die zijn naam dragen. Hij was terughoudend over zichzelf, en hij nam niemand in vertrouwen over zijn besluit in de maanden voor zijn dood. De meest plausibele veronderstelling is dat een bizar voorval in 1888 de aanzet kan hebben gegeven tot de gedachtegang die uitmondde in zijn legaat voor de Nobelprijzen. Dat jaar was Alfreds broer Ludvig overleden tijdens een verblijf in Cannes, Frankrijk. De Franse kranten berichtten over Ludvig’s dood, maar verwarden hem met Alfred, en één krant kopte: “Le marchand de la mort est mort” (“De koopman van de dood is dood.”) Misschien heeft Alfred Nobel de prijzen in het leven geroepen om precies die postume reputatie te vermijden die uit dit voorbarige overlijdensbericht sprak. Het staat vast dat de prijzen die hij heeft ingesteld een afspiegeling zijn van zijn levenslange belangstelling voor de gebieden natuurkunde, scheikunde, fysiologie en literatuur. Er is ook overvloedig bewijs dat zijn vriendschap met de prominente Oostenrijkse pacifiste Bertha von Suttner hem inspireerde tot het instellen van de vredesprijs.

Nobel zelf blijft echter een figuur van paradoxen en tegenstrijdigheden: een briljante, eenzame man, deels pessimist en deels idealist, die de krachtige explosieven uitvond die in de moderne oorlogvoering worden gebruikt, maar ook ’s werelds meest prestigieuze prijzen voor intellectuele diensten aan de mensheid instelde.