De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie, die tot 70% van alle mensen met dementie treft
Snelle feiten
- De ziekte van Alzheimer beschadigt de hersenen, wat leidt tot een verminderd geheugen, denken en gedrag
- De grootste risicofactor voor het krijgen van Alzheimer is toenemende leeftijd, waarbij drie op de tien mensen boven de 85 jaar dementie hebben
- Sporadische Alzheimer kan iedereen van elke leeftijd treffen
- Familiaire Alzheimer is een zeer zeldzame genetische aandoening, met een beginleeftijd van minder dan 65 jaar
Wat is de ziekte van Alzheimer?
De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Tot 70% van alle mensen met dementie lijdt aan de ziekte. De ziekte werd in 1907 voor het eerst vastgesteld door Dr. Alois Alzheimer. Dr. Alzheimer meldde het geval van Auguste Deter, een vrouw van middelbare leeftijd met dementie en specifieke veranderingen in haar hersenen. Gedurende de volgende 60 jaar werd de ziekte van Alzheimer beschouwd als een zeldzame aandoening die mensen onder de 65 jaar trof. Pas in de jaren zeventig verklaarde dr. Robert Katzman (toen nogal stoutmoedig) dat “seniele dementie” en de ziekte van Alzheimer dezelfde aandoening waren en dat geen van beide een normaal onderdeel van het ouder worden was.
De ziekte van Alzheimer kan zowel sporadisch als familiair voorkomen.
Sporadische Alzheimer kan volwassenen op elke leeftijd treffen, maar treedt meestal op na het 65e levensjaar en is de meest voorkomende vorm van Alzheimer.
Familiaire Alzheimer is een zeer zeldzame genetische aandoening, die wordt veroorzaakt door een mutatie in een van meerdere genen. De aanwezigheid van gemuteerde genen betekent dat de persoon uiteindelijk de ziekte van Alzheimer zal ontwikkelen, meestal in de jaren 40 of 50.
Het gezonde menselijke brein
Het hele brein wordt gevoed en van zuurstof voorzien door een complex netwerk van slagaders, aders en haarvaten. Dit vasculaire netwerk wordt streng gecontroleerd en scheidt de hersenen van de rest van de bloedstroom. De bloed-hersenbarrière beschermt de hersenen tegen infecties, maar als de hersenen toch geïnfecteerd raken, is het moeilijk ze te behandelen, omdat veel antibiotica in hun moleculaire structuur te groot zijn om de barrière te passeren. Dit is ook een groot probleem bij het vinden van middelen om de ziekte van Alzheimer te behandelen, omdat zij deze barrière moeten passeren om de hersenen te bereiken.
Achter de oren en slapen bevinden zich de temporale hersenkwabben. Deze gebieden verwerken spraak en werkgeheugen, en ook ‘hogere’ emoties zoals empathie, moraliteit en spijt. Onder de voorhersenen liggen de primitievere hersengebieden, zoals het limbisch systeem. Het limbisch systeem is een structuur die alle zoogdieren gemeen hebben en die onze verlangens en vele emoties verwerkt. In het limbisch systeem bevindt zich ook de hippocampus – een gebied dat van vitaal belang is voor de vorming van nieuwe herinneringen.
Het cerebellum bevindt zich aan de achterkant van de hersenen en slaat ons spiergeheugen op, zodat we dingen kunnen doen zonder na te denken – zoals fietsen. De middenhersenen en de hersenstam zijn de meest primitieve gebieden van de hersenen. Zij regelen lichaamsfuncties zoals de hartslag en de spijsvertering en fungeren als interface tussen het ruggenmerg en de rest van de hersenen.
Al deze complexe taken worden bemiddeld door de verbindingen tussen de hersencellen (neuronen), synapsen genaamd. In het volwassen menselijke brein zijn er ongeveer 100 miljard hersencellen, elk verbonden met zijn buren door 5-10.000 synapsen.
Onze hersenen vormen een miljoen nieuwe verbindingen – een miljoen nieuwe synapsen – elke seconde dat we leven. Het patroon en de sterkte van de verbindingen verandert voortdurend en geen twee hersenen zijn gelijk.
Het is in deze veranderende verbindingen dat herinneringen worden opgeslagen, gewoonten worden aangeleerd en persoonlijkheden worden gevormd, door bepaalde patronen van hersenactiviteit te versterken en andere te verliezen.
Hersencellen communiceren via synapsen op een verscheidenheid van manieren. Signalen worden via de synaps doorgegeven in de vorm van chemische stoffen die neurotransmitters worden genoemd. Neurotransmitters worden doorgegeven van de ene hersencel, over de synaps (verbinding) en naar de ontvangende hersencel, die de neurotransmitter opvangt met een receptor. De ontvangende cel kan dan weer een uitbarsting van neurotransmitters naar andere hersencellen sturen om de boodschap door te geven.
De hersenen bij de ziekte van Alzheimer
Teruggaand tot de jaren 1900 onderzocht dr. Alzheimer de hersenen van zijn patiënte, mevrouw Deter, na haar dood. Hij stelde vast dat de buitenste laag van de hersenen of de cortex – het gebied van de hersenen dat betrokken is bij het geheugen, de taal en het beoordelingsvermogen – was gekrompen. We weten dat het zogenaamde krimpen van de hersenen wordt veroorzaakt door het afsterven van de hersencellen.
Dr Alzheimer vond ook twee soorten afzettingen in Deter’s hersenen. Het ene type werd buiten de hersencellen aangetroffen, de zogenaamde plaques, en het andere type afzetting werd binnen de hersencellen aangetroffen, de zogenaamde “neurofibrillaire klitten”. Deze plaques beschadigen synapsen zodat signalen niet tussen hersencellen kunnen worden doorgegeven. Klitten doden de hersencellen door het normale transport van voedsel en energie rond de hersencel te verhinderen.
Als hersencellen afsterven, krimpen de hersenen, wat kan worden waargenomen met behulp van beeldvorming zoals magnetische resonantie imaging (MRI).
Het buitenste deel van de hersenen is meestal het gebied dat het eerst door de ziekte wordt aangetast. Kortetermijngeheugenverlies is dan ook een van de eerste symptomen van de ziekte van Alzheimer. Maar naarmate de ziekte zich uitbreidt naar diepere delen van de hersenen, gaat ook het langetermijngeheugen verloren. De ziekte tast ook veel andere hersenfuncties aan en daardoor worden ook veel andere gedragsaspecten verstoord.
Afgezien van de enkele individuen met familiaire Alzheimer, is het niet bekend waarom de ene persoon op late leeftijd Alzheimer krijgt en de andere niet. Wetenschappers onderzoeken wat de vorming van plaques en tangles in gang zet en welke andere chemische veranderingen de hersencellen bij de ziekte van Alzheimer beschadigen.
Er worden verschillende vermoedelijke oorzaken onderzocht, waaronder factoren in de omgeving, biochemische verstoringen en immuunprocessen. De oorzaak kan van persoon tot persoon verschillen en kan te wijten zijn aan één factor of een aantal factoren.
Symptomen van de ziekte van Alzheimer
In de vroege stadia kunnen de symptomen van de ziekte van Alzheimer heel subtiel zijn. Het begint echter vaak met geheugenverlies en moeite met het vinden van de juiste woorden voor alledaagse voorwerpen.
Andere symptomen kunnen zijn:
- Persistente en frequente geheugenproblemen, vooral van recente gebeurtenissen
- Vaagheid in alledaagse gesprekken
- Blijkbaar verlies van enthousiasme voor activiteiten waar men vroeger van genoot
- Langer doen over routinetaken
- Vergeten vanbekende mensen of plaatsen
- Onvermogen om vragen en instructies te verwerken
- Verlechtering van sociale vaardigheden
- Emotionele onvoorspelbaarheid
De symptomen variëren en de ziekte ontwikkelt zich in een verschillend tempo, afhankelijk van de persoon en de aangetaste gebieden van de hersenen. De vaardigheden van een persoon kunnen van dag tot dag, of zelfs binnen één dag, fluctueren en slechter worden in tijden van stress, vermoeidheid of slechte gezondheid.
Hoe verloopt de ziekte van Alzheimer?
De snelheid waarmee de ziekte vordert, verschilt van persoon tot persoon.
De ziekte leidt uiteindelijk echter tot volledige afhankelijkheid en uiteindelijk tot de dood, meestal als gevolg van een andere ziekte zoals longontsteking. Iemand kan drie tot twintig jaar leven met de ziekte van Alzheimer, met een gemiddelde van zeven tot tien jaar.
Hoe wordt de ziekte van Alzheimer vastgesteld?
Er is momenteel geen eenduidige test om de ziekte van Alzheimer vast te stellen. De diagnose wordt pas gesteld na zorgvuldig klinisch overleg.
De klinische diagnose kan onder meer bestaan uit:
- Een gedetailleerde anamnese
- Een grondig lichamelijk en neurologisch onderzoek
- Een test van de intellectuele functie
- Psychiatrische beoordeling
- Een neuropsychologische test
- Bloed- en urineonderzoek
- Lumbaalpunctie voor onderzoek van het hersenvocht
- Medische beeldvorming (MRI, PET)
Deze tests zullen helpen om andere aandoeningen met vergelijkbare symptomen uit te sluiten, zoals voedingstekorten of depressie. Na het uitsluiten van andere oorzaken kan de klinische diagnose van de ziekte van Alzheimer met ongeveer 80% tot 90% nauwkeurigheid worden gesteld als de symptomen en verschijnselen juist zijn. De diagnose kan pas na het overlijden worden bevestigd door onderzoek van het hersenweefsel.
Het is belangrijk om een vroege en nauwkeurige diagnose te stellen om te bepalen of een behandelbare aandoening, anders dan de ziekte van Alzheimer, de symptomen veroorzaakt. Als de ziekte van Alzheimer is vastgesteld, kunnen medische behandeling en andere hulpverlening worden besproken.
Is er een behandeling beschikbaar?
Op dit moment is er geen genezing voor de ziekte van Alzheimer. Wel lijkt een groep geneesmiddelen, cholinergerica genaamd, bij sommige mensen met milde tot matige Alzheimer enige tijdelijke verbetering in het cognitief functioneren op te leveren.
Er kunnen ook geneesmiddelen worden voorgeschreven voor secundaire symptomen zoals rusteloosheid of depressie, of om de persoon met dementie te helpen beter te slapen.
Er is gemeenschapssteun beschikbaar voor de persoon met Alzheimer, zijn familie en verzorgers. Deze steun kan een positief verschil maken bij het omgaan met dementie. Dementia Australia biedt steun, informatie en advies aan mensen die aan dementie lijden. Dementia Australia streeft er ook naar actuele informatie te verstrekken over behandelingen met medicijnen.
Volgende hulp
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Nationale Dementiehulplijn op 1800 100 500.
Voor een reeks boeken en video’s kunt u contact opnemen met onze Bibliotheek.
Voor advies, een verstandige aanpak en praktische strategieën met betrekking tot de kwesties die het meest aan de orde komen in verband met dementie, kunt u onze Help Sheets lezen.