Arachnoïditis is een ontstekingsaandoening die de dura (buitenkant) en de arachnoïd (binnenkant) van de hersenen aantast, de twee van de drie vliezen (hersenvliezen) die de hersenen, het ruggenmerg en de zenuwwortels bedekken en beschermen. De subarachnoïdale ruimte bevat het hersenvocht dat vanuit de hersenen en het ruggenmerg circuleert.

Aanhoudende ontsteking van de arachnoïdale mater kan littekenvorming en fibrose veroorzaken, waardoor zenuwwortels abnormaal aan de durale zak of aan elkaar vastkleven. Dit resulteert in een reeks symptomen, zoals neurologische stoornissen en ernstige chronische neuropathische pijn. In het verleden waren tuberculose en syfilis veel voorkomende oorzaken van myelitis en arachnoïditis. Maar dankzij de beschikbare doeltreffende behandeling is arachnoïditis nu nog zelden een complicatie van dergelijke infecties. Het wordt nu vaak in verband gebracht met schimmelmeningitis als gevolg van epidurale injecties met bedorven steroïden.

De ernst van de symptomen hangt meestal af van de omvang en de plaats van de ontsteking. Een directe verwonding van het ruggenmerg of de zenuwwortels leidt tot onmiddellijke, hevige pijn in het corresponderende gebied van innervatie. Chronische ernstige pijn is meestal gelokaliseerd in de onderrug, het perineum, de benen en de voeten; zij kan weken na de uitlokkende gebeurtenis (zoals een invasieve ingreep) optreden. Het resulteert meestal in hevige pijn, vergezeld van tintelingen of branderigheid in de benen en voeten, samen met paresthesieën. Er kunnen ook spierkrampen, loopafwijkingen en veranderingen van de proprioceptie optreden. In sommige gevallen kan er sprake zijn van ernstige hoofdpijn, visusstoornissen, gehoorproblemen, duizeligheid en misselijkheid. Sommige patiënten melden darm-, blaas- en seksuele disfunctie.

Naast het binnendringen van ziekteverwekkers in de subarachnoïdale ruimte kan een invasieve spinale procedure ook arachnoïditis veroorzaken door beschadiging van het ruggenmerg met als gevolg myelomalacie of rek van de zenuwwortels doordat ze aan de wand van de durale zak kleven. De diagnose van arachnoïditis is gebaseerd op de voorgeschiedenis van een invasieve ingreep of een ernstige ziekte in de wervelkolom, waarvan tekenen kunnen worden waargenomen bij het lichamelijk onderzoek. De diagnose wordt bevestigd op een MRI met contrast, die ook uitstekend is voor het bepalen van de uitgebreidheid van de aandoening. Indien een MRI gecontra-indiceerd is (aanwezigheid van metalen implantaten), moet de diagnose van arachnoïditis worden gesteld met behulp van een computertomografie (CT) met contrastversterking. Maar een intrathecale injectie van het contrast voor een myelogram is problematisch is een acuut ontstoken wervelkolom.

Behandeling is hoofdzakelijk symptomatisch omdat er geen definitieve genezing voor arachnoïditis is. Pijnstillers zijn geïndiceerd, maar moeten met voorzichtigheid worden toegediend gezien het chronische karakter van de aandoening en de gevaren van langdurig voorschrijven (verslaving, bijvoorbeeld). Lichte fysiotherapie wordt aanbevolen voor getroffen personen om de functie te herstellen en te behouden, met inbegrip van massage, lichte lichaamsbeweging, hydrotherapie, en warme of koude kompressen. Psychotherapie kan nuttig zijn als er sprake is van een depressie. Chirurgie is niet aangewezen gezien de aanwezigheid van littekenweefsel en fibrosevorming in de wervelkolom.