Negen van 13 van Afrika’s oudste en grootste baobabbomen zijn in de afgelopen tien jaar gestorven, zo is gemeld. Deze bomen, die tussen 1.100 en 2.500 jaar oud zijn, lijken het slachtoffer te zijn geworden van de klimaatverandering. Wetenschappers speculeren dat de opwarming van de aarde de bomen ofwel direct heeft gedood, ofwel ze zwakker heeft gemaakt en vatbaarder voor droogte, ziekten, brand of wind.

Old baobabs zijn niet de enige bomen die door klimaatveranderingen worden getroffen. Ponderosa pine en Pinyon bossen in het Amerikaanse Westen sterven steeds sneller af naarmate de zomers in de regio warmer worden. Ook de beroemde Ohi’a-bomen in Hawaï sterven sneller dan voorheen werd waargenomen.

Er zijn negen soorten baobabbomen in de wereld: één op het vasteland van Afrika, Adansonia digitata, (de soort die het grootst en het oudst kan worden), zes in Madagaskar en één in Australië. De Afrikaanse baobab op het vasteland is genoemd naar de Franse botanicus Michel Adanson, die de baobabbomen in Senegal beschreef.

De Afrikaanse baobab is een opmerkelijke soort. Niet alleen vanwege zijn omvang en levensduur, maar ook door de bijzondere manier waarop hij meerdere vergroeide stammen heeft. In de ruimte tussen deze stammen (valse holtes genoemd) groeit schors, wat uniek is voor de baobab.

Omdat baobabs slechts vage groeiringen produceren, analyseerden de onderzoekers met behulp van radiokoolstofdatering monsters van verschillende delen van de stam van elke boom en stelden vast dat de oudste (die nu dood is) meer dan 2.500 jaar oud was.

Ze hebben ook meer dan 300 toepassingen. De bladeren, rijk aan ijzer, kunnen worden gekookt en gegeten als spinazie. De zaden kunnen worden geroosterd om een koffiesurrogaat te maken of geperst om olie te maken voor koken of cosmetica. Het vruchtvlees bevat zes keer meer vitamine C dan sinaasappels, waardoor het een belangrijk voedingssupplement is in Afrika en op de Europese, Amerikaanse en Canadese markt.

Lokaal wordt vruchtenpulp verwerkt tot sap, jam, of gefermenteerd om bier te maken. De jonge zaailingen hebben een penwortel die kan worden gegeten als een wortel. De bloemen zijn ook eetbaar. Van de wortels kan rode verfstof worden gemaakt, en van de bast touwen en manden.

Baobabs hebben ook medicinale eigenschappen, en hun holle stammen kunnen worden gebruikt om water op te slaan. Baobabkronen bieden ook schaduw, waardoor ze in veel plattelandsdorpen een ideale plaats zijn voor een markt. En natuurlijk zorgt de handel in baobabproducten voor een inkomen voor de lokale gemeenschappen.

Baobabbomen spelen ook een grote rol in het culturele leven van hun gemeenschappen, omdat ze centraal staan in veel Afrikaanse orale verhalen. Ze komen zelfs voor in De kleine prins.

Baobab cultiveren

Baobabbomen zijn niet alleen nuttig voor mensen, ze zijn ook belangrijke elementen van het ecosysteem in de droge Afrikaanse savannes. Belangrijk is dat baobabbomen de bodem vochtig houden, de recycling van voedingsstoffen bevorderen en bodemerosie voorkomen. Zij fungeren ook als een belangrijke bron van voedsel, water en beschutting voor een groot aantal dieren, waaronder vogels, hagedissen, apen en zelfs olifanten – die hun schors kunnen eten om voor wat vocht te zorgen wanneer er geen water in de buurt is. De bloemen worden bestoven door vleermuizen, die lange afstanden afleggen om zich met hun nectar te voeden. Er leven ook talloze insecten op de baobabboom.

Oeroud als ze zijn, kunnen baobabbomen worden gekweekt, zoals sommige gemeenschappen in West-Afrika al generaties lang doen. Sommige boeren worden ontmoedigd door het feit dat het 15-20 jaar kan duren voordat ze vruchten dragen – maar recent onderzoek heeft aangetoond dat door het enten van de takken van vruchtdragende bomen op zaailingen ze in vijf jaar vruchten kunnen dragen.

Vele “inheemse” bomen vertonen een grote variatie in morfologische en voedingseigenschappen van de vruchten – en het vergt jaren van onderzoek en selectie om de beste variëteiten voor de teelt te vinden. Dit proces, dat domesticatie wordt genoemd, verwijst niet naar genetische manipulatie, maar naar de selectie en teelt van de beste bomen van die welke in de natuur beschikbaar zijn. Het lijkt eenvoudig, maar het kost tijd om de beste bomen te vinden – ondertussen sterven er veel af.

De dood van deze oudste en grootste baobabbomen is zeer triest, maar hopelijk zal het nieuws ons motiveren om de resterende grote baobabs ter wereld te beschermen en een proces van nauwlettend toezicht op hun gezondheid op gang te brengen. En hopelijk, als wetenschappers het proces van het identificeren van de beste bomen om te cultiveren kunnen perfectioneren, zullen ze op een dag net zo gewoon worden in onze supermarkten als appels of sinaasappels.