先生（せんせい） leraar; meester; dokter

Dankzij de populariteit van sporten als judo en karate, is 先生 (せんせい) een Japans woord dat mensen over de hele wereld gebruiken in plaats van “leraar”. Als je Japanse lessen volgt op een school of online, noem je je leraar daar waarschijnlijk ook “sensei”.

Maar het woord “sensei” is veel meer dan alleen maar een synoniem voor “leraar”-anders zou ik nu stoppen met het schrijven van dit artikel! Naast je judo-meester Sensei Jeff en je Japanse instructeur Yoshida-sensei, zijn er nog meer mensen die de titel sensei verdienen.

Om je een duidelijker beeld te geven van wie een sensei werkelijk is, zal ik je les geven aan de hand van concrete voorbeelden. Aan het eind zul je het woord beter kunnen gebruiken dan iedereen in je Japanse/judo klas!

• Wat betekent “Sensei”?
• leraren
  • academici
  • mensen met gespecialiseerde vaardigheden
  • artiesten
  • atleten
• bepaalde professionals
  • beroepsbeoefenaren met gespecialiseerde kennis
  • Politici
  • Professionele kunstenaars en scheppers
  • Religieuze leiders
• Hoe het woord 先生 te gebruiken
  • Formaliteit van 先生
  • 〜の先生
  • Eerste-Persoonlijk voornaamwoord: 先生 als “ik”
  • Tweede-persoons voornaamwoord: 先生 als “jij”
  • Derde-persoons voornaamwoord: 先生 als “He/Her/They”
  • 先生 als naamgever of naam
  • Gebruik 先生 Sarcastisch
  • 先生 met Affectie
  • 先生 voor Niet-Menselijke wezens
• Zekere auteurs van bepaalde artikelen zouden ook 先生 genoemd kunnen worden…

Voordat je verder gaat: we hebben ook een podcast opgenomen over het woord “sensei.” We spraken over onze persoonlijke ervaringen om sensei genoemd te worden en om naar anderen te verwijzen als sensei. We raden je aan het artikel te lezen en de podcast-aflevering te beluisteren voor een beter begrip van het woord.

En als je ons leuk vindt, abonneer je dan op de Tofugu podcast!

Wat betekent “Sensei”?

Bij het leren van een nieuw Japans woord is het altijd een goed idee om naar de kanji te kijken:

先 (せん) = vorige
生 (せい) = geboren

“Een persoon die geboren is voordat jij dat was.” Veel woordenboeken suggereren dat dit de oorspronkelijke betekenis is van 先生, wat logisch is als je naar de kanji kijkt. Vroeger betekende (en betekent nog steeds) langer leven dat je meer ervaring en kennis had.

Dezer dagen betekent 先生 niet per se iemand die ouder is, maar nog steeds iemand die ervaren, vaardig en goed geïnformeerd is. Traditioneel wordt mensen in Japan geleerd om respect te hebben voor ouderen, en het is belangrijk om te weten dat het woord 先生 respectvol aanvoelt.

In het algemeen zijn er twee soorten mensen die 先生 worden genoemd: leraren, en bepaalde professionals. Er zijn uitzonderingen, natuurlijk – sommige leraren of instructeurs worden geen 先生 genoemd, ook al geven ze les, en sommige mensen die geen les geven worden 先生 genoemd. Laten we eens uitzoeken wie wie is.

Leraren

Volgend is de primaire definitie en het meest voorkomende gebruik van 先生, zowel binnen als buiten Japan. Het Japanse woordenboek 妙教国語辞典 definieert 先生 als:

Een persoon die les geeft in academische vakken, techniek, praktische kunst, etc.

Volgens deze definitie kan een 先生 les geven in bijna alles; dat “etc.” aan het eind maakt het nog vager. En hoewel mensen gekscherend naar Google verwijzen als グーグル先生 omdat Google alles weet en onderwijst (althans zo voelt het), onderwijst een 先生 meestal één specifiek ding.

Academici

Als ik het woord 先生 hoor, is het eerste wat in me opkomt een leraar op school. Je zult het woord het meest gebruiken en horen in een academische omgeving, vooral in Japan, waar negen jaar lagere school en junior high school verplicht is.

Als ze in een soort academische omgeving werken, kun je er bijna zeker van zijn dat een persoon 先生 wordt genoemd.

In de VS is een “tutor” iets anders dan een “leraar”. In Japan wordt een thuisleraar (家庭教師) echter ook vaak 先生 genoemd, omdat kyōshi (教師) een synoniem is voor 先生. Als je een Japanse privé-leraar hebt, kun je die gerust 先生 noemen, zelfs als het een online-leraar is. Echter, “tutor” (uitgesproken als チューター chuutaa) als leenwoord steeds gebruikelijker in Japan.

Sommige universiteiten of cram scholen (gespecialiseerde scholen die studenten trainen om bepaalde doelen te bereiken, zoals het slagen voor de toelatingsexamens van middelbare scholen of universiteiten) huren oudere studenten in om jongere studenten te mentoren. Toch is dit meer een senpai-kōhai relatie, en hen 先生 noemen is ongewoon.

Toch zijn er mensen die 先生 worden genoemd die niet echt lesgeven. Het personeel van kinderdagverblijven (保育園) en naschoolse programma’s (嫥保育), bijvoorbeeld: hun werk houdt meer in dat ze voor kinderen zorgen dan dat ze hen onderwijzen, maar toch kunnen ze aanspraak maken op de titel. Op dezelfde manier wordt een schoolverpleegster een “leraar van de verpleegkamer” genoemd (保健室の先生), ook al geven ze geen les zoals andere leraren.

Als ze in een soort academische omgeving werken, kun je er bijna zeker van zijn dat een persoon 先生 wordt genoemd.

Mensen met Gespecialiseerde Vaardigheden

Stel u voor dat u een nieuw vak wilt leren op een vakschool (専門学校), waar u technische vaardigheden kunt leren, of kok, cosmetoloog, of grafisch ontwerper kunt worden. De instructeurs daar worden ook 先生 genoemd, ook al hebben ze misschien geen lesbevoegdheid. Evenzo worden rijschool-instructeurs 自動車学校 ook 先生 genoemd, ook al is de plaats waar zij lesgeven geen formele school.

Stelt u zich nu eens voor dat u les wilt krijgen in een specifieke vaardigheid – een traditioneel ambacht, bijvoorbeeld. U zou een leerlingschap kunnen nemen. In dat geval zou je je meester 先生 kunnen noemen, hoewel een leraar in deze zin ook wel shishō (師匠) wordt genoemd. Het hangt allemaal af van de gewoonte in die bepaalde sector, of hoe de meester het liefst aangesproken wil worden. Je kunt dit het beste bij hen navragen.

Artiesten

In Japan is het gebruikelijk om je kinderen naar naraigoto (習い事) te sturen: lessen die ze buiten de school volgen. Naraigoto zijn vaak cultuur- of kunstgerelateerd, zoals muziek of kalligrafie, hoewel vechtsporten, sport, Engelse les, of zelfs cram school ook als naraigoto kunnen worden beschouwd. Toen ik opgroeide, waren mijn naraigoto schilderen en piano leren.

Normaal gesproken worden degenen die naraigoto onderwijzen 先生 genoemd, en de plaats waar ze lesgeven wordt vaak een kyōshitsu (教室) genoemd, of “klaslokaal”. Sommige naraigoto-leraren gebruiken studio’s als kyōshitsu, maar anderen gebruiken hun huis of gaan naar het huis van hun leerlingen.

Enkele voorbeelden van populaire naraigoto voor kinderen zijn:

• ピアノ piano
• そろばん telraam
• 習字 kalligrafie
• バレエ ballet

Naraigoto is ook gebruikelijk voor volwassenen. Mijn moeder gaat naar geperste-bloem-lessen, en nu is ze gekwalificeerd als instructeur-een 先生. De moeder van mijn goede vriendin geeft les in Spaanse tegelkunst aan volwassenen, en ook zij is een 先生. Ik weet niet zeker wat Japanse jongvolwassenen tegenwoordig doen, maar typische culturele/kunstzinnige naraigoto voor volwassenen zouden zijn…

• koken
• Japanse bloemschikken
• Japanse theeceremonie
• kimonodragen

Belaste volwassenen tellen zelfs eenmalige, zelfontwikkelingsworkshops als naraigoto, en degenen die ze geven worden ook wel 先生 genoemd.

Atleten

Het woord “sport” dekt allerlei atletische activiteiten, maar laten we het eerst over traditionele Japanse sporten hebben: vechtsporten, waaronder sumō, jūdō, karate, aikidō, kendō, en kyudō. Ze zijn nog steeds erg populair, en etiquette (礼儀) is een groot onderdeel van hen, dus het is belangrijk om respect te tonen aan je leraar door ze 先生 te noemen.

Sumo cultuur is een beetje anders. Als het om professioneel sumo gaat, waar je in de leer bent bij een stal, wordt de meester toshiyori (年寄) of oyakata (親方) genoemd. Maar als het een naraigoto type sumo les is, heet de instructeur 先生. En zelfs als het geen traditionele Japanse vechtkunst is-taekwondo bijvoorbeeld- wanneer het in Japan wordt beoefend, zullen instructeurs hoogstwaarschijnlijk 先生 worden genoemd.

Voor niet-Japanse sporten is het niet verkeerd om je leraar 先生 te noemen, maar het gebruik van het leenwoord voor “coach” (uitgesproken als コーチ of koochi) of soms kantoku (監督), wat “hoofdcoach” betekent, is de laatste tijd gebruikelijker. Als naraigoto op de lagere school speelde ik badminton, en elke vrijdag kwam iemand van de badmintonzaak ons les geven. In plaats van 先生 noemden we hem koochi.

Instructeurs voor populaire naraigoto sporten als 水泳 (suiei, zwemmen) of 体操 (taisou, turnen) worden meestal ook koochi genoemd. Groepssporten zoals voetbal of honkbal gebruiken kantoku en/of koochi. Het hangt af van de cultuur van de specifieke sport of zelfs het team, maar in het algemeen klinken kantoku en koochi natuurlijker voor sportinstructeurs.

Er is echter een uitzondering: activiteiten van schoolclubs die bukatsu (部活) worden genoemd, of ze nu atletisch of cultureel zijn, hebben elk een begeleider die ook een leraar op de school is. Deze begeleiders worden komon (顧問) genoemd.

Ik zat in badminton bukatsu op de middelbare school, en mijn komon was een leraar maatschappijleer. Zelfs als je komon enthousiast is, elke training bijwoont en je begeleidt als een coach, zou je hem toch 先生 noemen omdat hij een 先生 op school is. Daarentegen had de honkbalclub van mijn junior high een plaatselijke vrijwillige instructeur, en omdat hij geen leraar op onze school was, noemden we hem koochi.

Japanse sporten zijn nog steeds erg populair, en etiquette (礼儀) is daar een groot onderdeel van, dus het is belangrijk om respect te tonen aan je leraar door hem 先生 te noemen.

Hoe noem je fitness trainers – je weet wel, die geweldig in vorm zijnde mannen en vrouwen die je leren hoe je moet sporten of hoe je fitness apparatuur moet gebruiken? In dit geval gebruik je het leenwoord voor “trainer” (spreek uit als トレーナー of toreenaa). Ik heb een paar maanden in een sportschool in Japan gewerkt, en ik heb nooit gehoord dat klanten hun trainers 先生 noemden. Af en toe hoorde ik toreenaa gebruikt als een tweede-persoons voornaamwoord of eerbetoon, maar alleen in werk-gerelateerde discussies tussen werknemers.

Klanten en trainers gebruiken meestal hun achternaam + 〜さん, maar yoga en groeps-oefeningen instructeurs worden vaak 先生 genoemd door hun studenten, of het nu in een sportschool of studio is. Insutorakutaa, het leenwoord voor “instructeur”-uitgesproken als インストラクター-wordt ook gebruikt. Maar als tweede-persoons voornaamwoord of eerbetoon klinkt 先生 natuurlijker.

Over het geheel genomen is de sportwereld lastig voor het gebruik van 先生. Het beste is om te leren (of te vragen!) hoe een bepaald soort coach of instructeur genoemd moet worden.

Zekere professionals

Diegenen die buiten het land wonen weten dit misschien niet, maar in Japan wordt 先生 ook beroepsmatig gebruikt. Bepaalde deskundigen, vooral degenen die bekend zijn of een kwalificatie nodig hebben, mogen de geprivilegieerde titel gebruiken.

Professionals met gespecialiseerde kennis

Dokters (医者) en advocaten (弁護士) hebben een hoge sociale autoriteit in Japan. Mensen begrijpen hoe moeilijk en tijdrovend het is om gecertificeerd te worden voor deze beroepen, dus noemen ze hen 先生 uit respect en waardering voor hun service.

Sommige professionals worden 先生 genoemd, hoewel niet door iedereen. Bijvoorbeeld, veel beroepen die eindigen op 〜shi (士) vereisen een nationale test om gecertificeerd te worden, en degenen die dat doen worden meestal 先生 genoemd. Hoewel ze technisch gezien geen artsen zijn, worden gecertificeerde deskundigen zoals klinisch psychologen (臨床心理士) of fysiotherapeuten (理学療法士) die speciale diensten verlenen, vaak 先生 genoemd. Hieronder vallen ook beroepen als belastingaccountant (税理士) en architect (建築士).

Niet alles is zo klaar als een klontje. Sommige mensen vinden het nog steeds onnatuurlijk om sommige van deze mensen 先生 te noemen. Deze grijze gebieden zijn voer voor veel controverse en verhit geklets op Japanse discussiefora.

Niet zeker of je iemand 先生 moet noemen of niet? Luister naar hoe anderen naar hen verwijzen. Professionals die 先生 worden genoemd, gebruiken de titel meestal met elkaar. Als u de deskundigheid van iemand waardeert, is de naam 先生 een manier om uw respect te tonen. Als ze bescheiden zijn, kunnen ze u vragen om te stoppen, en in dat geval, vraag hen wat ze liever zouden hebben. Dat is de veiligste weg.

Politici

Hoewel hun beroep geen licentie of certificering vereist, worden politici (政治家) ook gewoonlijk 先生 genoemd. In tegenstelling tot andere 先生 beroepen, bieden zij geen dienst aan – in plaats daarvan hebben zij politieke kennis.

Waarom worden politici 先生 genoemd? In dit artikel wordt beweerd dat het allemaal teruggaat tot de Meiji-periode in Japan, toen de parlementaire democratie begon. Politici uit verschillende regio’s kwamen in Tokio bijeen en brachten lokale jongeren mee om hen bij te staan. De politici onderwezen deze jongeren en werden in feite hun leraren. De titel bleef dus hangen.

Heden ten dage is het meer een gewoonte om politici 先生 te noemen, hoewel de nuance anders is dan bij andere 先生. Wie weet? Misschien is het een gewoonte om politici 先生 te noemen, omdat politici geacht worden de samenleving beter te maken. Als je er zo over nadenkt, verdienen ze wel wat waardering!

Professionele kunstenaars en scheppers

Populaire kunstenaars, musici, commerciële schilders, illustratoren en zelfs pottenbakkers worden meestal 先生 genoemd. Auteurs worden ook zo genoemd – vooral door hun redacteuren, assistenten en concurrenten in de uitgeverswereld – waarschijnlijk omdat deze creatieven getalenteerd zijn (in ieder geval genoeg om hun werk gepubliceerd te krijgen) en hard werken. Er bestaat geen twijfel over dat zij respect verdienen.

En toch… in het geval van auteurs denk ik dat een deel van de reden voor deze praktijk simpelweg is om hen te vleien. Er is een Japans gezegde:

Dit idioom suggereert dat mensen die zich gemakkelijk laten vleien dom zijn. Maar toch, bewonderd worden als 先生 – ook al is het maar schijn – voelt voor de meeste mensen goed aan!

先生 geldt ook voor mangakunstenaars, dichters, scenarioschrijvers – iedereen die professioneel schrijft voor zijn levensonderhoud. Aan welk genre ze ook bijdragen, hun aanbiddende fans gebruiken meestal 先生 als ze het over hen hebben. Hoe zou je anders je favoriete manga-artiest aanspreken?

Religieuze leiders

In traditionele religies zoals boeddhisme, shinto of christendom worden monniken en priesters gewoonlijk geen 先生 genoemd. Tegenwoordig is 先生 in religieuze zin voorbehouden aan nieuwe religies, waar sommigen naar de stichter of leider verwijzen als 先生. Voor mij voelt het een beetje sekte-achtig.

Hoe het woord 先生

Nu je een beter begrip hebt van wie een 先生 is (en wie niet), laat ik je nu zien hoe het woord 先生 gebruikt kan worden.

Vorming van 先生

英会話の講師でした。 Ik was een kōshi op een eikaiwa school.

Hoewel 先生 een beleefde manier is om naar iemand te verwijzen en respect te tonen, betekent het niet noodzakelijkerwijs dat 先生 een formeel woord is. Je zult het woord 先生 bijvoorbeeld niet tegenkomen in een nieuwsuitzending of op een lerarenkaart. In plaats daarvan zie je synoniemen als kyōshi die meer geschikt zijn – net zoals het woord “educator” meer officieel klinkt in het Engels.

Hoewel het niet verkeerd is om jezelf voor te stellen als 先生 wanneer je je beroep uitlegt in casual situaties (en het is eigenlijk makkelijker voor kinderen, die misschien niet bekend zijn met woorden als kyōshi), is het in formele situaties meer geschikt om synoniemen te gebruiken voor 先生.

Stel dat je vroeger een eikaiwa leraar was, maar dat je van carrière wilt veranderen. In plaats van te zeggen…

…je zou kōshi (講師) kunnen gebruiken, wat “docent” betekent, een meer officiële term voor het beroep.

Hier volgen enkele synoniemen voor 先生-officiële termen voor veelvoorkomende onderwijsberoepen:

教員

保育士

Japans	Engels
教師	onderwijzer
onderwijzer
教諭	bevoegd onderwijzer
verpleegkundig personeel
教授	professor
准教授	associate professor
講師	docent, vervangend leraar, of cram school/eikaiwa instructeur
教官	rij- of vliegschool instructeur, militair opvoeder

〜の先生

Ik heb deze uitdrukking eerder in voorbeeldzinnen gebruikt, dus je hebt het al gezien. 〜の先生 is een belangrijke en nuttige vorm om te onthouden. Door de “〜” te vervangen door het onderwerp of de plaats waar een 先生 les geeft, of waar een professional in gespecialiseerd is, en door het partikel の te gebruiken, dat vaak vergeleken wordt met “of” in het Engels, kun je verschillende soorten 先生 beschrijven.

Type	Japans	Engels
Positief	私の先生	mijn sensei
onderwerp	数学の先生	leraar wiskunde
Schooltype	小学校の先生	leraar basisonderwijs
Richting	三年の先生	leraar derde klas
medisch gebied	外科の先生	chirurgisch arts
beroep	漫画家の先生	manga artiest

Een uitzondering hier: posities op scholen moeten geen の bevatten. Het schoolhoofd is bijvoorbeeld kōchō (校長), en zij worden vaak kōchō sensei genoemd, niet kōchō no sensei.

Eerste-persoons voornaamwoord: 先生 als “ik”

Het is prima om 先生 als eerste-persoons voornaamwoord “ik” te gebruiken, maar alleen als je een 先生 bent. En hoewel het gebruikelijk is voor mensen in onderwijzende posities, vooral degenen die kinderen onderwijzen, om op die manier naar zichzelf te verwijzen, zou het voor een andere professional dan degene die we hebben beschreven, pretentieus klinken om zichzelf 先生 te noemen.

In mijn ervaring gebruiken leraren die lesgeven aan jongere kinderen vaker 先生 als eerste-persoons voornaamwoord, maar op de middelbare school hoorde ik het af en toe nog wel eens. Ik geloof niet dat ik mijn professoren op de universiteit zichzelf ooit 先生 heb horen noemen, waarschijnlijk omdat studenten op de universiteit dichter bij volwassenen staan.

Tweede-persoons voornaamwoord: 先生 als “jij”

Als je een student, patiënt of cliënt bent van een 先生, of iemand die met een 先生 werkt, kun je het woord gebruiken als het tweede-persoons voornaamwoord “jij”. Als u de aandacht van deze persoon wilt, kunt u roepen, 「先生!」Het is ook gebruikelijk voor ouders en familieleden die communiceren met de leraar/professional van hun kind. Het toont waardering voor de persoon die voor uw kind zorgt.

Derde-persoonsprononiem: 先生 als “Hij/Haar/Hij”

In het Engels kun je over een arts of leraar in de derde persoon praten, en hetzelfde geldt in het Japans – we kunnen 先生 gebruiken om “de leraar,” “hem,” of “haar” te betekenen.”

先生 als naamgever of naam

先生 kan ook een ere-achtervoegsel zijn, zoals je je dokter “Dr. Suzuki” noemt of je leraar “Mr. Richey.” Voeg gewoon de naam van de leraar/arts toe voor de naamsuffix 先生.

Op school is het gebruikelijk om achternaam + 先生 te gebruiken, maar het is ook gebruikelijk om meerdere docenten met dezelfde achternaam op één school te hebben. In dat geval gebruiken sommige leraren een bijnaam of voornaam + 先生 om verwarring te voorkomen.

Ook kun je een leraar gewoon 先生 noemen zonder zijn naam aan de titel te verbinden.

Sarcastisch 先生 gebruiken

In de Japanse samenleving, waar bescheidenheid waardevol is, kunnen mensen 先生 gebruiken om sarcastisch te verwijzen naar iemand die pretentieus of arrogant is.

Hoewel 先生 een beleefd en respectvol woord is, kan het ook met ironie worden gebruikt. In de Japanse samenleving, waar bescheidenheid waarde heeft, kunnen mensen 先生 gebruiken om sarcastisch te verwijzen naar iemand die pretentieus of arrogant is. Dit soort sarcasme werkt met degenen die eigenlijk niet 先生-meestal een bazig persoon op het werk. Het kan heel gemeen klinken, dus wees voorzichtig!

Ook kun je altijd 大 (groot of geweldig) voor 先生 zetten om 大先生 te maken, wat “grote leraar” betekent (niet Grote Leraar Onizuka). Hoewel deze constructie letterlijk gebruikt kan worden om iemand meer respect te tonen, kan het ook de ironie benadrukken van hoe “groot” de persoon is. 🙄

先生 met genegenheid

先生 kan ook een onschuldige en hartverwarmende manier zijn om iemand te pesten-bijvoorbeeld wanneer een kind een betweter is en je dingen probeert te leren (wat schattig is):

Ik heb ook mensen gezien die 先生 aan het eind van de naam van hun huisdier zetten – vooral opdringerige, kefferige huisdieren.

先生 voor niet-menselijke wezens

Dezer dagen gebruiken sommige jongeren 先生 om naar levenloze voorwerpen of concepten te verwijzen om humor toe te voegen aan wat ze zeggen. Dit gebruik van 先生 wordt meestal gekoppeld aan iets waar je veel aan hebt, zoals een favoriet merk kleding, een bepaald soort kop ramen, etc.

Hier is een voorbeeld. Door de term ファミマ先生 te gebruiken, drukt deze tweet de waardering en het respect van de schrijver uit voor de buurtwinkelketen Family Mart, omdat die tot laat open is:

Zekere auteurs van bepaalde artikelen zouden ook 先生 genoemd kunnen worden…

Zoals je hebt geleerd, wordt 先生 gebruikt voor veel verschillende soorten mensen-leraren, meesters, privé-leraren, instructeurs, docenten, advocaten, artsen, accountants, artiesten, auteurs… de lijst gaat maar door. ik hoop dat je een beter begrip hebt gekregen van 先生 en hoe het werkt.

“…dank je, Kanae-sensei!”

Oh, hou op. nu ik je het sarcastische gebruik van 先生 heb geleerd, kan ik eerlijk gezegd niet zeggen of je me plaagt of dat je oprecht bent. Maar het voelt niet slecht om “先生” genoemd te worden. Ik neem het!