Er zijn maar weinig kapsels zo kenmerkend als de tonsuur van de christelijke monniken. Als je iemand ziet met een kaalgeschoren hoofd en een ring van haar, is er geen twijfel mogelijk over de roeping die de drager heeft gekozen. Maar waarom is zo’n vreemd kapsel eigenlijk ontstaan?

De term “tonsuur” is eigenlijk een verwijzing naar elk religieus of ceremonieel knippen van haar. Het wordt meestal gedaan om een etappe in een religieuze reis te markeren, en het wordt beoefend in religies als het Christendom, de Oosterse Orthodoxie, het Boeddhisme, het Hindoeïsme, en het werd zelfs gedaan in het oude Griekenland en Rome (via Britannica). En het is in Rome dat het verhaal van de christelijke tonsuur begint.

Volgens de Encyclopedia of Hair: A Cultural History is het onduidelijk wanneer katholieke monniken de trend begonnen over te nemen om de kruinen van hun hoofd te scheren en toch dat kleine ringetje haar te laten zitten. Historici denken dat het begon rond dezelfde tijd dat mannen zich begonnen te organiseren in vrome monnikengemeenschappen, wat het tijdsbestek plaatst rond de tweede of derde eeuw na Christus. Er zijn een paar redenen waarom vroege monniken voor dit soort look zouden kunnen gekozen hebben, en één ervan is dat het al lang de traditie was om het hoofd van slaven volledig kaal te scheren om hun lage status aan te duiden. Vroege monniken zagen zichzelf als “slaven van Christus”, en de tonsuur zou een manier kunnen zijn geweest om hun gehoorzaamheid aan het goddelijke te tonen.

Er is ook een andere theorie, en deze komt van Daniel McCarthy, een geleerde in Dublin die veel onderzoek heeft gedaan naar het gebruik van de tonsuur. Hij zegt dat de opvallende haardracht een eerbetoon was aan de doornenkroon die tijdens de kruisiging op het hoofd van Christus werd geplaatst.

Wanneer mannen besloten tot de gemeenschap toe te treden, was het eerste kapsel dat ze kregen niet de tonsuur – het was gewoon een ongelooflijk kort kapsel dat met een schaar werd gedaan. De tonsuur was gereserveerd voor de gelegenheid dat de novice zijn geloften aflegde om een echte monnik te worden, en kloosters hadden kappers die verantwoordelijk waren voor het handhaven van het uiterlijk. Eenvoudig genoeg, maar als er iets is dat zeker is over geschiedenis en religie, is het dat niets ooit eenvoudig is.

De tonsuur die in allerlei films voorkomt, is eigenlijk een van drie verschillende stijlen. Degene die iedereen kent heet de Romeinse of Sint-Pieters tonsuur, terwijl sommige monniken – vooral toegewijden van Paulus – ervoor kozen hun hele hoofd kaal te scheren in wat een oosterse stijl wordt genoemd.

Daarnaast was er een Keltische of Simon Magus tonsuur. Zoals de naam al suggereert, kwam deze veel voor op de Britse eilanden en in Ierland, maar over de precieze kenmerken wordt gediscussieerd. Sommigen zeggen dat Keltische monniken de voorkant van hun hoofd van oor tot oor scheerden en de rest lang lieten, terwijl McCarthy’s onderzoek suggereert dat de hoofden zo werden geschoren dat er een franje over de voorkant kwam. Niemand weet het helemaal zeker, want de Keltische tonsuur werd in 664 verboden.

Volgens Kaliaperumal Karthikeyan van het Sri Manakula Vinayagar Medical College, droegen de Kelten de tonsuur al lang voordat zij iemand ontmoetten die zich Romein noemde. Er was geen religieus geloof of religieuze basis voor het scheren van het hoofd (voor zover historici dat hebben kunnen vaststellen), en toen het Christendom zijn intrede deed bij de Kelten, besloten zij hun tonsuur te blijven dragen op dezelfde manier als zij dat altijd hadden gedaan.

McCarthy zegt dat dit om een paar verschillende redenen een enorm probleem was, en de verontwaardiging van de kerk over deze andere haardracht was zo groot dat er werd opgeroepen tot excommunicatie van geestelijken die deze haardracht droegen.

English Heritage zegt dat de verschillende tonsuren van monniken een zichtbaar teken waren van iets wat de christelijke kerk absoluut niet wilde: verschillende opvattingen, niet alleen over haardracht, maar ook over andere tradities. Het grootste twistpunt was hoe de datum voor Pasen elk jaar werd bepaald. Beide tradities gebruikten de maancyclus om de datum te vinden, maar de methoden waren zo verschillend dat de Romeinse en Keltische data wel een maand uit elkaar konden liggen. En het waren niet slechts een paar mensen die de ene of de andere traditie volgden – zelfs de koninklijke huishoudens waren in tweeën verdeeld.

Dit was een enorme zaak, en zoals Bede het in zijn geschriften uit de achtste eeuw formuleerde: “Dit geschil begon terecht de geesten en het geweten van veel mensen te verontrusten, die vreesden dat zij de naam van christen ijdel hadden ontvangen.”

Dat konden ze niet hebben, dus in 664 kwamen de twee facties bijeen in Whitby. Zij legden hun zaken voor aan de koning, die ervoor koos de Roomse factie te volgen en de Keltische tonsuur te verbieden ten gunste van de Sint-Pieters tonsuur. Waarom? Vanwege het antwoord op één simpele vraag: “Wie is de poortwachter van de hemel?”

Voor de volgende 1300 jaar, scheerden monniken volgens de kerkelijke traditie hun hoofd in de stijl van Sint Pieter. Pas in 1972 gaf paus Paulus VI opdracht het kapsel wat te versoepelen (via de New York Times) en verklaarde dat degenen die voor priester studeerden hun hoofd niet langer hoefden te scheren (maar dat wel konden als ze dat wilden). De reden? Het werd beschreven als een “lege ceremonie,” en sommige kerkleiders suggereerden zelfs dat het kapsel sommigen aan het denken zou hebben gezet om het priesterschap in te gaan.