Van alle Hawaiiaanse goden is Pele misschien wel de meest geduchte. Ze is de godin van het vuur (en vulkanen, bliksem en wind) en heeft de reputatie even wispelturig als vurig te zijn. Vanuit haar huis in de Halemaʻumaʻu krater op de top van de Kīlauea vulkaan, zo gaat de legende, bepaalt Madame Pele wanneer en waar de lava stroomt. Zij is de godin die “het heilige land vormgeeft.”

Pele’s aanwezigheid is altijd voelbaar op Hawaii’s Big Island-Kīlauea is sinds 1983 onophoudelijk uitgebarsten. Maar zelden is het zo sterk voelbaar als op dit moment. Een cocktail van gesmolten steen, gas en stoom wordt door de grond omhoog geperst in delen van het Puna-district op het eiland, waardoor er sinds donderdagochtend 15 spleten zijn ontstaan. Giftig vulkanisch gas spuit uit scheuren en openingen; lava snijdt over wegen en verbrandt bomen en infrastructuur; stofroze aspluimen vertroebelen de toch al troebele lucht. Geologen voorspellen nu dat Kīlauea in de komende weken een explosieve uitbarsting zal meemaken, waarbij mogelijk “ballistische rotsen” zullen worden uitgestoten.

De verwoesting is groot: Op donderdag had de vulkaan Kīlauea volgens luchtfoto’s drie dozijn gebouwen verwoest, waarvan de meeste huizen in en rond een weelderige, relatief hooggelegen gemeenschap die bekend staat als Leilani Estates. Ongeveer 2.000 mensen zijn gedwongen te evacueren, velen wetende dat ze niet in staat zouden zijn om terug te keren naar hun huizen voor enige tijd – als ooit.

Een inwoner van Leilani Estates, Isaac Frazer, zei woensdag dat hij niet zeker wist hoe zijn huis zou vergaan; hij hoopte dat het gespaard was gebleven, hoewel het huis van zijn buurman een van de eerste was die door de uitbarsting werd verbrand. Een andere inwoner kon bij de evacuatie van zijn huis slechts een handvol eerste levensbehoeften meenemen omdat het vulkanische gas zo overweldigend was dat hij en zijn gezin stikten. “Dit is te gevoelig en pijnlijk voor ons,” vertelde hij me via een sms. Susan Osborne, de directrice van de Kua o ka Lā charterschool (die gesloten blijft vanwege de luchtkwaliteit), stuurde me maandagavond een sms waarin ze uitlegde dat er vlak naast haar huis een spleet was gebarsten. Toen Osborne het bericht stuurde, was ze in haar huis verwoed bezig met het verzamelen van sentimentele voorwerpen en het proberen te redden van haar drie katten. Osborne vertelde woensdag dat ze slechts één van hen heeft kunnen redden.

More Stories

De verwoesting zal nog wel even aanhouden, en deskundigen hebben weinig idee over wanneer en waar de huidige stroom lava zal ophouden te stromen. Maar het geloof dat Pele zowel een vernietiger als een schepper is, biedt veel plaatselijke bewoners enige troost. Zij zien de onvoorspelbaarheid van de godin als een feit van het leven dat zij niet alleen accepteren en zich erop voorbereiden, maar ook internaliseren en vereren. De godin van het vuur beslist alleen wanneer ze verandert van ka wahine ‘ai honua – de vrouw die de aarde verslindt – in de vormgeefster van heilig land. De ontelbare hoʻokupu (offerandes) die overal op het Grote Eiland te vinden zijn, van de Halemaʻumaʻu krater tot de zwarte zandstranden tot de geplaveide autowegen, getuigen van haar greep op de bewoners.

“Dit hoort bij het leven in Pele’s huis,” vertelde Joy San Buenaventura, een staatswethoudster die het district Puna vertegenwoordigt, me maandag. Ze was aan het rijden toen we haar spraken, haar stem was paniekerig terwijl ze klaagde over hoe deze “traag bewegende ramp” veel ontheemde bewoners maandenlang in een emotionele en financiële impasse zal houden. Toch, merkte ze op, “wanneer de lavastroom binnenkomt, ruimen de Hawaiianen hun huis op om Pele te verwelkomen. Ze geloven dat Pele op bezoek komt, zelfs als ze een pad van verwoesting achterlaat.”

Dit gevoel drong de afgelopen dagen door in mijn gesprekken met de lokale bevolking, ook met degenen die geen inheemse Hawaiiaanse voorouders hebben. Het is typerend voor een bijna alomtegenwoordig wereldbeeld dat Hawaï – waar ik ben geboren en getogen, op het eiland Oʻahu – onderscheidt van de rest van de wereld. Voor veel inwoners van Puna is een uitbarsting zoals die nu door hun regio raast, zowel een vreselijke natuurramp als een stimulerende spirituele afrekening.

“Mensen op het vasteland – ze gebruiken allemaal negatieve woorden” om de uitbarsting te beschrijven, zei Olani Lilly, een administrateur op Ka ʻUmeke Kāʻeo, een Hawaiiaanstalige charterschool vlakbij het strand in het centrum van Hilo. Maar, zo vertelde ze woensdag, de uitbarsting is “schepping – het creëert nieuw land… het is een wet van de natuur; met of zonder ons, deze processen zullen doorgaan. We hebben het geluk dat we het kunnen observeren, dat we eerbied hebben voor die verbazingwekkende kracht.” (De school, die wetenschap onderwijst volgens het Hawaiiaanse kennissysteem, of Papakū Makawalu, heeft de lessen een aantal dagen geannuleerd vanwege een reeks sterke aardbevingen vorige week die een tsunami dreigden te veroorzaken.)

Frazer, de inwoner van Leilani Estates die zijn huis niet heeft kunnen controleren, sloot zich aan bij het perspectief van Lilly en beschreef de relatie van de lokale bevolking met Kīlauea als een die wordt gedefinieerd door wat hij beschouwde als een “mystiek begrip.” “Hawaï en dit deel van Hawaï in het bijzonder,” zei hij, “is een plaats waar religie, goden, culturen, wetenschap en natuur volledig met elkaar botsen.”

Deze botsing bepaalt hoe veel kamaʻaina (lokale bewoners) denken over de uitbarstingen van de Kīlauea, zelfs degenen die de Hawaïaanse spiritualiteit niet volledig onderschrijven. Puna – een uitgestrekt, landelijk gebied dat lang bekend stond om zijn wijdverspreide armoede en hoge werkloosheid – is nu het snelst groeiende district van het Grote Eiland. De betaalbare huizenprijzen trekken duizenden eilandbewoners en vastelandbewoners aan en hebben een golf van ontwikkeling op gang gebracht. Leilani Estates van haar kant is een middenklasse buurt waar veel gepensioneerden wonen en vakantieverblijven worden verhuurd. Sommige bewoners interpreteren Pele’s laatste uitbarsting als een waarschuwing: Hawaii, met zijn eindige ruimte en heilige land, kan maar zoveel ontwikkeling en zoveel buitenstaanders aan.

In feite is deze mentaliteit hoe sommige kamaʻaina denken over allerlei catastrofale natuurverschijnselen. De brandweercommandant van Kauaʻi, bijvoorbeeld, legde een soortgelijk verband toen hij commentaar gaf op een regenstorm in april die aardverschuivingen veroorzaakte en ongeveer 350 huizen beschadigde aan de noordkust van Kauaʻi, een slaperig, schilderachtig deel van het eiland dat een toename heeft gezien van chique vakantieverhuur. “Moeder natuur is op dit moment het land aan het terugwinnen,” vertelde de kapitein aan de Honolulu Civil Beat, “en het leert iedereen een lesje.”
Steve Hirakami, die de leiding heeft over de Hawaii Academy of Arts and Science, een charter school op slechts een paar mijl afstand van Leilani Estates die bijna werd verteerd door lava van een uitbarsting in 2014, belichaamt de fusie van waarden en geloofssystemen waar Frazer op zinspeelde. Hirakami vergeleek de klimaatverandering en de daarmee gepaard gaande toenemende ernst van natuurrampen met een goddelijk teken. Hij wees bijvoorbeeld op de geothermische energieboringen op het Grote Eiland. Deze technologie, die gebaseerd is op vulkanische hete plekken om stoom te produceren, is op Hawaii al lang een bron van controverse, deels vanwege de angst dat de winning ervan, zoals een promovendus van Columbia University het uitdrukte, “het Hawaiiaanse levensland, de geest en de mensen zal uitroeien.”

Hirakami herinnerde zich dat hij eind jaren zeventig ontdekte dat een bedrijf bezig was met het graven van een proefboring op de hellingen van Kīlauea en dat hij dit snel vertelde aan een kupuna (ouderling) die in zijn gemeenschap woonde, die in die tijd bijna geheel werd bewoond door inheemse Hawaiianen die van het land leefden. Ontzet waarschuwde de kupuna dat Pele zou reageren en voorspelde wanneer en waar. En Pele reageerde ook, volgens Hirakami, met een reeks uitbarstingen die precies de gebieden verwoestten die zij voorspelde, in precies dezelfde volgorde. “We letten niet op, we letten niet op,” zei Hirakami. “De natuur reageert op ons gebrek aan zorg.”

Dat neemt niet weg dat de complexe relatie van de eilandbewoners met Kīlauea door meer wordt bepaald dan alleen een “mystiek begrip”. Hawaï is de meest geïsoleerde landmassa op aarde. En het is een kleine landmassa, een bijna onvindbaar cluster van stippen op wereldkaarten. Het ligt ook in het midden van de Stille Oceaan, op bijna gelijke afstand van het vasteland van de Verenigde Staten en Azië, en in het oog van de Ring van Vuur, een reeks vulkanen en plaatsen met seismische activiteit rond de randen van de oceaan. Deze kenmerken helpen verklaren waarom de eilanden zo kwetsbaar zijn, niet alleen voor natuurrampen maar ook voor door de mens veroorzaakte rampen.

De houding van de plaatselijke bevolking ten opzichte van deze catastrofale gebeurtenissen zou op haar beurt kunnen neerkomen op een Darwinistisch-achtige reactie op de milieurealiteit van Hawaii. Die dynamiek wordt versterkt door de “hang loose”-levensstijl die endemisch is op de eilanden, die niet alleen de eerste plaats in het land innemen wat betreft het aantal multiraciale Amerikanen, maar ook wat betreft het geluks- en welzijnsniveau van de bevolking. Met zijn welig tierende dakloosheid, torenhoge kosten van levensonderhoud en diepgewortelde raciale spanningen is Hawaï niet het idyllische paradijs dat velen ervan maken – en de houding van de inwoners ten opzichte van dergelijke catastrofes is even genuanceerd en divers als hun demografie. Toch valt niet te ontkennen dat kamaʻaina de neiging hebben om de wereld te zien door een lens die gekleurd is door hun unieke fysieke en culturele omgeving.

Dus, Pele is een feit van het leven. Frazer herinnert zich de bijzonder verwoestende uitbarsting van de Kīlauea aan het eind van de jaren tachtig, toen hij nog een kind was; hij herinnert zich hoe de lava huizen en auto’s in brand stak en de hele gemeenschap van Kalapana, waar hij was opgegroeid, bedolf. Overal spoot lava terwijl helikopters van bovenaf toekeken. “Het was de meest schilderachtige ervaring – het zien van deze schepping,” zei hij. “Maar vijf mijl verderop was het business as usual – er waren barbecues, de winkels waren open, de banken waren open. De lava naar de oppervlakte zien komen, nog maar zeven jaar oud, dat was een intense, verbazingwekkende ervaring.”

Er is ook iets krachtigs, voegde Frazer eraan toe, aan “het zien van die uitbarstingen, weten wat voor schade het kan aanrichten, weten wat die gevaren zijn, en weten dat het is doorgebarsten, en dat de mensen hier zijn blijven wonen en dat de aloha hier gedijt.” Dit heeft bij de plaatselijke bevolking een speciale mix van vastberadenheid, nederigheid en kameraadschap teweeggebracht – een soort Aloha Spirit 2.0. Tijdens mijn reizen naar en verslaggeving over de Puna-regio, heb ik gezien hoe aanstekelijk dit ethos is, hoe het een stempel drukt op iedereen die er komt. Frazers huidige opvangsituatie is daar het bewijs van: Hij verblijft in het huis van een echtpaar uit Alaska dat hij nog nooit had ontmoet – ze boden hun huis gewoon aan aan iedereen die onderdak nodig had.

Osborne, de directrice van Kua o ka Lā, vertelde me woensdag via de telefoon dat ze er alles aan deed om niet in te storten in wat een zee van instortingen leek in de hele Puna-regio. Ze wist nog steeds niet wat het lot was van haar twee vermiste katten, en het huis waarin ze momenteel schuilt moet binnenkort worden geëvacueerd omdat het in de buurt ligt van een van de spleten die onlangs zijn gevormd. “Het is gewoon niet te beschrijven – de catastrofe is gewoon onmetelijk,” zei ze. “Alles is nu zo onzeker.”

Als Kua o ka Lā weer opengaat, zal de nadruk liggen op het ondersteunen van het sociale en emotionele welzijn van de kinderen om hen te helpen de nasleep te verwerken. Dat vereist, aldus Osborne, een hartgrondige omarming van de kernwaarden van de school: Aloha kekahi I kekahi (“heb liefde voor elkaar”) en Kōkua aku Kōkua mai (“geef hulp, ontvang hulp”), onder andere. “We zijn een zeer veerkrachtige gemeenschap,” concludeerde ze. “We zijn al op een diepgaande manier samengekomen.”