De weinig bekende Anglo-Zanzibar-oorlog van 1896 wordt algemeen beschouwd als de kortste oorlog uit de geschiedenis, die in totaal 38 minuten duurde.
Het verhaal begint met de ondertekening van het Helgoland-Zanzibar-verdrag tussen Groot-Brittannië en Duitsland in 1890. In dit verdrag werden de invloedssferen tussen de keizerlijke machten in Oost-Afrika vastgelegd: Zanzibar kwam onder Britse invloed te staan, terwijl Duitsland de controle kreeg over het vasteland van Tanzania.
Met deze nieuwe invloed verklaarde Groot-Brittannië Zanzibar tot protectoraat van het Britse Rijk en installeerde het zijn eigen ‘marionet’ sultan om voor de regio te zorgen. Hamad bin Thuwaini, die een aanhanger van de Britten in het gebied was geweest, kreeg deze positie in 1893.
Opbouw tot het conflict
Hamad regeerde iets meer dan 3 jaar over dit relatief vreedzame protectoraat totdat hij op 25 augustus 1896 plotseling in zijn paleis overleed. Hoewel de waarheid over de oorzaken van zijn dood nooit helemaal bekend zal worden, wordt algemeen aangenomen dat zijn neef, Khalid bin Barghash (op de foto rechts), hem heeft laten vergiftigen.
Dit geloof wordt nog versterkt door het feit dat binnen een paar uur na Hamad’s dood, Khalid al zijn intrek had genomen in het paleis en de positie van Sultan had aangenomen, allemaal zonder Britse goedkeuring.
Onnodig te zeggen dat de plaatselijke Britse diplomaten helemaal niet blij waren met deze wending in de gebeurtenissen, en de hoofddiplomaat in het gebied, Basil Cave, verklaarde al snel dat Khalid moest aftreden. Khalid negeerde deze waarschuwingen en begon in plaats daarvan zijn troepen rond het paleis te verzamelen.
Deze troepen waren verrassend goed bewapend, hoewel het de moeite waard is op te merken dat een flink aantal van hun geweren en kanonnen eigenlijk diplomatieke geschenken waren die in de loop der jaren aan de voormalige Sultan waren geschonken! Tegen het einde van 25 augustus had Khalid zijn paleis beveiligd met bijna 3.000 man, diverse artillerie kanonnen en zelfs een bescheiden bewapend koninklijk jacht in de nabijgelegen haven.
Op hetzelfde moment hadden de Britten al twee oorlogsschepen voor anker liggen in de haven, de HMS Philomel en de HMS Rush, en werden er snel troepen aan land gestuurd om het Britse consulaat te beschermen en te voorkomen dat de lokale bevolking in oproer zou komen. Cave (op de foto rechts) verzocht ook om versterking van een ander nabijgelegen Brits schip, de HMS Sparrow, dat op de avond van 25 augustus de haven binnenvoer.
Hoewel Cave een aanzienlijke gewapende aanwezigheid in de haven had, wist hij dat hij niet de bevoegdheid had om de vijandelijkheden te openen zonder uitdrukkelijke toestemming van de Britse regering. Om zich op alle eventualiteiten voor te bereiden, stuurde hij die avond een telegram naar het ministerie van Buitenlandse Zaken waarin stond: “Hebben wij toestemming om, indien alle pogingen tot een vreedzame oplossing vruchteloos blijken, vanuit de oorlogsbodems op het Paleis te schieten?” In afwachting van een antwoord van Whitehall, bleef Cave ultimatums geven aan Khalid, maar het mocht niet baten.
De volgende dag kwamen nog twee Britse oorlogsschepen de haven binnen, de HMS Racoon en de HMS St George, de laatste met aan boord vice-admiraal Harry Rawson, commandant van de Britse vloot in het gebied. Op hetzelfde moment ontving Cave een telegram van Whitehall waarin stond:
“U bent gemachtigd om alle maatregelen te nemen die u nodig acht, en zult in uw actie worden gesteund door Hare Majesteits regering. Probeer echter geen actie te ondernemen waarvan u niet zeker bent dat u die tot een goed einde zult kunnen brengen.”
Zanzibar paleis eind 1800
Het laatste ultimatum aan Khalid werd op 26 augustus gesteld, waarin werd geëist dat hij het paleis de volgende dag voor 9 uur zou verlaten. Die nacht eiste Cave ook dat alle niet-militaire boten de haven zouden verlaten ter voorbereiding op oorlog.
Om 8 uur de volgende ochtend, slechts een uur voor het verstrijken van het ultimatum, stuurde Khalid een antwoord naar Cave waarin hij zei:
“Wij zijn niet van plan onze vlag neer te halen en wij geloven niet dat u het vuur op ons zou openen.”
Cave antwoordde in echte 19e eeuwse Britse diplomatieke stijl en verklaarde dat hij niet van plan was het paleis te beschieten “maar tenzij u doet wat u gezegd wordt, zullen wij dat zeker doen.”
Het conflict
Dat was het laatste wat Cave van Khalid hoorde, en om 9 uur werd het bevel gegeven dat de Britse schepen in de haven het paleis moesten gaan bombarderen. Om 09:02 was het grootste deel van Khalid’s artillerie vernietigd, en de houten structuur van het paleis begon in te storten met 3.000 verdedigers binnen. Rond deze tijd, twee minuten na het begin van het bombardement, zou Khalid via een achteruitgang van het paleis zijn ontsnapt, zijn dienaren en strijders achterlatend om het paleis alleen te verdedigen.
Op 09:40 waren de beschietingen gestopt, was de vlag van de sultan neergehaald en was de kortste oorlog uit de geschiedenis officieel na slechts 38 minuten afgelopen.
Zanzibar paleis na het bombardement
Voor zo’n korte oorlog, waren er verrassend veel slachtoffers: meer dan 500 van Khalid’s strijders werden gedood of raakten gewond, voornamelijk door de explosieve granaten die ontploften op de dunne structuur van het paleis. Een Britse onderofficier raakte ook zwaar gewond, maar herstelde later in het ziekenhuis.
Britse mariniers staan naast een buitgemaakt artillerie kanon
Met Khalid uit de weg, kon het Verenigd Koninkrijk de pro-Britse sultan Hamud op de troon van Zanzibar zetten, en hij regeerde de komende zes jaar namens Hare Majesteits regering.
En Khalid wist met een kleine groep trouwe volgelingen te ontsnappen naar het plaatselijke Duitse consulaat. Ondanks herhaalde oproepen van de Britten om hem uit te leveren, werd hij op 2 oktober door de Duitse marine het land uitgesmokkeld en naar het huidige Tanzania gebracht. Pas toen de Britse troepen in 1916 Oost-Afrika binnenvielen, werd Khalid eindelijk gevangen genomen en naar Sint-Helena overgebracht voor ballingschap. Na zijn ‘straf’ mocht hij later terugkeren naar Oost-Afrika, waar hij in 1927 overleed.
