Toen Levi Eshkol op 26 februari 1969 aan een hartaanval overleed, was het Israëlische publiek misschien verbaasd, maar niemand in de leiding van de regerende Mapai-partij was dat. De premier was pas 73, maar hij leed al enige tijd, niet alleen aan een hartkwaal, maar ook aan kanker.

Al in de herfst daarvoor had de secretaris-generaal van de partij, Pinchas Sapir, Golda Meir benaderd met de mededeling dat hij wilde dat zij te zijner tijd Eshkol zou opvolgen.

Op dat moment was Meir, die 70 was, zelf ook niet bepaald een bron van goede gezondheid. Ze was eerder in het decennium gediagnosticeerd met lymfeklierkanker, maar leed ook op verschillende momenten aan “nierstenen, galblaasaanvallen, migraine, gordelroos, flebitis, hartproblemen en eenvoudige uitputting,” schrijft Francine Klagsbrun in “Lioness: Golda Meir and the Nation of Israel,” een biografie uit 2017 van Israëls vierde premier. Het hielp waarschijnlijk niet dat Meir wel 70 sigaretten per dag rookte.

Toen Sapir, de éminence grise van Labor, de politieke toekomst van Meir met haar kwam bespreken, was ze in een kuuroord buiten Zürich.

Op de manier die kenmerkend was voor een generatie Israëlische politici voor wie het onbeleefd was om ook maar enig teken van persoonlijke ambitie te tonen, antwoordde ze naar verluidt op Sapirs suggestie dat ze zich zou voorbereiden om premier te worden: “Ik, een oude, zwakke vrouw – waar heb je het over?”

• Hoe Golda Meir, Israëls enige vrouwelijke premier, aan zo’n slechte reputatie kwam
• Israëls Iron Lady ongefilterd: 17 Golda Meir citaten op haar 117e verjaardag
• Over Yom Kippur en honkbal

Drie jaar eerder, in januari 1966, had Meir niet alleen ontslag genomen als minister van Buitenlandse Zaken na een decennium in die functie, maar kondigde ze ook aan zich helemaal uit de politiek terug te trekken.

Een maand later echter liet zij zich overhalen om de veeleisende rol van secretaris-generaal van Mapai te aanvaarden.

Hoewel zij, in haar berekende nukkigheid, die positie een half jaar later opgaf (en werd opgevolgd door Sapir), bleef Meir lid van de Knesset. En zij was het die in januari 1968 toezag op het samengaan van Mapai, Rafi (de splinterpartij van David Ben-Gurion) en Ahdut Avoda (een afsplitsing van de socialistische Mapam-partij) in wat nu een verenigde Arbeiderspartij was.

Het publiek kende en bewonderde Golda, maar zag haar niet als een kanshebber voor de toppositie. Klagsbrun verwijst naar verschillende opiniepeilingen die binnen enkele dagen na Eshkols dood werden gehouden. In de eerste peiling noemde 45 procent Moshe Dayan, de charismatische minister van defensie tijdens de Zesdaagse Oorlog twee jaar eerder, als hun keuze voor de premier, en 32 procent gaf de voorkeur aan Yigal Allon, ook een gerespecteerd generaal, die direct na de dood van Eshkol waarnemend premier was geworden. Meir werd helemaal niet genoemd.

In de tweede peiling zei slechts 1 procent te verwachten dat de partij Meir zou voordragen om Eshkol’s plaats in te nemen. Tegen die tijd had de partij echter al besloten om dat te doen. (Sapir had zowel Dayan als Allon overgehaald om af te treden door elk van hen te beloven dat hij de volgende in de rij zou zijn.)

Op 7 maart 1969 stemde het centrale comité van Mapai voor de benoeming van Meir als vervanger van Eshkol, niet alleen als waarnemend lid tot de volgende verkiezingen, maar ook als kandidaat voor de permanente post bij de stemming die voor november gepland stond.

Meir zou later zeggen dat ze verrast was toen het verzoek kwam, en dat ze het wilde afslaan, maar door haar kinderen ervan overtuigd werd dat haar land haar nodig had.

Op 17 maart presenteerde Meir haar keuzes voor het kabinet aan de Knesset ter goedkeuring, en het parlement stemde overweldigend om de nieuwe regering te bevestigen, met 12 onthoudingen. Slechts één MK stemde tegen: Voormalig premier David Ben-Gurion, die een oude politieke wrok tegen haar koesterde.

Zoals Eshkol stelde zij een eenheidsregering samen – dat wil zeggen een coalitie waarin zowel Menachem Begin’s Gahal-partij (een voorloper van Likud) als de socialistische Mapam zitting hadden.

Zes maanden later, bij de algemene verkiezingen, waaraan ook Mapam deelnam, behaalde Labor 46 procent van de stemmen, het dichtst dat een Israëlische partij is gekomen bij het behalen van een volstrekte meerderheid in een Knesset-verkiezing.

Klagsbrun merkt op dat toen Meir die dag als premier werd beëdigd, zij slechts de derde vrouw ter wereld was die deze hoge positie bereikte. (Vóór haar waren dat Sirimavo Bandaranaike van Sri Lanka, toen bekend als Ceylon, in 1960 en Indira Gandhi van India in 1966.)

Meir werd in december 1973 herkozen, maar legde het premierschap vier maanden later neer, op 11 april 1974, na de publicatie van het rapport van de Agranat Commissie over de paraatheid van het land voor de Jom Kippoer Oorlog.

Dat document sprak Meir’s optreden in de oorlog vrij, maar ze vond dat het “de wil van het volk” was dat haar regering zou aftreden. Ze stierf vier jaar later, op 8 december 1978.

Hoewel het grotendeels aan Meirs kracht en kalmte te danken was dat Israël zich kon herstellen van de verrassingsaanval aan het begin van de oorlog in oktober 1973, en de posities in zowel de Sinaï als de Golan kon heroveren die onder de voet waren gelopen door Egyptische en Syrische strijdkrachten, is zij in het publieke geheugen altijd gezien als verantwoordelijk voor de zelfgenoegzaamheid waardoor Israël in de eerste plaats verrast kon worden.

Er blijft ook een wijdverspreide overtuiging dat zij verschillende kansen heeft gemist om vrede te sluiten met Egypte, iets wat de strategische situatie van Israël zou hebben veranderd en waardoor president Anwar Sadat in 1973 niet ten strijde had hoeven trekken om het Sinaï-schiereiland terug te winnen.