De nikkel was niet altijd vijf cent waard. In 1865 was het Amerikaanse nikkel een munt van drie cent. Daarvóór werden met “nikkel centen” gelegeerde penningen bedoeld.

Het blijkt dat zelfs de naam “nikkel” misleidend is. “Eigenlijk zouden nikkels ‘kopers’ genoemd moeten worden,” zegt muntenexpert Q. David Bowers. De zogenaamde nikkels van vandaag bestaan voor 75 procent uit koper.

Dat zijn niet de enige verrassingen die verborgen zitten in de geschiedenis van het nikkel. Het verhaal van Amerika’s vijf cent munt is, vreemd genoeg, een oorlogsverhaal. En 150 jaar nadat het voor het eerst werd geslagen in 1866, dient het bescheiden nikkel als een venster op het symbolische en praktische belang van het muntgeld zelf.

Om te begrijpen hoe het nikkel aan zijn naam komt, moet je teruggaan naar een tijdperk waarin edele metalen hoogtij vierden. In de jaren 1850 werden munten van enige waarde gemaakt van goud en zilver. In het geval van een financiële crisis – of erger nog, de ineenstorting van een regering – konden munten van edelmetaal altijd worden omgesmolten. Ze hadden intrinsieke waarde.

Maar in de lente van 1861 begonnen de zuidelijke staten zich af te scheiden en werd Abraham Lincoln beëdigd als president. Al snel vielen granaten op Fort Sumter in Charleston, South Carolina. Amerika was in crisis, en zo ook zijn munt. “De uitkomst van de Burgeroorlog was onzeker,” zegt Bowers, auteur van verschillende boeken over muntgeschiedenis. Wijdverspreide angst leidde tot een belangrijk neveneffect van de oorlog. “Mensen begonnen hard geld te hamsteren, vooral zilver en goud.”

Munten leken van de ene op de andere dag te verdwijnen, en de U.S. Mint kon de vraag niet bijbenen. “De Verenigde Staten hadden letterlijk niet de middelen in goud en zilver om genoeg geld te produceren om aan de behoeften van het land te voldoen,” zegt Douglas Mudd, de directeur van de American Numismatic Association. “Zelfs de cent was aan het verdwijnen.” In het Zuiden was dit probleem nog groter. De beperkte voorraad goud en zilver was nodig om voorraden uit het buitenland te kopen, waardoor de Confederatie bijna uitsluitend op papiergeld was aangewezen.

Het slaan van nieuwe munten lijkt misschien geen prioriteit in een tijd van oorlog. Maar zonder munten werden de dagelijkse transacties – brood kopen, waren verkopen, post versturen – bijna onmogelijk. Een krant in Philadelphia meldde dat de lokale economie in 1863 tot stilstand was gekomen, en vermeldde dat sommige winkeliers hun prijzen moesten verlagen “met één tot vier cent per transactie” of weigerden producten te verkopen omdat ze niet aan geld konden komen.

Mudd verwoordt het probleem in meer bekende termen. “Het is alsof je plotseling niet meer naar 7-Eleven kunt gaan omdat je geen wisselgeld kunt wisselen,” zegt hij. “En als je geen wisselgeld kunt wisselen, staat de economie stil.”

In dit economische vacuüm probeerden de Verenigde Staten een reeks monetaire experimenten uit. In 1861 begon de regering de soldaten van de Unie te betalen met “Demand Notes”, ook bekend als “greenbacks”. Ondertussen werden postzegels wettig betaalmiddel verklaard voor kleine aankopen; er werd een ronde metalen huls ontwikkeld om ze intact te houden. “Het leek op een munt met een venster erop,” zegt Mudd.

Tijdens de oorlog schommelde de Amerikaanse economie met allerlei concurrerende valuta. Zelfs particuliere banken en bedrijven brachten hun eigen biljetten en munten uit. Winkeliers konden munten, postzegels of biljetten als wisselgeld geven. De oorlog eindigde uiteindelijk in 1865, maar het duurde vele maanden voordat de edele metalen weer in omloop kwamen. “Pas na de Burgeroorlog werd de muntenproductie weer op volle kracht hervat,” zegt Mudd.

Toen de Verenigde Staten zich op de wederopbouw richtten, waren niet alle metalen schaars. De oorlogsproductie had Amerika’s industriële capaciteit uitgebreid, en nikkel was in grote hoeveelheden beschikbaar. Het voordeel van nikkel lag in wat het niet was. Het was niet schaars, wat betekende dat de regering miljoenen munten kon drukken zonder nieuwe tekorten te creëren. En het was geen edelmetaal, dus mensen zouden het niet hamsteren.

In feite waren er al munten van een paar cent geslagen met nikkel – en zoals een krant in Pennsylvania opmerkte, “het hamsteren ervan is onverstandig en onoordeelkundig.” Het heeft geen zin om een munt op te potten waarvan de waarde door een overheidsgarantie wordt bepaald.

Maar pas na een bizarre controverse over papiergeld in 1866 veroverden nikkelen munten eindelijk het dagelijks leven. In die tijd werd het National Currency Bureau (later het Bureau of Engraving and Printing genoemd) geleid door ene Spencer Clark. Hij kreeg de opdracht een geschikt portret te vinden voor het biljet van vijf cent. Clarks keuze viel op een trots uitziende man met donkere ogen en een dikke witte baard. Het publiek was er niet blij mee.

“Hij zette zijn eigen beeltenis erop,” zegt Mudd. “Er was een groot schandaal.”

“Clark heeft zonder enige bevoegdheid zijn eigen hoofd op de munt gezet,” verklaarde een boze brief aan de New York Times. In de berichtgeving van de Times werd het bebaarde portret van Clark afgeschilderd als een aanslag op de waardigheid van het Amerikaanse geld. Een andere briefschrijver voegde daaraan toe: “Het toont de vorm van schaamteloosheid op een manier die zelden eerder is geprobeerd. Het is echter niet de eerste keer dat mensen een slag naar de roem hebben geslagen en alleen maar beruchtheid hebben bereikt.”

Terwijl wetgevers in het Congres toespraken hielden waarin ze het portret van Clark aan de kaak stelden, was een industrieel genaamd Joseph Wharton druk bezig wetgevers aan te sporen een alternatief voor papiergeld te vinden. In de beginjaren van de oorlog had Wharton nikkelmijnen in New Jersey en Pennsylvania opgekocht, dus zijn suggestie zou niet als een verrassing moeten komen. Hij wilde dat munten van nikkel werden gemaakt.

Twee maanden later werden de biljetten van vijf cent in stilte afgeschaft. En zoals Philadelphia’s Daily Evening Bulletin in mei 1866 meldde, zou er onmiddellijk een nieuwe munt voor in de plaats komen. “De president heeft een wetsvoorstel goedgekeurd om vijf cent stukken van nikkel en koper te mogen slaan,” aldus het artikel. “De nieuwe munt werd versierd met een schild, de woorden ‘In God We Trust’ en een grote ‘5’, omringd door een ster en stralenpatroon. Dat jaar sloeg de regering maar liefst 15 miljoen stuivers van vijf cent, meer dan 100 keer zoveel als het jaar daarvoor.

Voor de toekomst van de stuiver was de timing perfect. De naoorlogse economie begon weer op stoom te komen. “Het aanbod was er, en de vraag was er,” zegt Mudd. “Mensen wilden munten.”

Het nikkel sloeg om een paar redenen aan. Ten eerste, na jaren van munten schaarste, overspoelden stuivers de economie. In 1867 en 1868 werden er bijna 30 miljoen gedrukt. “De stuiver was de munt van 1866 tot 1876,” zegt Bowers. Zelfs daarna, toen dubbeltjes en kwartjes belangrijker werden, was het stuivergeld de munt van het gemak. Flessen Coca-Cola, die in 1886 op de markt kwamen, kostten 73 jaar lang een stuiver.

Het schildnikkel werd geproduceerd tot 1883, toen het wegens fabricageproblemen werd vervangen door het “Liberty Head” nikkel. De daarop volgende decennia zagen een opeenvolging van nieuwe ontwerpen, beginnend in 1913 met het Buffalo stuivertje en gevolgd in 1938 door het eerste Jefferson stuivertje. (Ironisch genoeg was nikkel tijdens de Tweede Wereldoorlog zo essentieel voor de oorlogsproductie dat er nikkels zonder nikkel werden geproduceerd). De meest recente update, in 2006, veranderde Jefferson’s afbeelding van een profiel naar een frontaal portret.

In de 20ste eeuw was er nog een andere verschuiving die het nikkel tot een onmisbare munt van het rijk maakte: de opkomst van muntautomaten. Nikkel was de ideale denominatie voor automaten, jukeboxen en speelautomaten. Het kostte ook vijf cent om naar een “nickelodeon” te gaan – dat wil zeggen, een theater met nikkel. (Odeon komt van het Griekse woord voor theater.) “Nikkel ging in de mainstream,” zegt Bowers.

Nikkel is de cirkel rond sinds zijn oorsprong in het goud en zilver tekort tijdens de Burgeroorlog. Honderdvijftig jaar geleden leken munten van nikkel handig omdat ze van goedkope metalen waren gemaakt. Tegenwoordig zijn de prijzen van nikkel en koper hoog en kost de productie van ons geliefde muntstuk van 5 cent ongeveer 8 cent. Misschien is het tijd om het vijf-cent biljet terug te brengen.