Door Dr Oliver Tearle
Is het verhaal van Blauwbaard gebaseerd op een echte persoon? Misschien wel meer dan enig ander sprookje willen we weten of het huiveringwekkende verhaal van de seriemoordenaar en vrouwenmoordenaar (en misschien wel hét voorbeeld bij uitstek van giftige mannelijkheid in de jeugdliteratuur) gebaseerd is op een historisch feit.
Het verhaal van Blauwbaard heeft, sinds het voor het eerst werd gepubliceerd in de sprookjesbundel van Charles Perrault in 1697, een merkwaardige fascinatie uitgeoefend op lezers, zowel jong als oud. Blauwbaard is een bestudeerde analyse van de gruwelijke mogelijkheden van corrupte mannelijkheid (zoals wordt gesuggereerd door de ubermenselijke bijnaam van het moordzuchtige hoofdpersonage). Blauwbaard is een van de populairste sprookjes, hoewel verre van het meest typische. Hier geen prins en prinses die voorbestemd zijn om nog lang en gelukkig te leven, geen vriendelijke woudbewoner, geen boze stiefmoeder.
Blauwbaard: plot samenvatting
Het verhaal van Blauwbaard kan als volgt worden samengevat: een rijke man had een blauwe baard die hem erg lelijk maakte, zodat vrouwen bij hem wegliepen. Het was bekend dat hij al verschillende keren getrouwd was geweest, maar wat er van zijn vrouwen geworden was, wist niemand.
Eindelijk wist Blauwbaard het hart te winnen van een van de dochters van zijn buren, en ze trouwden en ze ging in een van zijn grote huizen wonen. Op een dag zei Blauwbaard tegen zijn vrouw dat hij zaken moest regelen op het platteland en een paar dagen weg zou zijn. Hij vertrouwde haar de sleutels toe van alle kamers in het huis waar zich zijn schat bevond. Hij zei haar dat zij vrij was om alle deuren te openen – met uitzondering van één, de deur van een geheime kast in het huis, waar zij niet in mocht kijken. Ze stemde in met zijn wensen en wuifde hem uit.
Het duurde niet lang of de nieuwsgierigheid van de jonge vrouw nam de overhand, en ze waagde een kijkje in de verboden kamer. Blauwbaard zou toch nooit te weten komen dat ze hem ongehoorzaam was geweest! Zij nam de sleutel van de kast en opende hem, en ontdekte dat de vloer bezaaid was met bloed, en dat de lijken van dode vrouwen in de kamer werden bewaard. Dit was dus wat er met alle vorige vrouwen van Blauwbaard was gebeurd!
In haar schrik liet de jonge vrouw de sleutel op de grond vallen en toen ze hem teruggevonden had, deed ze de deur van de kamer op slot en bracht de sleutel terug naar de plaats waar hij thuishoorde.
Helaas was de sleutel nu besmeurd met bloed. Ze begon hem schoon te maken, veegde het bloed van de sleutel … maar het bloed kwam terug. Elke keer dat ze de sleutel schoonmaakte, bleef het bloed achter. Ze vertelt haar zus over het verschrikkelijke geheim dat ze heeft ontdekt, en ze smeden een plan om de volgende ochtend het kasteel te ontvluchten.
Maar Blauwbaard komt plotseling terug, ontdekt de bebloede sleutel, en dreigt zijn vrouw ter plekke te vermoorden. De vrouw van Blauwbaard smeekt om een laatste gebed voordat zij en haar zus worden afgeslacht en wint zo genoeg tijd voor haar broers om haar en haar zus te redden en Blauwbaard te doden.
De vrouw van Blauwbaard laat de dode vrouwen formeel begraven en erft het kasteel van Blauwbaard. Ze hertrouwt uiteindelijk en leeft nog lang en gelukkig.
Blauwbaard: analyse
De bloedige sleutel is het enige bovennatuurlijke element in dit gruwelijke verhaal, dat – als het niet dit detail bevatte van het bloed dat achterblijft zelfs wanneer het zogenaamd van de sleutel is weggeveegd – nauwelijks als een ‘sprookje’ zou kunnen worden gekwalificeerd, maar meer als een huiselijk verhaal van echtelijk geweld en moord.
Blauwbaards naam, die zijn diepzwarte baard benadrukt (we nemen aan dat die niet letterlijk blauw is!), markeert hem als een figuur van overweldigende mannelijkheid, een ‘alfamannetje’ wiens kracht en viriliteit bijna bovenmenselijk zijn.
Het verhaal van Blauwbaard gaat dus op één niveau over het belang van het temperen van Blauwbaards giftige mannelijkheid (om het moderne taalgebruik te gebruiken) met een meer zorgzame en liefdevolle kant. Het probleem van Blauwbaard is dat hij alleen maar mannelijk is, zonder de zachtere, sympathieke eigenschappen die, zo lijkt het verhaal te impliceren, een goede echtgenoot zouden maken. Het is natuurlijk ook een verhaal dat bedoeld is om ons te vermaken door het blootleggen van huiselijke gruwel en gevaar.
Heeft Blauwbaard echt bestaan? Nee, maar het personage in het sprookje is wellicht naar een echt persoon gemodelleerd. Er zijn verschillende kandidaten.
De vijftiende-eeuwse seriemoordenaar Gilles de Rais is een van de kanshebbers: een ridder die aan de zijde van Jeanne d’Arc vocht in haar veldtochten tegen de Engelsen, hij werd een machtig edelman en politiek figuur in Frankrijk. Maar er is één groot probleem: Gilles de Rais heeft nooit zijn vrouw vermoord. Hij vermoordde kinderen in verbazingwekkende aantallen (en schijnt ze eerst seksueel misbruikt te hebben). Het is mogelijk dat zijn onuitsprekelijke misdaden nog steeds de basis vormden voor het Blauwbaardverhaal, waarbij de dichter zijn kinderslachtoffers veranderde in echtgenotes, al is het verre van overtuigend dat dit het geval was.
Een andere mogelijke bron voor de Blauwbaardlegende is de Bretonse koning Conomor de Vervloekte, die trouwde met Tryphine, die vervolgens door de geesten van zijn vorige vrouwen werd gewaarschuwd dat hij hen vermoordt zodra ze zwanger worden. Aangezien Tryphine nu zelf zwanger is, vlucht zij in paniek het kasteel uit, maar Conomor haalt haar in en vermoordt haar. Gildas wekt haar echter weer tot leven, en als hij in zijn kasteel wordt geconfronteerd met zijn niet meer dode vrouw, wordt Conomor gedood onder het gewicht van zijn eigen instortende kasteel.
Conomor was een echte koning, maar het is op zijn zachtst gezegd onwaarschijnlijk dat dat allemaal gebeurd is. Uiteindelijk heeft het verhaal van Blauwbaard misschien niet één oorsprong in een echte persoon, maar is het waarschijnlijk een amalgaam van verschillende legenden en verhalen over vrouwenmoordenaars.
De auteur van dit artikel, Dr Oliver Tearle, is literatuurcriticus en docent Engels aan de Loughborough University. Hij is de auteur van, onder andere, The Secret Library: A Book-Lovers’ Journey Through Curiosities of History
Image: via Wikimedia Commons.