Laura Mulvey is een feministische filmtheoreticus uit Groot-Brittannië, vooral bekend om haar essay over Visual Pleasure and Narrative Cinema. Haar theorieën zijn beïnvloed door mensen als Sigmund Freud en Jacques Lacan (door hun ideologieën te gebruiken als “politieke wapens”), terwijl ze ook de psychoanalyse en het feminisme in haar werk betrekt. Mulvey is vooral bekend om haar theorie over seksuele objectivering van vrouwen in de media, beter bekend als The Male Gaze” theorie.

Als een van de meest opmerkelijke filmtheoretici ter wereld, openden haar ideeën en duidelijke bewijzen van vrouwenhaat in film de ogen van velen, en in 1975 werd iets wat mensen gewoon accepteerden eindelijk in twijfel getrokken. Hoewel Mulvey’s theorie heeft geholpen om problemen met gender in film te identificeren, waarom hebben we decennia later nog steeds dezelfde problemen? Waarom zien we nog steeds dezelfde rollen voor vrouwen in film en televisie steeds maar weer terugkeren?

Dit artikel is als Audio Artikel beschikbaar voor onze patroons!

Heeft u geen zin om te lezen en wilt u liever luisteren? Meld u aan of word vandaag nog mecenas!

Mulvey stelt dat “de machtsasymmetrie tussen mannen en vrouwen een controlerende kracht is in de cinema en geconstrueerd is voor het plezier van de mannelijke kijker, wat diep geworteld is in patriarchale ideologieën en discoursen.” Dit betekent dat de mannelijke kijker het doelpubliek is, dat daarom eerst in hun behoeften wordt voorzien en dat dit probleem voortkomt uit een ouderwetse, door mannen gedreven maatschappij. Haar theorie over de manier waarop vrouwen in films en de media worden geportretteerd is vandaag de dag nog net zo gangbaar als in 1975, toen haar tekst voor het eerst werd gepubliceerd.

Mulvey gelooft dat vrouwen in feite “de drager van betekenis zijn en niet de maker van betekenis”, wat suggereert dat vrouwen niet in een rol worden geplaatst waarin ze de controle over een scène kunnen nemen, in plaats daarvan worden ze daar simpelweg neergezet om vanuit een geobjectiveerd gezichtspunt te worden geobserveerd. Bovendien meent zij dat deze manier van filmkijken nooit wordt afgewisseld, zodat het in feite de mannen zijn die op deze manier worden bekeken. Deze ongelijkheid versterkt het eeuwenoude en achterhaalde idee van “mannen kijken, en vrouwen moeten bekeken worden.”

The Male Gaze Theory

The Male Gaze theory, in een notendop, houdt in dat vrouwen in de media worden bekeken vanuit de ogen van een heteroseksuele man, en dat deze vrouwen worden voorgesteld als passieve objecten van mannelijk verlangen. Het publiek wordt gedwongen vrouwen te bekijken vanuit het gezichtspunt van een heteroseksuele man, ook al zijn het heteroseksuele vrouwen of homoseksuele mannen.

Vanuit het feministische perspectief kan deze theorie op drie manieren worden bekeken: Hoe mannen naar vrouwen kijken, hoe vrouwen naar zichzelf kijken en ten slotte, hoe vrouwen naar andere vrouwen kijken. Typische voorbeelden van de male gaze zijn medium close-up shots van vrouwen van over de schouder van een man, shots die pannen en fixeren op het lichaam van een vrouw, en scènes die vaak voorkomen waarin een man actief een passieve vrouw observeert.

De Male Gaze suggereert dat de vrouwelijke kijker het verhaal secundair moet ervaren, door identificatie met de man. In 1929 bracht Salvador Dali de film Un Chein Andalou uit, een abstracte korte film die hier een perfect voorbeeld van geeft. In een scène in de film ontleedt een man de iris van het oog van een jonge vrouw, waaruit blijkt dat het zicht van de vrouw niet centraal staat en dat de man niet alleen het publiek is, maar ook de actie, de camera, de regie, het schrijven, enzovoort, en dus de touwtjes volledig in handen heeft en domineert over het hele verhaal en de manier waarop het wordt afgebeeld.

De mannelijke-blik-theorie is niet alleen relevant voor de film, maar heeft ook raakvlakken met het dagelijks leven. Sommige theoretici hebben opgemerkt dat in reclame objectivering en seksueel getinte afbeeldingen van het vrouwelijk lichaam kunnen worden aangetroffen, zelfs in situaties waarin seks of voorstellingen van seks niets te maken hebben met het product waarvoor reclame wordt gemaakt.

Hoewel sinds kort films als Frozen (2013) en Suffragette (2015) Mulvey recht doen in het benadrukken van de onafhankelijkheid en empowerment van vrouwen, door zich los te maken van de Male Gaze, zien we decennia later nog steeds dezelfde gebroken plaat spelen, met films als The Wolf of Wall Street (2013) en Star Trek Into Darkness (2013) die vrouwen onthullen op extreem seksuele en ietwat onnodige manieren.

Een van de redenen hiervoor is simpelweg dat de filmmaatschappijen die deze films produceren door mannen worden gedomineerd, aangezien film overwegend een door mannen geleide industrie is, en net als toen Mulvey oorspronkelijk deze kritische analyse van film schreef, blijven producenten hetzelfde werk afleveren dat in het verleden succesvol is gebleken bij het publiek, omdat ze investeren om winst te maken. Zij denken dat zij het publiek geven wat het wil, terwijl dat niet noodzakelijk waar is. Ze geven het publiek wat een deel van de mannen wil, en wat de rest van de maatschappij is gehersenspoeld om te accepteren.

Voorbeelden van de mannelijke blik in film: Transformers

Een film die eruit springt als je deze theorie overweegt, is Michael Bay’s Transformers-franchise. Ten eerste is er in deze films een enorm verschil in de verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke personages, waardoor het meteen een niet-representatieve film wordt, omdat hij niet 50% van zijn publiek afbeeldt. Alle vrouwen die Bay in deze franchise cast worden op een of andere manier geseksualiseerd, zonder dat dit relevant is voor de verhaallijn, of zoals Mulvey het zou zeggen: het is alleen maar om de heteroseksuele man te behagen, waardoor het een film wordt met vleugjes irrelevante objectivering en misogynie.

Bay begon duidelijk aan deze franchise met seksuele objectivering in zijn achterhoofd, aangezien hij een aantal van de meest seksueel geobjectiveerde vrouwen in Hollywood heeft gecast. In de eerste film speelt Megan Fox bijvoorbeeld de liefde van Sam Witwicky (Shia LaBeouf), en wie kan die gedenkwaardige scène vergeten waarin Fox in een strak, laag uitgesneden topje over een automotor gebogen zit? Deze vernederende scène wordt ook gevolgd door een verscheidenheid aan andere camerahoeken en shots die duidelijk alleen in de film zijn opgenomen voor seksuele bevrediging gericht op de heteroseksuele man.

Dit onoriginele en voorspelbare karakter archetype hield ook niet op bij de eerste paar films, want Bay bleef beperkte vrouwen casten in zijn films, en alle vrouwen in de franchise worden als stereotiep aantrekkelijk beschouwd, omdat hun acteercarrières ondergeschikt zijn aan hun modellencarrières.

Model Rosie Huntington-Whiteley speelt bijvoorbeeld de rol van Sam’s vriendin in Transformers: Dark of the Moon(2011) en ze heeft een aantal scènes waarin ze rondloopt met minimale kleding aan. Of wat te denken van Nicola Peltz in Transformers: Age of Extinction(2014), die ook wordt geobjectiveerd met minimale kleding en worms-eye camerastandpunten, waardoor het publiek veel huid te zien krijgt, oneindig veel meer dan een mannelijke acteur in deze franchise zou onthullen.

Disney-prinsessen

Terwijl de Male Gaze kan worden toegepast op veel voor de hand liggende films zoals Transformers, zijn er ook films die mensen misschien niet eens als seksistisch en misogynistisch beschouwen, zoals de films met ieders geliefde Disney-prinsessen: Beauty and the Beast,Aladdin, Sleeping Beauty, Cinderella enzovoort.

Ten eerste, het ontwerp van de prinsessen is deels gemaakt om het mannelijke oog tevreden te stellen. Jasmine, de Disney-prinses in Aladdin bijvoorbeeld, heeft een klein, strak topje dat haar borst en buik onthult, en haar taille is bijna even breed als haar nek, en dwingt zo onrealistische doelen af voor hoe kleine meisjes eruit willen zien en willen zijn.

Waarom vindt dit conglomeraat het nodig om hun personages te seksualiseren? Wat voor boodschap wordt hiermee overgebracht? Wat als de jonge meisjes die naar deze films kijken, zich niet zo dun of vlekkeloos voelen als deze personages? Ze beginnen te twijfelen aan hun eigenwaarde. Elke vrouwelijke Disney-protagonist lijkt een specifiek sjabloon te volgen, voortdurend extreem dun en in jurkjes gestoken, en omdat de meerderheid van deze personages blanke vrouwen zijn, kan dit kinderen ook vragen doen stellen over de waarde en de maatschappelijke kijk op hun ras.

Een andere manier waarop de kritische theorie van Mulvey op Disney-prinsessen kan worden toegepast, is via het plot en de verhaallijn. De vrouwelijke hoofdpersonen zijn pas gelukkig als ze verliefd zijn geworden op een man, wat voor de doelgroep van Disney, kinderen en met name jonge meisjes, de suggestie wekt dat zij pas gelukkig zullen zijn als ze verliefd zijn geworden. Hieruit wordt afgeleid dat mannen het antwoord hebben en de wortel zijn van het geluk van vrouwen. Wanneer we terugkijken naar de populairste Disney-prinsessen uit de 20e eeuw, zien we dat geen van hun verhalen eindigde met een leven in vrede, maar dat ze allemaal verliefd werden, wat helemaal niet strookt met de maatschappij.

De mannen/prinsen in de films worden afgeschilderd als heldhaftig en dapper, en de prinsessen zitten gevangen in ivoren torens en wachten tot ze gered worden. Aangezien film en televisie een van de grootste bronnen van onderwijs zijn, wat leert dit kleine meisjes over hun eigenwaarde en waar ze naar moeten streven? Helaas, omdat Disney weet dat mensen zullen betalen om dit voorspelbare en achterhaalde verhaal te zien, vertellen ze hetzelfde verhaal keer op keer voor de winst, en met het bedrijf dat in totaal 74,9 miljard dollar waard is, waarom zouden ze stoppen?

Het effect op cinema

Over het geheel genomen is het duidelijk dat Mulvey’s theorie kan worden toegepast op een groot aantal films, bijvoorbeeld Spring Breakers (2012), de Lara Croft-films (2001-2003), The Avengers (2012) en enkele minder voor de hand liggende films, zoals Aladdin en Sneeuwwitje en de zeven dwergen (1937). Niet alleen zien we dit verouderde beeld van vrouwen in films, maar ook in advertenties, muziekvideo’s en in het dagelijks leven.

Mulvey heeft een licht geschenen op de ouderwetse en repetitieve stijl van cinema die we elke dag zien, en haar ideologieën hebben geholpen een modernere en waarheidsgetrouwere versie van cinema te creëren, aangezien we nu realistischere portretten van vrouwen hebben dan ooit tevoren. De films Spy(2015) en The Hunger Gamesfranchise (2012-heden) geven het publiek bijvoorbeeld een verfrissende blik op vrouwen in sterke en machtige posities zonder een man aan hun zijde, waardoor de belangrijke boodschap wordt versterkt dat vrouwen niet in een hokje hoeven te worden gestopt en worden geobjectiveerd, dat ze een verscheidenheid aan verschillende, veelzijdige rollen kunnen spelen en dat ze door de ogen van de samenleving kunnen worden bekeken op een manier die hen niet betuttelt en seksualiseert via de Male Gaze.

Op welke films kan de theorie van Laura Mulvey volgens jou worden toegepast? Laat uw gedachten en commentaar achter aan de rechterkant!

(bovenste afbeelding: The Wolf of Wall Street (2013) – bron: Paramount Pictures)