Robespierre en het Comité van Openbare Veiligheid | Geschiedenis van de Westerse Beschaving II

22.5.3: Robespierre en het Comité van Openbare Veiligheid

De periode van de Jacobijnse heerschappij die bekend staat als het Terreurbewind, onder leiding van Maximilien Robespierre, was de eerste keer in de geschiedenis dat terreur een officieel regeringsbeleid werd met het verklaarde doel geweld te gebruiken om een hoger politiek doel te bereiken.

Leerdoel

Breken met de politiek van de angst en hoe Robespierre deze gebruikte om Frankrijk te beheersen

Kernpunten

Het Terreurbewind (5 september 1793 – 28 juli 1794), ook wel bekend als De Terreur, was een periode van geweld tijdens de Franse Revolutie, aangewakkerd door een conflict tussen twee rivaliserende politieke groeperingen, de Girondins (gematigde republikeinen) en de Jacobins (radicale republikeinen), en werd gekenmerkt door massa-executies van “de vijanden van de revolutie.”
De basis van de Terreur lag rond de oprichting in april 1793 van het Comité van Openbare Veiligheid. Als maatregel in oorlogstijd kreeg het Comité brede controlebevoegdheden over militaire, justitiële en wetgevende inspanningen. De macht van het Comité bereikte een hoogtepunt tussen augustus 1793 en juli 1794 onder leiding van Robespierre, die een virtuele dictatuur vestigde.
In juni 1793 namen Parijse secties de Conventie over en riepen op tot administratieve en politieke zuiveringen, een lage vaste prijs voor brood, en een beperking van het kiesrecht tot alleen sans-culottes. De jakobijnen identificeerden zich met de volksbeweging en de sans-culottes, die op hun beurt het geweld van het volk als een politiek recht beschouwden. De sans-culottes, geïrriteerd door de tekortkomingen van de regering, vielen de Conventie binnen en wierpen de Girondins omver. In hun plaats schaarden zij zich achter het politieke overwicht van de Jacobijnen.
Op 24 juni nam de Conventie de eerste republikeinse grondwet van Frankrijk aan, de Franse grondwet van 1793. De grondwet werd in een referendum geratificeerd, maar werd nooit van kracht. Net als andere wetten werd zij voor onbepaalde tijd opgeschort en in oktober werd aangekondigd dat de regering van Frankrijk “revolutionair zou zijn tot aan de vrede.”
Hoewel de Girondijnen en de Jacobijnen beide tot extreem-links behoorden en veel van dezelfde radicale republikeinse overtuigingen deelden, waren de Jacobijnen wreder in het opzetten van een oorlogsregering. Het jaar van de Jacobijnse overheersing was het eerste jaar in de geschiedenis dat terreur een officieel regeringsbeleid werd, met het verklaarde doel geweld te gebruiken om een hoger politiek doel te bereiken.
In juni 1794 beval Robespierre, die de voorkeur gaf aan deïsme boven atheïsme, de Conventie aan om het bestaan van zijn god te erkennen. De volgende dag werd de verering van het deïstische Opperwezen ingehuldigd als een officieel aspect van de revolutie. Als gevolg van Robespierre’s aandrang om terreur met deugd te associëren, werden zijn pogingen om van de republiek een moreel verenigde patriottische gemeenschap te maken, gelijkgesteld met het eindeloze bloedvergieten. Kort daarna, na een beslissende militaire overwinning op Oostenrijk in de Slag bij Fleurus, werd Robespierre op 27 juli 1794 ten val gebracht.

Key Terms

sans-culottes Het gewone volk van de lagere klassen in het Frankrijk van het einde van de 18e eeuw, van wie velen radicale en militante aanhangers van de Franse Revolutie werden als reactie op hun slechte levenskwaliteit onder het Ancien Régime. Comité van Openbare Veiligheid Een comité dat in april 1793 door de Nationale Conventie werd opgericht en vervolgens in juli 1793 werd geherstructureerd om de feitelijke uitvoerende macht in Frankrijk te vormen tijdens het Terreurbewind (1793-94), een fase van de Franse Revolutie. Terreurbewind Gewelddadige periode tijdens de Franse Revolutie die werd uitgelokt door een conflict tussen twee rivaliserende politieke groeperingen, de Girondins en de Jacobins, en gekenmerkt werd door massa-executies van “de vijanden van de revolutie”. Het dodental liep in de tienduizenden, met 16.594 executies door de guillotine en nog eens 25.000 in standrechtelijke executies in heel Frankrijk. Nationale Conventie Vergadering met één kamer in Frankrijk van 20 september 1792 tot 26 oktober 1795, tijdens de Franse Revolutie. Zij volgde de Wetgevende Vergadering op en stichtte de Eerste Republiek na de opstand van 10 augustus 1792.

De basis van de Terreur was de oprichting in april 1793 van het Comité van Openbare Veiligheid. De Nationale Conventie vond dat het Comité met “bijna dictatoriale macht” moest regeren en gaf het nieuwe en expansieve politieke bevoegdheden om snel op de eisen van het volk te kunnen reageren. Het Comité – dat eerst uit negen en later uit twaalf leden bestond – kreeg tot taak de pas opgerichte republiek te beschermen tegen buitenlandse aanvallen en binnenlandse rebellie. Als maatregel in oorlogstijd kreeg het Comité ruime bevoegdheden om toezicht te houden op de militaire, gerechtelijke en wetgevende inspanningen. Het werd opgericht als een administratief orgaan om toezicht te houden op en vaart te zetten achter de werkzaamheden van de uitvoerende organen van de Conventie en de door de Conventie aangestelde ministers van de regering. Naarmate het Comité het hoofd probeerde te bieden aan de gevaren van een coalitie van Europese naties en contrarevolutionaire krachten in het land, werd het steeds machtiger.

In juli 1793, na de nederlaag van de Girondisten in de Conventie, werden de prominente leiders van de radicale Jacobijnen – Maximilien Robespierre en Saint-Just – aan het Comité toegevoegd. De macht van het comité bereikte zijn hoogtepunt tussen augustus 1793 en juli 1794 onder leiding van Robespierre. In december 1793 verleende de Conventie het Comité formeel de uitvoerende macht en Robespierre vestigde een virtuele dictatuur.

Portret van Maximilien de Robespierre (1758-1794) door een onbekende kunstenaar.

Door invloed van 18e-eeuwse verlichtingsfilosofen als Rousseau en Montesquieu was Robespierre een bekwaam vertolker van de overtuigingen van de linkse bourgeoisie en een deïst. Hij verzette zich tegen de ontkerstening van Frankrijk tijdens de Franse Revolutie. Zijn standvastige volharding en verdediging van de opvattingen die hij verkondigde, leverden hem de bijnaam l’Incorruptible (De Onkreukbare) op.

De Terreur

In juni 1793 namen Parijse secties de Conventie over en riepen op tot administratieve en politieke zuiveringen, een lage vaste prijs voor brood en een beperking van het kiesrecht tot alleen sans-culottes. De jakobijnen identificeerden zich met de volksbeweging en de sans-culottes, die op hun beurt het geweld van het volk als een politiek recht beschouwden. De sans-culottes, geïrriteerd door de tekortkomingen van de regering, vielen de Conventie binnen en wierpen de Girondins omver. In hun plaats schaarden zij zich achter het politieke overwicht van de Jacobijnen. Robespierre kwam aan de macht door het geweld van de straat

Terwijl nam de Conventie op 24 juni de eerste republikeinse grondwet van Frankrijk aan, de Franse grondwet van 1793. De grondwet werd in een referendum geratificeerd, maar is nooit in werking getreden. Net als andere wetten werd zij voor onbepaalde tijd opgeschort en in oktober werd aangekondigd dat de regering van Frankrijk “revolutionair zou zijn tot aan de vrede”. In een poging om hun standpunt aan de wereld kenbaar te maken, bracht de Nationale Conventie, geleid door Robespierre, ook een verklaring uit over de Franse buitenlandse politiek. Het diende om de angst van de conventie voor vijanden van de revolutie verder te benadrukken. Vanwege deze angst werden verschillende andere wetten aangenomen die de Jacobijnse overheersing van de Revolutie bevorderden. Dit leidde tot de consolidatie, uitbreiding en toepassing van instrumenten van de noodregering om te handhaven wat de Revolutie als controle beschouwde.

Hoewel de Girondins en de Jacobins beide aan extreem-linkse zijde stonden en veel van dezelfde radicaal-republikeinse overtuigingen deelden, waren de Jacobins wreder in het opzetten van een oorlogsregering. Het jaar van de Jacobijnse overheersing was het eerste jaar in de geschiedenis dat terreur een officieel regeringsbeleid werd, met het verklaarde doel geweld te gebruiken om een hoger politiek doel te bereiken. De Jacobijnen waren nauwgezet in het handhaven van een wettelijke structuur voor de Terreur, zodat er duidelijke verslagen bestaan van officiële doodvonnissen. Er zijn echter nog veel meer moorden gepleegd zonder dat er formele vonnissen waren uitgesproken in een rechtbank. Het Revolutionaire Tribunaal veroordeelde duizenden mensen tot de dood door de guillotine, terwijl menigten andere slachtoffers doodsloegen. Soms stierven mensen vanwege hun politieke opvattingen of daden, maar veel mensen stierven alleen omdat ze verdacht werden of omdat anderen er belang bij hadden om van hen af te komen. Van de mensen die door de revolutionaire tribunalen werden veroordeeld, was ongeveer 8% aristocraat, 6% clerus, 14% middenklasse, en 72% arbeider of boer die beschuldigd werd van hamsteren, ontduiking van de dienstplicht, desertie of rebellie.

De executie van de Girondins, gematigde republikeinen, vijanden van de meer radicale Jacobijnen. Auteur onbekend; bron: “La Guillotine en 1793” door Hector Fleischmann (1908).

Met de uitvaardiging van de wet op de verdachten werd de politieke terreur op een veel hoger niveau van wreedheid getild. Iedereen die “door zijn gedrag, zijn betrekkingen, zijn woorden of geschriften blijk gaf van aanhangers van tirannie en federalisme en vijanden van de vrijheid” was het doelwit en werd verdacht van verraad. Dit veroorzaakte een massale overloop in de gevangenisstelsels. Het gevolg was dat de gevangenisbevolking van Parijs in drie maanden tijd toenam van 1.417 tot 4.525 mensen.

De Republiek der Deugd en de Val van Robespierre

In oktober 1793 stelde een nieuwe wet alle verdachte priesters en personen die hen herbergden, bloot aan standrechtelijke executie. Het hoogtepunt van het extreme antiklerikalisme werd bereikt met de viering van de godin Rede in de Notre Dame kathedraal in november. In juni 1794 beval Robespierre, die de voorkeur gaf aan het deïsme boven het atheïsme en eerder de cultus van de rede had veroordeeld, de conventie aan het bestaan van zijn god te erkennen. De volgende dag werd de verering van het deïstische Opperwezen ingehuldigd als een officieel aspect van de revolutie. Deze sobere nieuwe godsdienst van de deugd werd door het Parijse publiek met vijandige signalen ontvangen. Als gevolg van Robespierre’s volharding in het associëren van Terreur met Deugd, werden zijn inspanningen om van de republiek een moreel verenigde patriottische gemeenschap te maken gelijkgesteld met het eindeloze bloedvergieten.

Na een beslissende militaire overwinning op Oostenrijk in de Slag bij Fleurus, werd Robespierre op 27 juli 1794 omvergeworpen. Zijn val kwam tot stand door conflicten tussen degenen die meer macht wilden voor het Comité van Openbare Veiligheid (en een radicaler beleid dan hij bereid was toe te staan) en gematigden die volledig gekant waren tegen de revolutionaire regering. Robespierre probeerde zelfmoord te plegen voor zijn executie door zichzelf neer te schieten, hoewel de kogel alleen zijn kaak verbrijzelde. Hij werd op 28 juli geguillotineerd. Het bewind van het permanent Comité van Openbare Veiligheid werd beëindigd. De dag na de executie van Robespierre werden nieuwe leden benoemd en werden termijnen ingesteld. De bevoegdheden van het Comité werden stukje bij beetje ingeperkt.

Attributies

Robespierre en het Comité van Openbare Veiligheid
- “Terreurbewind.” https://en.wikipedia.org/wiki/Reign_of_Terror. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
- “Nationale Conventie.” https://en.wikipedia.org/wiki/National_Convention. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
- “Franse Revolutie.” https://en.wikipedia.org/wiki/French_Revolution. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
- “Maximilien Robespierre.” https://en.wikipedia.org/wiki/Maximilien_Robespierre. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
- “Sans-culottes.” https://en.wikipedia.org/wiki/Sans-culottes. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
- “Comité van Openbare Veiligheid.” https://en.wikipedia.org/wiki/Committee_of_Public_Safety. Wikipedia CC BY-SA 3.0.
- “La_fournée_des_Girondins_10-11-1793.jpg.” https://commons.wikimedia.org/wiki/File:La_fourn%C3%A9e_des_Girondins_10-11-1793.jpg. Wikimedia Commons Publiek domein.
- “Robespierre_crop.jpg.” https://en.wikipedia.org/wiki/Reign_of_Terror#/media/File:Robespierre_crop.jpg. Wikipedia Publiek domein.