Dit artikel geeft een praktische uitleg van de Gestalt psychologie van Max Wertheimer, Kurt Koffka en Wolfgang Köhler. Na het lezen zul je de basis begrijpen van dit krachtige psychologische hulpmiddel.

Wat is Gestalt Psychologie?

Het woord gestalt komt oorspronkelijk uit het Duits en wordt gebruikt om te praten over de manier waarop iets in elkaar zit, vaak in het Engels vertaald als de “vorm”, “shape” of verenigd geheel. Gestalt psychologie kan worden gedefinieerd als een school van denken die ontstond in de vroege jaren twintig en gelooft dat het geheel van een object of een scène groter en belangrijker is dan de componenten. Door middel van Gestalt psychologie worden we aangemoedigd om de geest en het gedrag als een geheel te zien en te behandelen. Deze benadering schept helderheid in chaos door te helpen afzonderlijke delen van informatie te verenigen en naar patronen te zoeken.

Gestaltpsychologie heeft ook bijgedragen aan de studie van gewaarwording en waarneming. Het doel was te begrijpen hoe mensen betekenis geven aan de wereld waarin ze leven en hoe ze de orde in wanorde herkennen. Volgens de Gestalt Psychologie is de manier waarop mensen interpreteren wat ze in de wereld zien afhankelijk van wat ze verwachten te zien en zullen ze proberen een patroon te vinden in wat ze zien en ervaren.

Wie is de grondlegger van de Gestalt Psychologie?

Gestalt Psychologie werd in het begin van de twintigste eeuw in Duitsland opgericht door psycholoog Max Wertheimer en mede-oprichters Kurt Koffka en Wolfgang Köhler. Zij ontmoetten elkaar aan het Psychologisch Instituut van de Universiteit van Frankfurt, waar Wertheimer werkte als professor terwijl Koffka en Köhler hem assisteerden in zijn werk. De universiteit is ook de plaats waar zij de denkschool, de Gestalt Psychologie, vormden.

Wertheimer is bekend om een concept dat het Phi fenomeen wordt genoemd. Tijdens zijn reizen merkte hij op hoe op een treinstation, twee afzonderlijke lichten die aan en uit gingen de illusie van beweging creëerden. Wertheimer raakte vervolgens geïnteresseerd in de studie van perceptie, wat het begin vormde van zijn onderzoek naar Gestalt Psychologie. Met zijn onderzoek reageerde hij op het structuralisme en de benadering van de psycholoog Wilhelm Wundt, die bekend stond om het opsplitsen van psychologische gebeurtenissen in afzonderlijke delen. Wertheimer daarentegen vond dat de delen met elkaar samenhingen en geloofde in het kijken naar de menselijke geest en gedrag als een geheel.

Experimenten

Een experiment, vergelijkbaar met Wertheimer zijn ervaring met de twee knipperlichten op het treinstation, vormde het begin van het onderzoek naar de Gestalt Psychologie. Voor dit experiment richtten Wertheimer en zijn collega’s, Koffka en Köhler, zich op het concept van “schijnbare waarneming”. Wat zij ontdekten was dat wanneer twee lichten vlak na elkaar flitsen, dit een illusie van ononderbroken beweging creëert. In plaats van twee afzonderlijke lichten te zien, zou de persoon waarnemen dat één licht beweegt van het punt van het eerste licht naar de plaats waar het tweede licht stond. Dit was een ander resultaat dat bijdroeg aan de overtuiging van de Gestaltisten dat de menselijke geest zijn eigen manier van organiseren heeft en dat het gebaseerd is op het waarnemen van dingen als een geheel in plaats van afzonderlijke delen.

Wat zijn de belangrijkste principes van de Gestalt Psychologie?

Nadat de Gestalt Psychologie was opgericht, publiceerde mede-oprichter Kurt Koffka “Principes van Gestalt Psychologie,” waarin hij de Gestalt theorie en de principes presenteerde. De volgende principes uit de Gestalt psychologie beschrijven de manier waarop de menselijke waarneming werkt en hoe we betekenis geven aan objecten en gebeurtenissen.

Bijheid

Dit principe stelt dat wanneer het menselijk oog elementen ziet die dicht bij elkaar zijn geplaatst, dat we ze dan waarnemen als een set of een groep. Een voorbeeld is de manier waarop we een tekst lezen. Wanneer letters bij elkaar worden gezet, is onze waarneming dat ze een woord vormen.

Gelijkenis

Een andere manier waarop mensen geneigd zijn elementen in hun visuele velden te groeperen, is door te zoeken naar gelijkenissen. Elementen die op elkaar lijken, worden automatisch gegroepeerd. Tijdens een sportevenement bijvoorbeeld, worden mensen die dezelfde kleur shirt dragen gezien als leden van hetzelfde team.

Continuatie

Een ander onderdeel van de Gestalt Psychologie is het continuatie principe, dat stelt dat het menselijk oog de voorkeur geeft aan het zien van een continue lijn of beweging in plaats van losse elementen. Wanneer we bijvoorbeeld een bord zien op een gebouw waarvan een boom gedeeltelijk de letter X bedekt, zal ons verstand nog steeds waarnemen dat het de letter X is en zullen we het bord zonder enig probleem lezen. We zien de continuïteit van de lijnen.

Closure

Dit principe verklaart hoe de mens bij voorkeur complete elementen ziet. Bij het zien van incomplete elementen kunnen we ontbrekende informatie invullen om het toch als compleet te ervaren. Dit principe wordt vaak gebruikt in advertenties. Adverteerders komen met indicatieve zinnen voor het publiek om in te vullen. Men denkt dat deze aanpak de belangstelling van het publiek wekt en de betrokkenheid vergroot.

Figuur-grond

Het principe van figuur en grond verklaart hoe mensen in hun visuele veld onderscheid maken tussen figuur en grond. De figuur is het object of de persoon die centraal staat in ons gezichtsveld, terwijl de grond minder aanwezig is en wordt waargenomen als de achtergrond. Dit verklaart hoe de perceptie van een object of situatie door een mens kan verschillen van de perceptie van iemand anders, die afhangt van wat wordt waargenomen als de figuur en de grond. Dit principe werd gebruikt door de Deense psycholoog Edgar Rubin, die experimenteerde met optische illusie.

Gemeenschappelijk lot

Een ander principe van Gestalt Psychologie is het principe van gemeenschappelijk lot. Wanneer het menselijk oog elementen samen ziet bewegen in een bepaalde richting, worden ze meestal waargenomen als een groep. Een voorbeeld van een gemeenschappelijk lot is wanneer we kinderen naar de speeltuin zien gaan, waardoor we ze als een geheel kunnen waarnemen. Het is mogelijk om de elementen afzonderlijk te bekijken wanneer dat opzettelijk gebeurt.

Wet van Pragnänz

Het is onmogelijk om tijd en energie te besteden aan alles om ons heen. Daarom hebben we de neiging om de elementen die we zien zo eenvoudig mogelijk te ordenen. De menselijke geest geeft de voorkeur aan eenvoud en daarom proberen we te vereenvoudigen wat we waarnemen. Op die manier hebben we, als we een auto zien, geen extra informatie nodig om te weten waar we naar kijken. Dit wordt de wet van Pragnänz genoemd. Pragnänz is een Duits woord, dat beknoptheid betekent in het Engels.

Naast de hierboven genoemde principes die ons helpen te begrijpen hoe de menselijke waarneming werkt, erkennen Gestalt-theoretici dat de manier waarop we de wereld zien ook wordt beïnvloed door andere factoren, zoals persoonlijkheid, verwachtingen en ervaringen.

Voorbeeld van Gestalt Psychologie

Een van de voorbeelden die worden gebruikt om de Gestalt Psychologie uit te leggen is het volgende:
Wanneer er geen beweging is kunnen mensen de waarneming hebben dat die er wel is, wat ook het geval was met de twee knipperende lichten die tot het Phi fenomeen leidden. Een film, bijvoorbeeld, is een reeks afzonderlijke beelden, maar door de beelden snel te vertonen nemen we ze waar als een continue beweging, terwijl er in werkelijkheid geen is. Volgens Gestalt-psychologen is dit het resultaat van het invullen van ontbrekende informatie door onze geest. In dit voorbeeld is de ontbrekende informatie de ruimte tussen de beelden. Hieruit blijkt dat het “geheel” een belangrijkere rol speelt in de menselijke geest dan de som van de afzonderlijke delen.

Toepassing van Gestaltpsychologie

Basispsychologie

Basispsychologische processen, zoals waarneming en aandacht, worden sterk beïnvloed door de Gestaltpsychologie. Deze psychologische basisprocessen zijn fundamenteel en worden toegepast op praktische zaken. Zo draagt de ontwikkeling in de studie van de waarneming bij aan programma’s die worden uitgevoerd om ongelukken te voorkomen door de verkeersborden te verbeteren. Dit kan alleen door de kennis die we hebben over waarneming.

Gestaltpsychologie en Communicatie

Om de aandacht van het publiek te kunnen trekken, maken mensen die werken op het gebied van communicatie en creativiteit, gebruik van Gestaltpsychologie. Voor mensen die werken als kunstenaar, publicist of ontwerper, is het van belang te begrijpen hoe de menselijke geest beelden interpreteert. Deze kennis kan hen helpen om werk te produceren dat communiceert met hun publiek op de manier zoals zij het bedoeld hebben.

Gestalt Psychologie en Probleemoplossing

Om een probleem op te lossen, is het essentieel om het probleem waarmee je werkt te begrijpen. In de Gestaltpsychologie gelooft men dat een probleem bestaat uit componenten die met elkaar in verband staan en op elkaar inwerken. Om het probleem op te lossen moet je deze componenten reorganiseren om in staat te zijn een nieuwe oplossing te ontdekken. Dit creatief reorganiseren van de componenten van een probleem wordt productief denken genoemd. Gestaltpsychologen raden aan productief denken te gebruiken om naar binnen te reiken in verschillende vraagstukken.

Gestaltpsychologie en Onderwijs

In het onderwijs wordt Gestaltpsychologie toegepast op perceptie en het oplossen van problemen. De toepassing van Gestaltpsychologie in het onderwijs houdt in dat docenten leerlingen moeten aanmoedigen een probleem op te lossen door de verschillende elementen van het probleem te ontdekken en hoe deze met elkaar samenhangen.

Gestalttherapie

Therapie gebaseerd op Gestaltpsychologie is een humanistische benadering waarin mensen worden beschouwd als krachtige en onafhankelijke wezens. Het bekijkt het functioneren van de menselijke geest vanuit een holistisch gezichtspunt, waarbij ieder mens zijn eigen gedachten, ervaringen en realiteit heeft.

De ontwikkeling van de Gestalttherapie begon in de jaren veertig van de vorige eeuw met de schrijver Fritz Perls. Hij stelde dat ieder mens zijn of haar eigen werkelijkheid heeft, die bepaald wordt door onze perceptie en dat het onze eigen verantwoordelijkheid is om onze perceptie te veranderen. Deze manier van denken staat ook centraal in de Gestalttherapie, waarbij persoonlijke groei en identiteitsvorming de aandachtspunten zijn.

The Gestalt Institute of Cleveland

The Gestalt Institute of Cleveland trekt mensen van over de hele wereld aan. In het instituut worden workshops en trainingsprogramma’s georganiseerd gebaseerd op Gestalt principes en methodologieën. De opzet van de workshops en trainingsprogramma’s richt zich op transformatie van individueel niveau naar organisatieniveau.

Gestalt Psychologie in het dagelijks leven

Gestalt Psychologie kan ook worden toegepast in ons dagelijks leven. Zoals vermeld in dit artikel, kan Gestalt Psychologie worden gebruikt voor het oplossen van problemen en het stimuleren van meer creativiteit. Ook kan bewustwording van de Gestalt-principes ons helpen te begrijpen hoe we de wereld waarnemen, optische illusies verklaren, en helpen ons gedrag te begrijpen.

Nu is het jouw beurt

Wat vind je ervan? Herken je de uitleg over Gestalt Psychologie? Herken je de principes in de manier waarop je dingen waarneemt? Herken je Gestalt Psychologie in de manier waarop mensen om je heen de wereld waarnemen? Is er een manier waarop je Gestalt Psychologie zou kunnen toepassen in je werk of studie? Zijn er situaties waarin je objecten of gebeurtenissen niet als een geheel waarneemt? Heb je tips of aanvullende opmerkingen?

Deel je ervaring en kennis in het commentaarveld hieronder.

Als je dit artikel leuk vond, schrijf je dan in op onze Gratis Nieuwsbrief voor de nieuwste berichten over modellen en methoden. U kunt ons ook vinden op Facebook, LinkedIn, Twitter en YouTube.

Meer informatie

1. Behrens, R. R. (1998). Kunst, vormgeving en gestalttheorie. Leonardo, 31(4), 299-303.
2. Köhler, W. (1967). Gestaltpsychologie. Psychologische Forschung. 31(1), XVIII-XXX.
3. Köhler, W. (2015). De taak van de Gestaltpsychologie. Princeton University Press.
4. Wertheimer, M. (1968). Een bronnenboek van de Gestaltpsychologie. Psyccritiques, 13(8).

Hoe dit artikel te citeren:
Van Velden, E. (2020). Gestaltpsychologie. Opgehaald van toolshero: https://www.toolshero.com/psychology/gestalt-psychology/

Een link naar deze pagina toevoegen op uw website:
<a href=”https://www.toolshero.com/psychology/gestalt-psychology/>toolshero: Gestalt Psychologie</a>