“Mobiele telefoons kunnen kanker veroorzaken!!!” schreeuwden honderden internationale krantenkoppen eind mei 2011, nadat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de straling van mobiele telefoons had geclassificeerd als “mogelijk kankerverwekkend”. (Een carcinogeen is alles wat kanker veroorzaakt.) Het was genoeg om iPhone-verslaafden te laten terugverlangen naar de dagen van de roterende telefoon.

Maar wacht. Minder dan zes weken later werd een nieuwe studie gepubliceerd, deze keer door een panel van onafhankelijke deskundigen van de Internationale Commissie voor Bescherming tegen Niet-Ioniserende Straling. Zij keken naar het aantal gevallen van kanker tussen 1970 en 2008 en ontdekten dat deze grotendeels onveranderd bleven in vergelijking met de perioden voor en na het algemeen worden van mobiele telefoons.

“Hoewel er enige onzekerheid blijft bestaan, is de trend in het zich opstapelende bewijs steeds meer tegen de hypothese dat het gebruik van mobiele telefoons hersentumoren bij volwassenen kan veroorzaken,” aldus hun rapport, gepubliceerd in het Environmental Health Perspectives Journal.

Dus wie heeft er gelijk? En hoe beslis je of je het gebruik van je mobiele telefoon moet beperken, uit de buurt van je hoofd moet houden, een headset moet kopen, of hem moet opsluiten in een met lood beklede doos op drie meter afstand van je lichaam?

Beide rapporten hebben gelijk. Het WHO-rapport zegt niet dat mobiele telefoons een belangrijke oorzaak van kanker zijn. Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC), dat de afgelopen 30 jaar het kankerverwekkend potentieel van meer dan 900 mogelijke kankerverwekkende stoffen heeft geëvalueerd, hanteert de volgende schaal:

• Groep 1: Kankerverwekkend voor mensen
• Groep 2A: Waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen
• Groep 2B: Mogelijk kankerverwekkend voor mensen
• Groep 3: Niet classificeerbaar voor wat betreft kankerverwekkendheid bij mensen
• Groep 4: Waarschijnlijk niet kankerverwekkend voor mensen

In het mei-rapport van het IARC zijn mobiele telefoons van groep 4 – waarschijnlijk niet kankerverwekkend – naar groep 2B, of mogelijk kankerverwekkend, verplaatst. Ook in die groep: koffie, ingemaakte groenten, motoruitlaat, en werken als timmerman of stomerij.

Hoe zouden mobiele telefoons kanker kunnen veroorzaken?

De theorie waarom mobiele telefoons hersentumoren kunnen veroorzaken heeft te maken met het type straling dat ze uitzenden. Ze zenden radiofrequente golven uit om de dichtstbijzijnde zendmast te vinden. Het is niet dezelfde soort straling die röntgenapparatuur afgeeft, wat een bekende kankerverwekkende stof is (daarom draag je een loden schort als je röntgenfoto’s van de tandarts krijgt). De straling die door mobiele telefoons wordt uitgezonden is niet-ioniserende straling, een type dat niet in verband wordt gebracht met een verhoogd risico op kanker.

Sommige wetenschappers beweren dat er geen plausibel biologisch mechanisme bestaat waardoor de straling van mobiele telefoons kanker zou kunnen veroorzaken.

“Het is onmogelijk dat mobiele telefoons kanker veroorzaken, omdat de elektromagnetische velden die ze opwekken geen chemische bindingen tussen moleculen kunnen verbreken,” zegt Gary Arendash, Ph.D., een onderzoeksprofessor aan het Florida Alzheimer’s Disease Research Center. Dat proces, legt hij uit, wordt verondersteld de sleutel te zijn tot het verhogen van het kankerrisico. “UV-licht van de zon veroorzaakt bijvoorbeeld huidkanker. Maar mobiele telefoons leveren straling die duizenden keren zwakker is dan UV-stralen en röntgenstraling – het is vergelijkbaar met de straling van een zaklamp van één watt. Dit is te zwak om kanker te veroorzaken.”

Het feit dat het signaal zwak is, betekent echter niet dat de hersenen het niet kunnen oppikken. Eerder dit jaar meldden wetenschappers van het National Institutes of Health (NIH) en het Brookhaven National Laboratory dat de menselijke hersenen gevoelig zijn voor de elektromagnetische straling die van mobiele telefoons wordt uitgezonden. Met behulp van positron emissie tomografie (PET) scanning, vonden de onderzoekers dat het metabolisme van de hersenen werd verhoogd tijdens het gebruik van mobiele telefoons, met name in de gebieden die zich het dichtst bij de antenne van de telefoon en het hoofd bevinden.

Een ander apparaat dat golven uitzendt met een vergelijkbare frequentie als mobiele telefoons is de draadloze telefoon. “Die worden al sinds het begin van de jaren tachtig op grote schaal gebruikt, en er is geen wetenschappelijk bewijs dat zegt dat draadloze telefoons hersenkanker veroorzaken”, zegt Dr. Arendash.

Henry Lai, Ph.D., een onderzoeksprofessor aan de Universiteit van Washington, was een van de eersten die de aandacht vestigde op de bezorgdheid over het carcinogene potentieel van mobiele telefoons. Hij merkt op dat de nieuwe studie van de Internationale Commissie – die zegt dat het onwaarschijnlijk is dat mobiele telefoons kanker veroorzaken – ten minste gedeeltelijk werd gefinancierd door het Mobile Manufacturers’ Forum en de GSM Association, die beide de mobiele telefoonindustrie vertegenwoordigen.

Dr. Lai is vooral bezorgd over het risico van langdurig gebruik van mobiele telefoons onder jongere mensen. “De straling dringt dieper door in het hoofd van een kind, dus een groter deel van de hersenen kan aan de straling worden blootgesteld,” zegt hij. “En delen van het hoofd van een kind, zoals de oogballen en het beenmerg van de schedel, absorberen meer energie dan de hersenen van een volwassene.”

“De hersenen van kinderen zijn nog in ontwikkeling en kunnen kwetsbaarder zijn voor effecten dan de hersenen van een volwassene,” zegt Nora Volkow, M.D., directeur van het National Institute on Drug Abuse, die een hoofdonderzoeker was bij de NIH-Brookhaven National Lab studie. “Aangezien zij hun leven beginnen met mobiele telefoons – terwijl de meesten van ons ons leven begonnen zonder mobiele telefoons – zullen zij tegen de tijd dat zij van middelbare leeftijd zijn, veel meer jaren van blootstelling aan mobiele telefoons hebben gehad dan wij.”

Wat is het bewijs?

De twee soorten kanker waarover onderzoekers zich de meeste zorgen hebben gemaakt, zijn gliomen en akoestische neuromen. Beide soorten hersenkanker zijn relatief zeldzaam. Gliomen zijn meestal kwaadaardig en vaak dodelijk (wijlen senator Edward Kennedy van Massachusetts stierf aan een kwaadaardig glioom), terwijl akoestische neuromen langzaam groeien en over het algemeen goedaardig zijn.

Het grootste onderzoek naar het gebruik van mobiele telefoons en het mogelijke verband met kanker is misschien wel het Interphone-onderzoek, dat in meerdere landen wordt uitgevoerd door het IARC. Er zijn ongeveer 14.000 proefpersonen bij betrokken in meer dan een dozijn landen, waaronder Japan, Canada, Australië en veel Europese landen.

De studie, vorig jaar gepubliceerd in het International Journal of Epidemiology, categoriseert mensen aan de hand van hoe vaak ze op hun telefoon praten en hoe lang ze de telefoon al gebruiken. Voor de meeste mensen bleek het gebruik van mobiele telefoons geen verband te houden met een verhoogd risico op kanker.

Maar voor mensen die minstens 30 minuten per dag met hun telefoon praatten en dat al minstens 10 jaar deden, bleek uit de studie een verhoogd risico op het ontwikkelen van glioma’s – een toename van ongeveer 40 procent. Deze bevinding was de belangrijkste reden voor de Wereldgezondheidsorganisatie om mobiele telefoons in de categorie “mogelijk kankerverwekkend” te plaatsen.

Maar deze studie heeft belangrijke gebreken, zegt Lynne Taylor, M.D., Fellow van de American Academy of Neurology en directeur van neuro-oncologie in het Virginia Mason Medical Center in Seattle, WA.

“Ze kregen hun informatie door mensen bij wie onlangs een diagnose was gesteld te vragen naar hun mobiele telefoongebruik in de loop van de tijd,” zegt ze. “Een van de belangrijkste symptomen van een hersentumor is geheugenverlies, en de periode vlak na de diagnose is emotioneel beladen. Dus als je iemand op dat moment interviewt en vraagt hoe vaak ze een mobiele telefoon hebben gebruikt, hoe lang, en over hoeveel jaar – dat gaat zeer twijfelachtige resultaten opleveren.”

Zelfs de auteurs van de studie erkennen dat, merkt Dr. Taylor op. “Er is een subgroep van de patiënten die het meest gebruik maakten van mobiele telefoons en die het hoogste risico bleken te lopen. Zij meldden dat ze hun mobiele telefoons vijf uur per dag gebruikten zonder headset,” zegt ze. “Maar wie doet dat?

Hoe substantieel is het risico?

Laten we voor het gemak zeggen dat er geen controverse bestaat – dat we weten dat veelvuldig gebruik van mobiele telefoons het risico op het krijgen van hersenkanker met 40 procent verhoogt. Wat betekent dat?

“Elk jaar zullen ongeveer zes mensen op de 100.000 een glioom ontwikkelen,” zegt Dr. Lai. “Met een 40 procent verhoogd risico betekent dit dat onder zware mobiele telefoon gebruikers, ongeveer twee mensen meer – in totaal acht op de 100.000 – een glioom zullen ontwikkelen. Maar er zijn miljoenen mensen in de wereld die mobiele telefoons gebruiken, dus het zou een significante totale toename van kanker kunnen zijn.”

Maar zo’n toename zien we niet, volgens het IARC. Bewijs uit veel westerse landen, waar het gebruik van mobiele telefoons de afgelopen 20 jaar explosief is toegenomen, toont “geen indicatie van toename in de incidentie van hersentumoren,” zegt Anthony Swerdlow, M.D., Ph.D., hoogleraar epidemiologie aan het Britse Institute for Cancer Research, een hoofdauteur van de Interphone-studie.

Dr. Arendash gelooft dat de “40 procent toename” die zo vaak is gemeld, kan worden veroorzaakt door gebreken in de opzet van de studie. “Voor zware mobiele telefoongebruikers was er geen verhoogd risico wanneer hun gebruik werd geïndexeerd op basis van het aantal gesprekken,” wijst hij erop. “Alleen wanneer hun risico werd berekend aan de hand van de duur van de gesprekken, vonden ze een verhoogd risico. Maar als dat risico reëel was, dan zou de groep die daarna kwam in duur van het bellen op zijn minst een iets boven normaal risico op hersenkanker moeten hebben gehad.” Integendeel, het risico van die groep op hersenkanker bleek lager te zijn dan normaal.

Nog niet alle gegevens zijn binnen. Dr. Swerdlow en zijn collega’s geven toe dat de mogelijkheid van een effect op langere termijn – dat wil zeggen een toename van het aantal kankergevallen na meer dan 10-15 jaar substantiële blootstelling – niet kan worden uitgesloten.

Wat moet u doen?

“Het is niet zo moeilijk om een koptelefoon of oordopjes aan te schaffen, dus waarom zou je het niet doen?” zegt Dr. Lai. “Het is misschien makkelijker om de telefoon gewoon tegen je hoofd te houden, maar zelfs in het pamflet dat je krijgt als je een mobiele telefoon koopt, staat dat je hem op minstens een halve centimeter afstand moet houden. Als je je zorgen maakt over het krijgen van kanker, gebruik dan een headset.”

Dr. Taylor zegt dat niet eens tegen haar patiënten. “Ik denk dat de Wereldgezondheidsorganisatie het gebruik van mobiele telefoons als een ‘mogelijk kankerverwekkende stof’ heeft gerangschikt, omdat ze het open wilden houden voor verdere studie,” zegt ze. “Dus ik stel mijn patiënten gerust dat er geen verband is, voor zover we weten, tussen mobiele telefoons en hersentumoren. Moet je een headset gebruiken om je auto niet in de prak te rijden? Zeker. Maar ik denk niet dat je er een nodig hebt om je te beschermen tegen hersentumoren.”