De Unie van Socialistische Sovjetrepublieken ontstond in 1923 toen vier republieken zich bij verdrag verenigden. Elke verwijzing naar het overwegend Russische karakter van deze federatie, die sinds de annexatie van Oost-Polen en de Baltische staten in 1940 uit 16 unie-republieken bestaat, werd opzettelijk weggelaten uit de naam. Verwacht werd dat andere socialistische sovjetrepublieken, waar en wanneer dan ook gevormd, zich uiteindelijk bij de USSR zouden aansluiten.

Tijdens de eerste twee decennia van de Sovjetstaat – tussen 1918 en 1936 – was het stemrecht een privilege dat was voorbehouden aan de “werkende massa’s”. Mensen die leefden van onverdiende inkomsten of die arbeidskrachten inhuurden met winstoogmerk – particuliere kooplieden en koelakken – evenals leden van de voormalige aristocratie, bourgeoisie en priesterklasse konden niet stemmen.

Industriële arbeiders genoten bovendien voordelen boven boeren bij sovjetverkiezingen, zowel wat betreft het aantal afgevaardigden die zij konden kiezen in de sovjets (het woord sovjet betekent “raad”) als de manier waarop zij hen kozen. Het verschil in stemrecht werd gerechtvaardigd door het feit dat tijdens de overgang van kapitalisme naar socialisme de politiek geschoolde arbeiders de achtergebleven boerenmassa’s moesten leiden.

In 1935 was de collectivisering van de landbouw voltooid, waardoor de arbeidsomstandigheden op de boerderijen en in de fabrieken enigszins gelijk werden getrokken. Dit, en de geleidelijke verdwijning door dood of verbanning of bekering tot het communisme van actieve anti-Bolsjewistische elementen, maakte de weg vrij voor veranderingen in de Sovjet grondwet.

In 1936 verklaarde Stalin dat “de eerste fase van het communisme,” “in grote lijnen” was bereikt in de Sovjet Unie. Hij noemde deze fase “socialisme.” De “uitbuitende” klassen, zo beweerde hij, waren “geliquideerd.” Alleen de arbeiders en boeren bleven over, plus de intellectuele groep die nu de “zwoegende intelligentsia” werd genoemd. Economische verschillen tussen sociale groepen werden geleidelijk weggevaagd, zei hij, en klasse-tegenstellingen waren aan het verdwijnen. De Sovjet-Unie, die een socialistische economie had bereikt, bewoog zich in de richting van een socialistische democratie en een klassenloze maatschappij. Er moet overigens een onderscheid worden gemaakt tussen wat wij gewoonlijk “socialisme” noemen en wat de Sovjets met dat woord bedoelen. Zij gebruikten het om het ontwikkelingsstadium aan te duiden waarin Rusland zich in 1936 bevond, toen het communisme naar hun mening nog niet was verwezenlijkt.

De grondwet van 1936

Vanaf de grondwet van 1936 moest het stemrecht universeel, gelijk en direct zijn. Verkiezingen, die in het verleden gewoonlijk openbaar waren, moesten geheim worden gehouden. Alle burgers die de leeftijd van 18 jaar hadden bereikt, konden stemmen, ongeacht ras, nationaliteit, godsdienst, opleiding, woonkwalificaties, sociale afkomst, eigendomsstatus of vroegere activiteiten. Hierdoor werd een einde gemaakt aan de groep van stemlozen, die op een bepaald ogenblik op 8 miljoen personen werd geschat, maar tegen 1934 bijna was weggeslonken. In de praktijk zijn de verkiezingen in de Sovjet-Unie echter nog niet van het soort dat wij in de Verenigde Staten kennen. Bij de stembus krijgt elke kiezer een stembiljet overhandigd waarop voor elk ambt de naam van één enkele kandidaat staat vermeld. De rol van de kiezer is eenvoudig het stembiljet in de bus te gooien. Hoewel alle genomineerden niet noodzakelijkerwijs zelf communisten zijn, zal de communistische partij ze wel allemaal hebben goedgekeurd of geselecteerd.

De federale regering

De USSR is, wat de wet betreft, nu een federale staat van 16 unie-republieken, tegen 4 in 1923. Elke republiek heeft grondwettelijk het recht zich af te scheiden van de Sovjet-Unie – maar het is de vraag of een staat een poging zou doen om dat recht uit te oefenen of daarin zou slagen. In deze federatie is Michael Kalinin het titulaire staatshoofd aangezien hij voorzitter is van het Presidium van de Opperste Raad. Hij vervult derhalve enkele ceremoniële functies die gewoonlijk door presidenten van westerse republieken worden vervuld, zoals de ontvangst van ambassadeurs.

De grondwet voorziet echter niet in een president. Alle wetgevende, uitvoerende en rechterlijke bevoegdheden zijn toevertrouwd aan de Opperste Sovjet of Raad van de USSR (voorheen bekend als het Congres van de gehele Unie), die volgens de grondwet tweemaal per jaar bijeengeroepen moet worden – in plaats van om de twee jaar zoals in 1924 was bepaald. Deze Raad bestaat uit meer dan duizend vertegenwoordigers, die te allen tijde door hun kiezers kunnen worden teruggeroepen.

Aan de wetgevende autoriteit van de Raad kan alleen worden getornd door middel van een volksreferendum, dat door elk van de deelrepublieken kan worden aangevraagd. De Raad benoemt het hoogste uitvoerende en bestuurlijke orgaan van het land, de Raad van Volkscommissarissen (vergelijkbaar met ons kabinet), en kiest het Hooggerechtshof en de speciale rechtbanken van de USSR voor termijnen van 5 jaar. In 1941, aan de vooravond van de Duitse inval in Rusland, bekleedde Stalin, die tot dan toe geen officiële post in de Sovjetregering had bekleed, de ambten van premier en commissaris voor defensie.

De Opperste Sovjet

De Opperste Raad bestaat uit twee kamers – de Sovjet van de Unie en de Sovjet van de Nationaliteiten – die bestaan uit een vrijwel gelijk aantal leden die rechtstreeks door de burgers worden gekozen. De Sovjet van de Unie wordt gekozen op basis van de bevolking, met één vertegenwoordiger per 300.000 inwoners. De vertegenwoordigers in de Sovjet van Nationaliteiten worden gekozen op basis van een bepaald aantal voor elke unie-republiek, voor elke autonome republiek, voor elke autonome provincie en voor elk graafschap. In de multinationale Sovjet-Unie is de Raad van Nationaliteiten bedoeld om de specifieke belangen van nationale minderheden te behartigen.

Tussendoor wordt de Hoge Raad vertegenwoordigd door een presidium van 37 leden, dat hij zelf kiest en dat een soort “collectief presidentschap” vormt.

Amerikanen, gewend aan een strikte scheiding der machten, zijn bijzonder getroffen door het ontbreken van een dergelijke scheiding in het Russische politieke systeem. Elk orgaan van de Sovjetadministratie, van de nederigste sovjet in stad of dorp tot de Raad van Volkscommissarissen, oefent zowel uitvoerende als wetgevende bevoegdheden uit, en kan decreten uitvaardigen die bindend zijn voor de burgers. Het gebrek aan scheiding der machten schept in de praktijk echter weinig verwarring, aangezien het gehele regeringsapparaat onder de alleenheerschappij van de Communistische Partij valt. Deze partij heeft een dominante rol over de staat die in de Verenigde Staten en de landen van West-Europa zijn weerga niet kent.

Van EM 46: Onze Russische bondgenoot (1945)