STAPPEN IN HET MODELPROCES

Natuurlijk leren we gedrag niet alleen door het observeren van een model. Bandura beschreef specifieke stappen in het proces van modelleren die moeten worden gevolgd om succesvol te kunnen leren: aandacht, retentie, reproductie, en motivatie. Eerst moet je gefocust zijn op wat het model doet – je moet opletten. Vervolgens moet u in staat zijn om vast te houden, of te onthouden, wat u hebt waargenomen; dit is retentie. Dan moet u in staat zijn het gedrag uit te voeren dat u hebt geobserveerd en in het geheugen hebt gegrift; dit is reproductie. Tenslotte, moet u gemotiveerd zijn. U moet het gedrag willen kopiëren, en of u gemotiveerd bent of niet hangt af van wat er met het model is gebeurd. Als u zag dat het model versterking kreeg voor haar gedrag, zult u meer gemotiveerd zijn om haar te kopiëren. Dit staat bekend als plaatsvervangende bekrachtiging. Aan de andere kant, als u zag dat het model gestraft werd, zou u minder gemotiveerd zijn om haar te kopiëren. Dit heet plaatsvervangende bestraffing. Stel je bijvoorbeeld voor dat de vierjarige Allison haar oudere zus Kaitlyn zag spelen in de make-up van hun moeder, en vervolgens zag dat Kaitlyn een time-out kreeg toen hun moeder binnenkwam. Nadat hun moeder de kamer had verlaten, kwam Allison in de verleiding om met de make-up te spelen, maar ze wilde geen time-out van haar moeder. Wat denk je dat ze deed? Zodra je het nieuwe gedrag daadwerkelijk demonstreert, speelt de bekrachtiging die je ontvangt een rol bij het al dan niet herhalen van het gedrag.

Bandura deed onderzoek naar modeling gedrag, met name het modelleren door kinderen van agressief en gewelddadig gedrag van volwassenen (Bandura, Ross, & Ross, 1961). Hij voerde een experiment uit met een vijf voet opblaasbare pop die hij een Bobo pop noemde. In het experiment werd het agressieve gedrag van kinderen beïnvloed door de vraag of de leraar gestraft werd voor haar gedrag. In één scenario handelde een leerkracht agressief met de pop, waarbij hij de pop sloeg, gooide en zelfs sloeg, terwijl een kind toekeek. Er waren twee soorten reacties van de kinderen op het gedrag van de juf. Wanneer de juf gestraft werd voor haar slechte gedrag, verminderden de kinderen hun neiging om te doen zoals zij had gedaan. Wanneer de lerares werd geprezen of genegeerd (en niet gestraft voor haar gedrag), imiteerden de kinderen wat ze deed, en zelfs wat ze zei. Ze sloegen, schopten en schreeuwden tegen de pop.

Wat zijn de implicaties van dit onderzoek? Bandura concludeerde dat we kijken en leren, en dat dit leren zowel prosociale als antisociale effecten kan hebben. Prosociale (positieve) modellen kunnen worden gebruikt om sociaal aanvaardbaar gedrag aan te moedigen. Ouders in het bijzonder moeten nota nemen van deze bevinding. Als u wilt dat uw kinderen lezen, lees ze dan voor. Laat ze zien dat u leest. Bewaar boeken in uw huis. Praat over uw favoriete boeken. Als u wilt dat uw kinderen gezond zijn, laat ze dan zien dat u goed eet en beweegt, en breng samen tijd door met lichamelijke activiteiten. Hetzelfde geldt voor kwaliteiten als vriendelijkheid, beleefdheid en eerlijkheid. Het belangrijkste is dat kinderen observeren en leren van hun ouders, zelfs van de moraal van hun ouders, dus wees consequent en gooi het oude adagium “Doe wat ik zeg, niet wat ik doe” overboord, want kinderen hebben de neiging om te kopiëren wat je doet in plaats van wat je zegt. Naast ouders worden veel publieke figuren, zoals Martin Luther King, Jr. en Mahatma Gandhi, gezien als prosociale modellen die in staat zijn wereldwijde sociale verandering te inspireren. Kun je iemand bedenken die in jouw leven een prosociaal model is geweest?

De antisociale effecten van observerend leren zijn ook het vermelden waard. Zoals u in het voorbeeld van Claire aan het begin van dit hoofdstuk hebt gezien, heeft haar dochter Claire’s agressieve gedrag gezien en gekopieerd. Onderzoek suggereert dat dit kan helpen verklaren waarom mishandelde kinderen vaak zelf opgroeien tot mishandelaars (Murrell, Christoff, & Henning, 2007). Het is zelfs zo dat ongeveer 30% van de mishandelde kinderen mishandelende ouders worden (U.S. Department of Health & Human Services, 2013). We zijn geneigd te doen wat we weten. Mishandelde kinderen, die opgroeien terwijl ze zien hoe hun ouders met woede en frustratie omgaan door middel van gewelddadige en agressieve handelingen, leren vaak om zich zelf ook op die manier te gedragen. Helaas is het een vicieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is.

Enkele studies suggereren dat gewelddadige televisieprogramma’s, films en videogames ook antisociale effecten kunnen hebben (), hoewel er nog meer onderzoek moet worden gedaan om de correlationele en causale aspecten van mediageweld en gedrag te begrijpen. Sommige studies hebben een verband gevonden tussen het kijken naar geweld en agressie gezien bij kinderen (Anderson & Gentile, 2008; Kirsch, 2010; Miller, Grabell, Thomas, Bermann, & Graham-Bermann, 2012). Deze bevindingen zijn misschien niet verrassend, gezien het feit dat een kind dat afstudeert aan de middelbare school is blootgesteld aan ongeveer 200.000 gewelddadige handelingen, waaronder moord, beroving, marteling, bomaanslagen, mishandeling en verkrachting via verschillende vormen van media (Huston et al., 1992). Niet alleen kan het zien van geweld in de media agressief gedrag beïnvloeden door mensen te leren zich zo te gedragen in echte situaties, maar er is ook gesuggereerd dat herhaalde blootstelling aan gewelddadige daden mensen er ook ongevoelig voor maakt. Psychologen proberen deze dynamiek te begrijpen.

Zorgen videospelletjes ervoor dat we gewelddadig worden? Psychologische onderzoekers bestuderen dit onderwerp. (credit: “woodleywonderworks”/Flickr)