Door Professor Robert Fleming

Ik ben de albatros die op je wacht
aan het einde van de wereld.
Ik ben de vergeten zielen van dode zeelieden
die Kaap Hoorn passeerden
uit alle oceanen der aarde.
Maar zij stierven niet
in de woeste golven.
Dag varen zij op mijn vleugels
naar de eeuwigheid,
in de laatste barst
van de Antarctische winden.

– Sara Vial

Een wereld van wind, golven en kolkende nevel is het thuis van de albatrossen van de Zuidelijke Oceaan, de vogels een passend symbool voor de geesten van de vele zeelieden die zijn omgekomen bij hun pogingen om rond Kaap Hoorn (Cabo de Hornos) op de punt van Zuid-Amerika te varen. Deze kolkende zeeën herbergen vele oceanische vogels, waaronder stormvogels, jagers en pijlstormvogels, maar de belangrijkste soorten zijn de albatrossen, die met hun schijnbaar moeiteloze vlucht prachtig zijn aangepast aan de circumpolaire winden die voortdurend naar het oosten waaien tussen 40 en 60 graden zuiderbreedte. Onder het oppervlak van de oceaan cirkelt de Antarctische Circumpolaire Stroom ook naar het oosten, nauwelijks gehinderd door landmassa’s behalve daar waar hij zich door de 800 km brede Drake Passage tussen het Antarctisch Schiereiland en Zuid-Amerika moet persen.

Kaap Hoorn Eiland gezien vanuit het zuiden.

Van de 22 soorten albatrossen in de wereld, leven er 18 hier in het zuiden, waarbij veel van de vogels het grootste deel van hun leven op zee blijven en alleen aan land komen om te nestelen. Zodra bijvoorbeeld een zwervende albatros, met lange, smalle vleugels die tot 3,5 meter van punt tot punt kunnen reiken, zijn geboorte-eiland heeft verlaten, kan de vogel vier of vijf jaar op zee blijven alvorens weer aan land te komen. En een groot deel van deze tijd wordt in de lucht doorgebracht, op de windstromingen meeslepend terwijl hij af en toe naar beneden duikt om een hapje van het oceaanoppervlak te pikken.

Albatrossen hebben een mechanisme om hun ellebogen vast te zetten, dat, gecombineerd met een scherp neuro-musculair systeem dat fijn is afgestemd op de luchtdruk, hen in staat stelt om lange tijd met zeer weinig inspanning in de lucht te blijven. De voorwaartse beweging wordt gegenereerd door een patroon van “dynamisch zweven”, waarbij ze afwisselend tegen de wind in kijken om hoogte te winnen en dan met de wind meedraaien en terugduiken tot dicht bij de oppervlakte, waarbij ze langs de golven scheren terwijl ze voortdurend aanpassingen maken met hun lange vleugels. Naar verluidt kunnen de vogels zelfs slapen terwijl ze in de lucht zijn, en van sommige exemplaren met monitors is vastgesteld dat ze in een jaar meer dan 64.000 km/40.000 mijl afleggen, waarmee ze in minder dan 50 dagen de wereld rondvliegen.

Een zwartgegroefde albatros

Je zou kunnen denken dat de Zuidelijke Oceaan een gebied is waar nauwelijks menselijke activiteit voorkomt. Verre van dat, en als gevolg daarvan staan de meeste albatrossen nu op de lijst van bedreigde diersoorten, met zeventien soorten die mogelijk met uitsterven worden bedreigd. Deze hachelijke situatie heeft verschillende oorzaken, die niets te maken hebben met de jacht of het tegen schepen aanlopen in hun slaap. Een eerste probleem is dat zij verstrikt raken in de beugvisserij. Het dieet van de albatros bestaat hoofdzakelijk uit inktvis en vis, en als een vogel ziet dat potentieel voedsel aan een beuglijn is gevangen, kan hij naar beneden duiken en zelf verstrikt raken. Een andere factor is het onopzettelijk inslikken van drijfhout, waardoor de darmen verstikt raken met plastic. Een derde bedreiging is de verminderde beschikbaarheid van voedsel als gevolg van de overbevissing van krill, waarmee de vissen zich voeden. En op sommige eilanden is een vierde factor de predatie van nesten door geïntroduceerde knaagdieren, vooral muizen, die de nesten aanvallen en zelfs volwassen dieren aanvallen. Al deze problemen worden aangepakt via een wereldwijd zeevogelprogramma en verschillende soortgelijke inspanningen. We kunnen alleen maar hopen dat het nog niet te laat is.

Een reuzenzwaluw, de andere langvleugelige groep vogels rond de Kaap.

Als je op het dek van een schip staat dat noordwaarts door de woelige wateren van de Drake Passage ploegt, terwijl je je schrap zet tegen de wind en het rollende en stampende dek, dan zie je een eindeloze uitgestrektheid van witgekapte golven, hun toppen naar het oosten geblazen in lange, tere slierten, en met af en toe een albatros of een stormvogel die moeiteloos voorbij komt. Bij het naderen van 56 graden zuiderbreedte worden de zeeën aan de noordelijke horizon echter onderbroken door een driehoekige vlek – een eerste aanblik van Cabos de Hornos, oftewel het eiland Kaap Hoorn. Vanaf deze afstand lijkt de Kaap, gezien door een verrekijker, een imposante rots met steile kliffen aan de zuidkant. Maar als we dichterbij komen, zien we een duidelijke groenachtige gloed op de toppen van de bergkammen. Dit geeft aan dat ondanks de aanhoudende wind, de aanzienlijke bewolking en af en toe hevige stormen, het eiland een thuis is voor een verscheidenheid van laag groeiende planten.

Cape Horn Island, kijkend naar het westen

Cape Horn wordt vaak gezien als het zuidelijkste puntje van het Zuid-Amerikaanse continent, maar sinds het rijzen van de oceaan na de laatste ijstijd eindigt de aaneengesloten landmassa van het continent bij de Straat van Magellan. Ten zuiden hiervan ligt een reeks eilanden waarvan Kaap Hoorn en de Diego Ramirez-eilanden de zuidelijkste zijn.

Nestende Grijskopalbatrossen. Deze soort broedt op de Diego Ramirez-eilanden in de buurt van Kaap Hoorn, maar deze foto is genomen op South Georgia Island.

Om de natuurlijke historie van Kaap Hoorn van dichtbij te kunnen bekijken moet men van boord gaan van een passerend schip, maar dat is in het beste geval problematisch. Maar als men geluk heeft, kan men in een betrekkelijk rustige periode af en toe landen op een platform dat is vastgemaakt aan rotsen op de noordelijke oever van het eiland. Van hieruit geeft een korte trap toegang tot een lage oostelijke berm, en eenmaal boven op de trap leidt een geleidelijke, golvende helling bedekt met vegetatie naar de bergkam vanwaar men een onbelemmerd, zuidwaarts uitzicht op de oceaan heeft.

Geen bomen slagen erin wortel te schieten op deze door de wind geteisterde bergkam, dus de meest dramatische verticale aanblik zijn twee stukken staal die in de grond lijken te zijn geplant langs de top van de bergkam. Waarom hier? En met welk doel? Vanuit de meeste richtingen lijkt dit beeld een misplaatst abstract kunstwerk, maar vanuit de juiste hoek bekeken, juist wanneer de twee afzonderlijke delen elkaar lijken te raken, schetst de ruimte tussen de platen, de open hemel, op vernuftige wijze een zwevende albatros. Dit prachtige monument van Jose Balcalls, opgericht in 1992, is een passende aanvulling op de woorden van dichteres Sara Vial hierboven. De zielen van de overleden zeelieden lijken inderdaad met de albatrossen mee te zweven in de wind.

Het Albatross Memorial

Terwijl Kaap Hoorn boomloos is, wortelen kleine struiken, waaronder veel Hebes, op plaatsen die enigszins beschut zijn tegen de wind. Bovendien wortelen hier ook andere planten, waaronder wit ravenkruid (Senecio), wilde selderij (Apium), en varkenstak (Gunnera), alsmede laag groeiende kussenplanten, grassen en mossen. Tijdens ons bezoek in januari vonden we zes soorten planten in bloei en merkwaardig genoeg waren de bloesems van alle zes wit, een kleur die vaak wijst op bestuiving door motten. Maar in het geval van de Kaap zouden motten het zeker moeilijk hebben met de wind, dus ik vermoed dat deze planten door de wind bestoven worden.

Op Kaap Hoorn groeit deze wit-bloeiende Hebe op plaatsen die beschut zijn tegen de wind.