Ik vind het heerlijk om les te geven over Kierkegaard aan studenten. Ondanks de hogeschooldruktepan van ouderlijke verwachtingen, veronderstellingen van leeftijdgenoten en sociale normen, ontmoeten studenten in Kierkegaards teksten een raadselachtige denker die hen uitnodigt hun leven volledig te wijden aan zelfwording door een persoonlijkheid en karakter te ontwikkelen die niet louter een afspiegeling zijn van wat zij als vanzelfsprekend beschouwen, maar radicale onderbrekingen van hun basisopvattingen over het bestaan en wat daarin van belang is. Hoewel mijn studenten niet zelden ongelovig kijken als ze Kierkegaard voor het eerst lezen, beweren velen uiteindelijk dat hun leven is getransformeerd door de uitnodiging tot zelfwording die hij hen bood.

In haar nieuwe boek, Kierkegaard and Religion: Personality, Character, and Virtue, biedt Sylvia Walsh een van de duidelijkste en meest overtuigende verdedigingen van Kierkegaards visie op het zelfbeeld als een in wezen religieuze opvatting die gegrond is in een waardering van een “omgekeerde dialectiek” waarbij wat positief is “altijd tot uitdrukking komt en gekend wordt in negatieve of tegengestelde vorm” (7). Wat beschouwd zou kunnen worden als de proto-existentialistische of melancholische stromingen in het denken van Kierkegaard, worden in de lezing van Walsh terecht beschouwd als specifiek christelijke benaderingen van subjectiviteit die gegrond zijn in pathos en passie. In plaats van kennis worden we aangemoedigd om te vertrouwen. In plaats van garanties worden we uitgenodigd om risico’s te omarmen. Wij hopen niet alleen op wat in de eeuwigheid zal komen, maar hopen voor eeuwig op een transformatie van de eindigheid zelf. Bovendien, in plaats van vreugde te vinden in het overwinnen van onszelf, ontstaat vreugde als gevolg van de nederigheid en zelfverloochening die voortkomen uit het besef van onze uiteindelijke onbekwaamheid in relatie tot God.

Hoewel dit thema’s zijn die vrij standaard zijn in de literatuur over Kierkegaard, onderscheidt Walsh’s benadering zich door hedendaagse debatten in de empirische psychologie over de begrippen persoonlijkheid en karakter als kader te nemen. Door te stellen dat Kierkegaard een concept van persoonlijkheid biedt dat “een constructie met vele facetten” is, suggereert ze dat hij een diepgaande bron is voor empirische studies omdat hij “in staat is zowel consistentie als inconsistentie in menselijk gedrag te verklaren via een religieuze analyse van het menselijk bestaan”, begrepen in het licht van de dualiteit van verschijnselen die in de omgekeerde dialectiek aan het licht komt (176). Als zodanig is Walsh’s boek niet slechts een commentaar op Kierkegaard, maar ook een constructieve uiteenzetting over hoe de potentieel noodzakelijke religieuze dimensies van karaktervorming en persoonlijkheidsontwikkeling begrepen kunnen worden. Walsh’s uiteenzetting, die blijk geeft van een inhoudelijk begrip van de empirische literatuur, komt niet over als defensief of reactionair, maar is in plaats daarvan een genuanceerde en geduldige ondervraging van wat gemist zou kunnen worden als we toestaan dat objectivistische veronderstellingen in onze wetenschap en ons sociale leven van kracht blijven.

In tegenstelling tot sommige recente lezingen van Kierkegaard die zijn relevantie proberen te seculariseren, is Walsh onverbloemd over de religieuze dynamiek die maakt dat zijn denken zijn tractie behoudt in onze hedendaagse wereld: “This study has sought above all to underscore the importance of religion for becoming an authentic self, concrete personality, single individual, and person of character in Kierkegaard’s thought” (175). Zoals zij herhaaldelijk opmerkt, wordt voor Kierkegaard de “oneindige maatstaf van wat het betekent een mens te zijn” geïllustreerd in de persoon van Jezus Christus (175).

Gezien de nadruk op het religieuze karakter, lijkt het erop dat Walsh Kierkegaard zou plaatsen in een lange rij van christelijke deugden-theoretici, zoals veel andere Kierkegaard-onderzoekers hebben gedaan. Het is echter misschien verrassend dat ze een robuust tekstueel betoog houdt dat Kierkegaard “in zijn schrijverschap grotendeels een negatieve houding aanneemt ten opzichte van deugd, en deze associeert met scherpzinnigheid, de zelfgenoegzame sociale moraal van het moderne christendom, en het veronderstelde vermogen van menselijke wezens om het goede op eigen kracht te realiseren en daarvoor verdiensten te verwerven” (106). Walsh suggereert dat hij beter begrepen kan worden als een “karakterethicus” dan als een “deugdethicus”, en benadrukt dat het doel niet het verwerven van verdiensten is, maar veeleer het leiden van een liefdevol leven dat gekenmerkt wordt door de “verhevenheid” van de “nederigheid” die de sleutel is tot de navolging van Christus (131). Inderdaad, het thema van zelfverloochening, in plaats van zelfoverwinning, is een kenmerk van Walsh’s presentatie. Zij ontwikkelt dit thema in een bijzonder interessant hoofdstuk waarin zij Kierkegaards uiteenzetting vergelijkt met het middeleeuwse katholicisme. Daarin betoogt ze dat Kierkegaard aanbeveelt “een achterwaartse, omgekeerde, indirecte koers te volgen in plaats van een rechtlijnige, directe, door op te klimmen naar de hoogste uitdrukking van christelijk karakter in de verhevenheid en vernedering van de christelijke liefde, in plaats van te streven naar het beklimmen van een deugdeladder waarmee het paradijs kan worden bereikt” (152).

Uitgaande van dit idee van christelijke liefde biedt Walsh in het laatste hoofdstuk wat ik beschouw als een impliciete Kierkegaardiaanse politieke theologie, hoewel die niet als zodanig wordt gepresenteerd. In een tijd waarin kerken, net als mensen, worden beoordeeld op hun succes in plaats van op hun trouw, en waarin macht en rijkdom voldoende worden geacht voor grootheid, roept Kierkegaard kerken op om militant te worden in plaats van triomfantelijk ten opzichte van culturele gevangenschap (166), en roept hij ons op om de onbeminnenden lief te hebben (161), terwijl hij onze economische kaders onderbreekt met een goddelijke logica die het onderscheid tussen “mijn” en “jouw” wegvaagt (162). Kierkegaard laat zien dat “de diepgaandere zelfkennis dus begint met het verwerven van zichzelf in plaats van de hele wereld, met het worden van een mens in nood in plaats van de meester over alle dingen, en met het in staat zijn tot helemaal niets in plaats van de waan te koesteren in staat te zijn tot alle dingen” (159).

In dit ongelofelijk heldere, diepgaande en overtuigend beargumenteerde boek laat Walsh zien dat Kierkegaard het meest radicaal is wanneer hij op zijn religieusst is, en het meest empirisch relevant wanneer hij op zijn meest existentieel betrokken is. Hoewel dit boek in de eerste plaats is geschreven voor een wetenschappelijk publiek, is de Kierkegaard die Sylvia Walsh presenteert iemand waarvan ik hoop dat al mijn studenten hem zullen ontmoeten. En aangezien ik mag beslissen wat er op de syllabus komt, zal ik ervoor zorgen dat dat ook gebeurt.