Wat is Logotherapie / Existentiële Analyse?

Auteur: Alexander Batthyány

De ontwikkeling van LTEA gaat terug tot de jaren dertig van de vorige eeuw. Op basis van de psychoanalyse van Sigmund Freud en de individuele psychologie van Alfred Adler legde de psychiater en neuroloog Viktor Emil Frankl (1905-1997) de grondslagen voor een nieuwe en originele benadering die hij voor het eerst publiceerde in 1938. Logotherapie/Existentiële Analyse, soms ook wel de “Derde Weense School van Psychotherapie” genoemd, is een internationaal erkende en empirisch onderbouwde zingevingsgerichte benadering van psychotherapie.

In Logotherapie/Existentiële Analyse (LTEA) wordt het zoeken naar zin in het leven geïdentificeerd als de primaire motiverende kracht in de mens.

Frankl’s benadering is gebaseerd op drie filosofische en psychologische concepten:

• Vrijheid van wil
• Wil tot Zingeving
• Zingeving in het leven

Vrijheid van wil

Vrijheid van de wil

Volgens de LTEA is de mens niet volledig onderworpen aan voorwaarden, maar is hij in principe vrij om te beslissen en in staat om een standpunt in te nemen ten opzichte van interne (psychologische) en externe (biologische en sociale) voorwaarden. Vrijheid wordt hier gedefinieerd als de ruimte om het eigen leven vorm te geven binnen de grenzen van de gegeven mogelijkheden. Deze vrijheid vloeit voort uit de geestelijke dimensie van de persoon, die wordt opgevat als het wezenlijk menselijke domein, boven de dimensies van lichaam en psyche uit. Als spirituele personen zijn mensen niet slechts reagerende organismen, maar autonome wezens die in staat zijn hun leven actief vorm te geven.

De vrijheid van de menselijke persoon speelt een belangrijke rol in de psychotherapie, in die zin dat zij cliënten ruimte biedt voor autonoom handelen, ook bij somatische of psychische ziekte. En het is precies die hulpbron die cliënten, in het kader van de technieken Paradoxale Intentie en Dereflectie, in staat stelt om met hun symptomen om te gaan en weer controle en zelfbeschikking te krijgen.

Wil tot Zingeving

De mens is niet alleen vrij, maar vooral ook vrij tot iets – namelijk tot het bereiken van doelen en doeleinden. Het zoeken naar betekenis wordt gezien als de primaire motivatie van de mens. Wanneer een mens zijn of haar “Wil tot Zingeving” niet kan realiseren in zijn of haar leven, zal hij of zij een afschuwelijk gevoel van zinloosheid en leegte ervaren. De frustratie van de existentiële behoefte aan zinvolle doelen zal aanleiding geven tot agressie, verslaving, depressie en suïcidaliteit, en het kan psychosomatische kwalen en neurotische stoornissen veroorzaken of vergroten.

Logotherapie/Existentiële Analyse helpt cliënten bij het waarnemen en verwijderen van die factoren die hen belemmeren bij het nastreven van zinvolle doelen in hun leven. Cliënten worden gesensibiliseerd voor de perceptie van zingevingsmogelijkheden; er worden hen echter geen specifieke betekenissen aangeboden. In plaats daarvan worden zij begeleid en geholpen bij het realiseren van die betekenismogelijkheden die zij zelf hebben ontdekt.

Betekenis in het leven

LTEA is gebaseerd op het idee dat betekenis een objectieve realiteit is, in tegenstelling tot een loutere illusie die ontstaat binnen het waarnemingsapparaat van de waarnemer. Volgens LTEA zijn mensen geroepen, op grond van hun vrijheid en verantwoordelijkheid, om het mogelijke beste in zichzelf en in de wereld naar voren te brengen, door de betekenis van het moment in elke situatie waar te nemen en te realiseren. In dit verband moet worden benadrukt dat deze zingevingsmogelijkheden, hoewel objectief van aard, verbonden zijn met de specifieke situatie en persoon, en dus voortdurend veranderen. LTEA verklaart of biedt dus geen algemene zin van het leven aan. Eerder worden cliënten geholpen bij het bereiken van de openheid en flexibiliteit die hen in staat stelt hun dagelijks leven op een zinvolle manier vorm te geven.

Therapeutische Technieken in LTEA (Selectie)

Paradoxical Intention

Indicaties: vooral dwangstoornissen en angst, ook vegetatieve syndromen.
Geleid door de arts of therapeut leren cliënten hun obsessies of angsten te overwinnen door zelfdistancering en humoristische overdrijving, waardoor de vicieuze cirkel van symptoom en symptoomversterking wordt doorbroken.

Dereflexie

Indicaties: Seksuele stoornissen en slapeloosheid, ook angststoornissen.
Instinctieve, automatische processen worden belemmerd en gehinderd door overdreven zelfobservatie. Op dezelfde manier zullen sommige milde en gegronde gevoelens van angst of droefheid door zelfobservatie worden vergroot en versterkt, waardoor ze opvallender worden en zelfs intensere observatie uitlokken. Het is het doel van dereflexie om deze neurotische cirkel te doorbreken door de aandacht van de cliënt weg te trekken van het symptoom of het natuurlijk stromende proces.

Socratische dialoog / verandering van attitudes

Zekere attitudes en verwachtingen kunnen obstakels zijn voor betekenisvervulling. Ze kunnen iemand vervreemden van de zingevingsmogelijkheden in zijn of haar leven, waardoor neurotische stoornissen geaccentueerd worden, of zelfs ontstaan via herhaalde verkeerde beslissingen en vorming van gedragspatronen.

Het is belangrijk op te merken dat de therapeut of arts zich moet onthouden van het opdringen van zijn of haar eigen waarden of zingevingspercepties. In plaats daarvan worden cliënten begeleid om hun onrealistische en contraproductieve houdingen waar te nemen en een nieuwe zienswijze te ontwikkelen die een betere basis kan zijn voor een vervuld leven.

Socratische dialoog is een gespreksmethode die vaak door logotherapeuten wordt gebruikt. Specifieke vragen zijn erop gericht de mogelijkheid om betekenis in het leven te vinden, en de vrijheid om die te vervullen, in het bewustzijn te brengen. In de filosofische setting werd deze techniek van begeleiden door vragen stellen geïntroduceerd door Socrates, die het karakteriseerde als een soort “geestelijke vroedvrouwerij”.

Woordenboek van LTEA

Logotherapie

Het griekse woord “logos” wordt hier gebruikt in de betekenis van “betekenis”; de even geldige vertalingen, “woord” of “rationele orde” zijn niet behulpzaam bij het uitleggen van de leerstellingen van LTEA. In het bijzonder probeert de logotherapeut de cliënt niet te overtuigen door logisch redeneren; in plaats daarvan helpt hij de cliënt bij het ontdekken van zijn specifieke en individuele betekenis.

Logotherapie is toegepaste therapie op basis van het psychologisch-antropologische model ontwikkeld door Viktor Frankl.

Existentiële Analyse

EA kan worden opgevat als de filosofische en wetenschappelijke basis van logotherapie, maar ook als een essentieel onderdeel van een eigenlijke therapie.

Basically, existential analysis means analysis with respect to existence, or “explication of existence” with consideration of a self-responsible, self-realized and humane life.

In “general existential analysis” the pursuit of meaning is discussed and identified as a basic motivation in humans, and arguments are provided that demonstrate the fundamental possibility of finding meaning in life. Op basis hiervan kunnen de therapeutische effecten van een succesvolle zoektocht naar zingeving worden verklaard.

In de “speciale existentiële analyse” wordt het specifieke, individuele leven van een persoon of een groep onderzocht op de mogelijke existentiële wortels van een psychische of psychische stoornis. In deze context biedt het de basis voor een logo-therapie als een specifieke therapie die verloopt via de “existentiële kern”. De therapeutische waarde van de existentiële analyse ligt dus in de opheldering van de concrete existentiële situatie en de voorbereiding op het verlenen van hulp bij het – autonoom – zoeken naar zin.