Paniekstoornis is een angststoornis die ervoor zorgt dat de hersenen van een persoon op een bepaald moment plotseling in de vecht-of-vluchtstand gaan staan, ook al is er geen daadwerkelijke dreiging of gevaar. De ervaren angst en bezorgdheid zijn zeer intens en bestendigen de angst voor toekomstige paniekaanvallen. Dit kan het leven van tieners ernstig verstoren, waardoor ze vaak bang zijn om naar school te gaan of deelname aan buitenschoolse activiteiten en andere evenementen vermijden. Bovendien kan een paniekstoornis diepe gevoelens van schaamte oproepen, omdat het vaak verkeerd wordt geïnterpreteerd als een teken van zwakte. In werkelijkheid treedt paniekstoornis op wanneer het normale vermogen van de hersenen om signalen uit de omgeving te interpreteren niet goed werkt.

De meeste tieners ervaren van tijd tot tijd momenten van nervositeit of intense angst. Dit kan het moeilijk maken om te bepalen wat normaal is en wat niet, als het gaat om de psychologische gezondheid van uw tiener. Deze korte gids is ontworpen om u te helpen de tekenen te herkennen en de eerste stappen te zetten als u denkt dat uw tiener een paniekstoornis heeft.

Paniekstoornisstatistieken en feiten

Hieronder staan verschillende statistieken en feiten met betrekking tot paniekstoornis:

• Maar liefst 98% van de mensen met een paniekstoornis heeft minstens één andere psychiatrische stoornis
• Tussen de 26% en 33% van de mensen met een paniekstoornis heeft ook agorafobie
• Met een depressieve stoornis treft tussen 50% en 65% van de mensen met een paniekstoornis
• Individuen met een paniekstoornis hebben een groter risico op zelfmoordpogingen dan de algemene bevolking
• 8% van de tieners heeft een angststoornis, en minder dan 1 op de 5 tieners krijgt de psychische behandeling die hij of zij nodig heeft

Twee soorten paniekaanvallen

Er zijn twee soorten paniekaanvallen:

• Onverwacht – Ook wel “ongeconditioneerde” paniekaanvallen genoemd, deze treden “uit het niets” op; Er is geen specifieke of identificeerbare trigger
• Verwachte (situatiegebonden) – Ook wel “cued” paniekaanvallen genoemd, deze worden uitgelokt wanneer de persoon wordt blootgesteld aan of anticipeert op de blootstelling aan een specifieke trigger

Co-Occurring Disorders

Veel mensen met paniekstoornis hebben ten minste één andere co-occurring psychiatrische stoornis. Enkele van de meest voorkomende comorbide stoornissen zijn:

• depressieve stoornis
• sociale angststoornis
• agorafobie
• PTSD
• OCD
• gegeneraliseerde angststoornis
• stoornis door middelengebruik

Het moet worden opgemerkt dat paniekaanvallen kunnen voorkomen als onderdeel van een andere stoornis, zoals sociale angststoornis of posttraumatische stressstoornis (PTSS), zodat een extra diagnose van paniekstoornis niet altijd gerechtvaardigd is.

Risicofactoren

Volgende zijn verschillende risicofactoren voor de ontwikkeling van een paniekstoornis bij tieners:

• Familiegeschiedenis van angststoornissen of paniekaanvallen
• Het hebben van een overbezorgde of angstige ouder
• Het hebben van een angstige, vermijdende, of passieve persoonlijkheid
• Er is al sprake van een angststoornis of andere psychische aandoening
• Ervoer of getuige zijn van iets traumatisch
• Hoge stress
• Een recent groot verlies of overgang

Op zoek naar en herken de signalen van een paniekstoornis

raktisch gezien heeft elke tiener wel eens last van vlagen van angst. Sommigen omschrijven deze vlagen als een “angstaanval” of zeggen dat ze “in paniek” zijn over iets. Als ouder is het belangrijk om deze normale vlagen van angst te onderscheiden van indicatoren van een paniekstoornis. Hieronder volgt een lijst met enkele van de meest voorkomende tekenen waar je op moet letten:

• Het hebben van oncontroleerbare, onverwachte en plotselinge paniekaanvallen – Symptomen van paniekaanvallen zijn onder meer:

• • Snelle, oppervlakkige ademhaling / kortademigheid
  • bonzend hart
  • Gevoel van gevaar of naderend onheil
  • Zweet
  • Chokkend gevoel
  • Schokken of beven
  • Een intense angst dat men doodgaat, de controle verliest, en/of “gek wordt”
  • Dichte of zware borsten
  • Hitteopwellingen of rillingen
  • Het gevoel dat niets echt is
  • Het gevoel alsof je buiten je lichaam bent of in een droom
  • Duizeligheid of flauwvallen
  • Numbness of tintelingen
  • gevoel los te staan
  • maagkrampen
  • misselijkheid
  • hoofdpijn

• Paniekaanvallen treden op bij afwezigheid van enig reëel gevaar of dreiging
• Zich veel moeite getroosten om bepaalde situaties te vermijden, dingen of activiteiten te vermijden
• Sociale terugtrekking
• Frequente bezorgdheid over waar en wanneer de volgende paniekaanval zal plaatsvinden
• Teruggang in schoolprestaties
• Verontschuldigingen verzinnen, zoals zich ziek voelen, om activiteiten te vermijden
• Weigering of tegenzin om het huis te verlaten
• Drinken of drugs gebruiken (meestal om ermee om te gaan)
• Depressie
• Vermoeidheid
• Suïcidale gedachten en gedragingen*

Suïcidale gedachten en gedragingen mogen nooit worden genegeerd. Ga er niet van uit dat je tiener gewoon “dramatisch” of manipulatief is. Het risico op zelfmoord is hoger bij mensen die lijden aan een paniekstoornis, en nog hoger als er ook sprake is van depressie. Alcohol- en drugsmisbruik kunnen ook het risico op zelfmoordgedachten en -gedrag vergroten.

De eerste stappen

Als u reden hebt om aan te nemen dat uw tiener aan een paniekstoornis lijdt, neem dan de volgende eerste stappen:

1 – Praat met uw tiener. Het uiten van je zorgen aan je tiener, zonder te zeuren of de les te lezen, is een cruciale eerste stap. Laat je tiener weten dat je je zorgen maakt en dat je hem op alle mogelijke manieren wilt helpen. Uw tiener kan defensief reageren, u vertellen dat alles “in orde” is (ook al is dat niet zo), of u ervan beschuldigen dat u zich te veel zorgen maakt. Dit kan komen doordat je tiener zich schaamt voor de paniekaanvallen, omdat hij denkt dat ze een teken van zwakte zijn. Ongeacht de reactie van je tiener is het belangrijk kalm te blijven en een oordeel te vermijden.

2 – Laat je tiener onderzoeken. De kinderarts of huisarts van uw tiener kan een goede plek zijn om te beginnen. Hij of zij kan onderliggende medische problemen uitsluiten die kunnen bijdragen aan de angstsymptomen van uw tiener of deze verergeren, een eerste diagnose stellen en u doorverwijzen naar een geestelijke gezondheidswerker voor verdere evaluatie.

Bij psychiatrische stoornissen bij adolescenten is het heel belangrijk dat de behandeling plaatsvindt onder begeleiding van een gekwalificeerde en ervaren professional in de geestelijke gezondheidszorg. Zoek iemand die specifiek met kinderen en adolescenten werkt en, indien mogelijk, een psychiater of psycholoog die gespecialiseerd is in de behandeling van angststoornissen.

3 – Zorg dat uw tiener in behandeling komt. Een paniekstoornis kan veel aspecten van het leven van uw tiener aanzienlijk belemmeren. Het kan na verloop van tijd erger worden, dus vroeg ingrijpen is belangrijk. Behandeling voor paniekstoornis bestaat meestal uit psychotherapie alleen of een combinatie van psychotherapie en medicatie. Medicatie wordt niet aanbevolen als enige of primaire behandeling voor paniekstoornis of andere angststoornissen.

Als de symptomen van uw tiener slopend zijn (of worden), of als hij of zij ook nog een andere ernstige psychiatrische stoornis heeft, kan een kortdurende maar intensievere behandeling nodig zijn. De behandeling kan bestaan uit:

• Individuele psychotherapie of “praattherapie” – Een van de meest effectieve vormen van therapie voor adolescenten en volwassenen met paniekstoornis is cognitieve gedragstherapie (CGT). Blootstelling en reactiepreventie en cognitieve herstructurering zijn twee elementen van CGT die vooral gunstig zijn voor angststoornissen. CGT kan uw tiener helpen zijn of haar gedachten en gevoelens te beheersen die een rol spelen bij paniekaanvallen en algehele angst. Het leert ook effectieve copingvaardigheden om irrationele angsten te overwinnen.
• Medicatie – Medicatie kan een belangrijke rol spelen bij de behandeling van paniekstoornis. Houd in gedachten dat alle medicijnen mogelijke bijwerkingen hebben en altijd met voorzichtigheid moeten worden gebruikt bij kinderen en tieners, omdat hun hersenen nog in ontwikkeling zijn. Werk nauw samen met een psychiater als medicatie nodig is als onderdeel van de behandeling van uw tiener.

Er zijn op dit moment geen door de FDA goedgekeurde medicijnen voor de behandeling van paniekstoornis bij tieners. De arts van je tiener kan echter de volgende medicijnen voorschrijven:

SSRI’s (selectieve serotonineheropnameremmers – SSRI’s, zoals paroxetine (Paxil) en citalopram (Celexa), zijn antidepressiva die vaak worden voorgeschreven voor angststoornissen. SSRI’s zijn de meest voorgeschreven medicijnen voor de behandeling van paniekstoornis bij adolescenten.

Benzodiazepinen – Bekend als kleine kalmeringsmiddelen vanwege hun kalmerende werking, worden benzodiazepinen soms op korte termijn gebruikt bij paniekstoornis. Lorazepam (Ativan) en alprazolam (Xanax) zijn twee voorbeelden van medicijnen in deze categorie. Uiterste voorzichtigheid is geboden met benzodiazepinen omdat ze tot afhankelijkheid kunnen leiden.

• Behandeling met dubbele diagnose – Dit is meestal nodig als je tiener ook een stoornis in het middelengebruik heeft – zie hieronder
• Residentiële behandeling – zie hieronder
• Ziekenhuisopname – zie hieronder

Het ondersteunen en aanmoedigen van je tiener

Een grote uitdaging voor veel ouders is het uitzoeken van de beste manieren om hun tiener die aan een paniekstoornis lijdt te ondersteunen en aan te moedigen. Hieronder volgen enkele tips:

• Verschrijf jezelf over paniekstoornis. Dit zal je helpen om meer empathie en begrip te hebben voor wat je tiener ervaart
• Bedenk dat paniekaanvallen geen teken van zwakte zijn of te wijten zijn aan een karakterfout
• Ben beschikbaar en bereid om naar je tiener te luisteren
• Kritiseer, veroordeel of ridiculiseer niet wat je tiener ervaart. Het zal waarschijnlijk verbijsterend en irrationeel lijken voor jou, maar het is echt schrijnend voor je tiener
• Benoem en prijs oprecht de prestaties en vooruitgang van je tiener, zelfs als ze voor jou heel klein of onbeduidend lijken
• Verweersta de verleiding om je tiener uit ongemakkelijke situaties te redden. Ondanks goede bedoelingen, zal dit uw tiener in staat stellen en onbedoeld het gebrek aan zelfvertrouwen in zijn of haar zelfredzaamheid versterken
• Let op hoe u omgaat met uw eigen angsten en bezorgdheid. Geef uw tiener het voorbeeld van de juiste omgangsvaardigheden. Als je lijdt aan een angststoornis, zoek dan ook behandeling voor jezelf
• Probeer kalm te blijven als je tiener zich angstig voelt. Als je gefrustreerd of angstig wordt, zal dat waarschijnlijk de angst van je tiener versterken
• Vermijd zeuren of je tiener de les lezen. Als u zich zorgen maakt, praat dan met uw tiener op een open, eerlijke en respectvolle manier
• Ben flexibel en geef uw tiener een redelijke hoeveelheid extra tijd voor situaties waarvan u weet dat ze bijzonder verontrustend kunnen zijn voor uw tiener. Speel echter niet in op de angsten van uw tiener en behandel hem of haar niet met fluwelen handschoenen. Als u dat wel doet, maakt u uw tiener nog afhankelijker en angstiger
• Werk samen met de therapeut van uw tiener als u zich vast voelt zitten of niet zeker weet hoe u het beste met moeilijke situaties kunt omgaan. Een paar sessies met het gezin kunnen nuttig zijn om ervoor te zorgen dat iedereen op dezelfde golflengte zit en samenwerkt om je tiener te helpen

Wat te doen wanneer de dingen escaleren

Adolescenten met een paniekstoornis hebben een verhoogd risico op zelfmoord, vooral als ze ook lijden aan depressie, bipolaire stoornis, een andere angststoornis, of middelen misbruiken. Het optreden van paniekaanvallen kan toenemen of ernstiger worden als ze onder veel stress staan of onlangs een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt. Sommige tieners met een angststoornis zoeken verlichting via zelfdestructieve en potentieel gevaarlijke middelen, zoals het gebruik van alcohol of drugs of zelfbeschadigend gedrag, zoals zichzelf verbranden of snijden.

Als de situatie van uw tiener escaleert en zijn of haar veiligheid of welzijn in gevaar komt, aarzel dan niet om hulp te zoeken. Dat kan:

• Neem zo snel mogelijk contact op met de behandelaar van uw kind
• Roep de hulp in van een naast familielid of vriend voor onmiddellijke steun of hulp
• Bel een noodhulplijn voor geestelijke gezondheid
• Breng uw kind naar de dichtstbijzijnde eerstehulpafdeling van het ziekenhuis (als u dat veilig kunt doen)
• Bel 911

Wanneer individuele therapie niet genoeg is

Veel adolescenten kunnen hun paniekstoornis leren beheersen met individuele therapie. Dit is echter niet altijd het geval, vooral als de symptomen ernstig zijn of als ze ook worstelen met depressie of een andere ernstige psychische aandoening. Als uw tiener:

• geen vooruitgang boekt in individuele therapie of de symptomen verergeren
• symptomen heeft die ernstig genoeg zijn om zijn of haar vermogen om naar school te gaan of te functioneren op andere gebieden van het leven te belemmeren
• manie ervaart, een ernstige depressie, of andere psychiatrische symptomen die een hoger niveau van zorg vereisen
• is actief suïcidaal – dreigt met of plant zelfmoord, en / of doet zelfmoordgebaren of -pogingen
• misbruikt alcohol of drugs

dan is waarschijnlijk een intensiever niveau van behandeling nodig, zoals:

• Intensive outpatient treatment (IOP) / Psychiatrische dagbehandeling
• Dual Diagnosis Treatment
• Residential treatment
• Inpatient psychiatrische behandeling

Intensive outpatient treatment of psychiatrische dagbehandeling kan variëren in termen van de hoeveelheid tijd die in behandeling wordt doorgebracht en hoeveel keer per week uw tiener verplicht is om te gaan. Deze programma’s zijn meestal de volgende stap na de reguliere poliklinische behandeling.

Dubbele diagnose behandeling is vaak nodig als je tiener naast een paniekstoornis ook een stoornis in het gebruik van middelen heeft. Alcohol- of drugsmisbruik zal bijna altijd de effectiviteit van individuele therapie alleen belemmeren. Een programma met tweevoudige diagnose maakt het mogelijk beide stoornissen tegelijkertijd te behandelen.

Residentiële behandeling vereist dat uw tiener in een extramurale behandelingsfaciliteit woont die gespecialiseerd is in de behandeling van adolescenten met angststoornissen en andere psychiatrische stoornissen. Een residentiële behandeling duurt meestal tussen de 30 en 180 dagen, afhankelijk van de ernst van de symptomen en hoe goed uw tiener vordert in de behandeling.

Intern psychiatrische behandeling in een ziekenhuisomgeving is het hoogste en meest intensieve niveau van behandeling voor adolescenten met een paniekstoornis. In de meeste gevallen wordt dit niveau van behandeling gebruikt voor de behandeling van ernstige depressie, manie, psychose, en/of een hoog zelfmoordrisico bij tieners met paniekstoornis, in plaats van de paniekstoornis alleen. Patiënten worden 24/7 in de gaten gehouden. De ziekenhuisopname is meestal relatief kort.

Take Care of Yourself

Het hebben van een tiener met paniekstoornis is een uitdaging en kan soms emotioneel belastend zijn. Je pogingen om te helpen kunnen zinloos lijken, omdat je je eigen gevoelens van ontoereikendheid als ouder aanspreekt. Om jezelf staande te houden en emotioneel beschikbaar te blijven om je tiener te steunen en aan te moedigen, moet je ook goed voor jezelf zorgen. Dingen die je kunt doen zijn:

• Ontdek steun voor jezelf, zoals een lokale of online steungroep voor ouders van tieners met psychische problemen, de hand reiken aan goede vrienden en familie, steun krijgen van je kerkfamilie
• Zelf tijd vrijmaken om te ontspannen of jezelf te verwennen, al is het maar een paar minuten hier en daar in de week
• Leren hoe je op een gezonde manier met je stress kunt omgaan (bijvoorbeeld door dezelfde ontspanningstechnieken te gebruiken die je tiener ook gebruikt). Yoga, regelmatige lichaamsbeweging en meditatie zijn bewezen stressremmers
• Zorg ervoor dat je voldoende rustgevende slaap krijgt

De genezingsreis van je tiener kan soms vervelend lijken, en het zal niet gemakkelijk zijn. Maar jouw liefde, begrip en steun kunnen een zeer belangrijke rol spelen in zijn of haar succes.