Should Health Care Be Considered a Right?

When examined the concept of health care as a ‘right’, one may consider it as either a legal or a moral one. Weinigen zullen bezwaar maken tegen de stelling dat toegankelijke gezondheidszorg voor iedereen in essentie een moreel recht is,8 maar er zijn er minder die van mening zijn dat het een universeel wettelijk recht is. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2008 beweerde toenmalig senator Obama, op de vraag of gezondheidszorg een recht, een voorrecht of een verantwoordelijkheid was, dat gezondheidszorg een recht zou moeten zijn. In zijn argument haalde Obama het geval aan van de strijd van zijn moeder met kanker, hij suggereerde dat er een fundamentele onrechtvaardigheid bestond in een land dat zijn zieken geen recht op gezondheidszorg gaf omdat ze niet in staat waren om te betalen.1 De Affordable Care Act, besproken in de presidentscampagne van 2012, zal naar verwachting het aantal onverzekerden in elke leeftijdsgroep, in elke inkomensgroep en in elke staat aanzienlijk verminderen, en zo de toegang tot zorg vergroten.9

Een systeem dat de gezondheidszorg ongelijk verdeelt, op basis van een andere bepalende factor dan noodzaak, roept tal van vragen op over hoe ethisch dat systeem is. In een samenleving waar ongelijkheden bestaan in het niveau van de zorg of de toegang tot de zorg, zullen er onvermijdelijk individuen zijn die niet de zorg krijgen die zij dringend nodig hebben. Als mensen er niet in slagen om in een vroeg stadium toegang tot zorg te krijgen, zullen ze ongetwijfeld een groter deel van de middelen voor gezondheidszorg verbruiken, als de mate van hun morbiditeit escaleert, en bijgevolg de druk op de gezondheidszorg verhogen.10

Sommigen kunnen opperen dat het wettelijk vastleggen van gezondheidszorg als een recht kan leiden tot overmatig gebruik van middelen voor gezondheidszorg,11 maar het gebruik van deze middelen resulteert niet in een fiscaal of anderszins meetbaar voordeel voor het individu dat er een beroep op doet. Hoewel men zou kunnen aanvoeren dat overmatig gebruik tot persoonlijke voldoening kan leiden. Gezondheidszorg is een essentiële voorwaarde voor welzijn, die iemand in staat stelt andere activiteiten te ontplooien; het is daarom een voorwaarde die bepalend is voor vele andere factoren.

Een ander fundamenteel probleem met het beschouwen van gezondheidszorg als een recht is dat dit recht, in tegenstelling tot vele andere, afhankelijk is van de middelen van een samenleving,12 en het vermogen om aan de vraag van de bevolking te voldoen zonder ongelijkheden in de verdeling en toewijzing van medische zorg. Als zodanig zou er, zelfs als dit recht universeel zou worden gehandhaafd, tussen verschillende samenlevingen nog steeds een kloof bestaan in de zorgverlening aan individuen. Om deze schijnbare kloof aan te pakken, moeten we nagaan wat precies een eerlijk distributiesysteem is.13 Men zou kunnen overwegen een minimumniveau van gezondheidszorgvoorziening vast te stellen.10 Aangezien de gezondheidsbehoeften van verschillende gemeenschappen en kwetsbare groepen variëren, is het echter een uitdaging dit minimumniveau te bepalen.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert gezondheid als “een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn”.14 Gezondheidszorg kan op haar beurt worden omschreven als de verlening van diensten die nodig zijn om ziekten te behandelen en de gezondheid te bevorderen. Verschillende politieke bewijzen ondersteunen het concept van gezondheidszorg als een recht:

Ten eerste stelde president Roosevelt in 1943 een ‘Tweede Bill of Rights’ voor die onder meer inhield: “Het recht op adequate medische zorg en de mogelijkheid om een goede gezondheid te bereiken en te genieten”.15

Tweede, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, gepubliceerd door de Verenigde Naties, bepaalde: “Een ieder heeft recht op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn…waaronder…geneeskundige verzorging”.16

Derde, het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (ondertekend door de VS in 1977) stelde dat het “het recht van een ieder is op het genot van de hoogst bereikbare standaard van lichamelijke en geestelijke gezondheid”, naast: “het scheppen van voorwaarden die aan iedereen medische zorg verzekeren”.17

Het nut van deze uitspraken wordt ondermijnd door de onduidelijke definitie van gezondheidszorg, die een breed scala aan sociale, economische, organisatorische en wetenschappelijke kwesties kan omvatten, waardoor de toewijzing van verantwoordelijkheid een uitdaging wordt.18 Bovendien kan het bereiken en genieten van een goede gezondheid door iedereen worden gezien als een onrealistisch streven in de context van de huidige economische bezuinigingen, stijgende kosten van de gezondheidszorg en een vergrijzende bevolking.

Ethische kaders ondersteunen verder de notie van gezondheidszorg als een mensenrecht; Peter Singer neemt een utilitaristisch standpunt in – het grootste goed voor het grootste aantal, met als argument dat:

• i)

  Lijden aan een gebrek aan medische zorg is schadelijk.

• ii)

  Als het binnen onze macht ligt om iets schadelijks te voorkomen, zonder iets op te offeren dat bijna net zo belangrijk is, is het verkeerd om dat niet te doen.

• iii)

  Door de gezondheidszorg te verbeteren, kan lijden worden voorkomen zonder grote persoonlijke verliezen te lijden.

• iv)

  Door de gezondheidszorg niet te verbeteren, en tot op zekere hoogte, door gezondheidszorg niet als een recht in te voeren, doen we dus iets verkeerds.19,20

Dit heeft zijn beperkingen: het is van toepassing op individuele acties en niet op veranderingen door de overheid. Verder gaat het ervan uit dat de gezondheidszorg kan worden verbeterd zonder aanzienlijk persoonlijk verlies, terwijl de invoering van bijvoorbeeld de PPACA door sommigen wordt geschat op aanzienlijke kosten voor de VS, laat staan de invoering van universele zorg.21

Een ander ondersteunend kader is de Capabilities Approach,22 waarbij gezondheidszorg van fundamenteel belang is voor het vermogen van een persoon om alle andere individuele rechten uit te oefenen, waardoor het van primair belang is. Men zou echter kunnen aanvoeren dat, hoewel mensen gezondheidszorg, voedsel en onderdak nodig hebben, dit anderen niet noodzakelijkerwijs verplicht dergelijke voorzieningen beschikbaar te stellen.18 Voedsel wordt bijvoorbeeld niet als een recht beschouwd; bedrijven mogen het verkopen, en het kan worden onthouden aan degenen die het zich niet kunnen veroorloven.

De moeilijkheid bij het introduceren van gezondheidszorg als een recht ligt ook in het feit dat zorg, in tegenstelling tot andere goederen, niet eenvoudig kan worden gekwantificeerd en gelijkelijk kan worden toegewezen aan leden van een samenleving. Er komt dus een punt waarop het gebrek aan verantwoordelijkheid van de een moet worden gecompenseerd door een toename van de verantwoordelijkheid van de ander, waarbij de gezonden betalen voor de ongezonden.

Wij stellen dus vast dat de vraag of gezondheidszorg als een recht moet worden aangeboden complex is, met ethische, juridische en financiële spanningen.