Ragnar Lothbrok (Oud-Noors Ragnarr Loðbrók, ook wel verengelsd als Ragnar Lodbrok), wiens bijnaam ‘Harige broek’ of ‘Ruige broek’ betekent, was een legendarische Vikingkoning. In Oud-Noorse sagen, poëzie en middeleeuwse Latijnse bronnen wordt verteld over zijn prestaties in Scandinavië, Frankenland en Angelsaksisch Engeland in de 9e eeuw na Christus. Veel voorkomende elementen in deze verhalen zijn zijn huwelijken met Thora en Aslaug, alsmede zijn vaderschap van vele beroemde zonen waaronder Ivar de Botloze, Bjorn Ironside, Sigurd Slangen-in-het-Oog, Hvitserk, en Ubba. Een mogelijke derde vrouw, Lagertha, komt pas voor in het 13e-eeuwse CE Gesta Danorum, een werk over de Deense geschiedenis, evenals een vierde, Swanloga.

De meest iconische stukken uit zijn legende zijn misschien wel Ragnars succesvolle gevecht met een draak – waarvoor hij zijn kenmerkende ruige broek als bescherming maakte – en zijn ietwat overmoedige invasie van Engeland met slechts twee schepen, die eindigde met zijn gevangenneming door koning Ælla van Northumbria (r. ca. 866 CE), die hem liet doden door hem in een slangenkuil te gooien. Terwijl Ragnar’s eigen historiciteit zeer omstreden is, wordt van sommige van zijn vermeende zonen vaak gedacht dat ze enige basis hebben in werkelijke historische figuren.

De bekendste en belangrijkste bron die over Ragnars leven vertelt & heldendaden is de 13e-eeuwse IJslandse The Saga of Ragnar Lothbrok.

De sage van Ragnar Lothbrok

De bekendste en belangrijkste bron die over het leven en de heldendaden van Ragnar vertelt, is de 13e-eeuwse IJslandse De sage van Ragnar Lothbrok (Oudnoords: Ragnars saga loðbrókar). De sage maakt deel uit van het genre fornaldarsögur – legendarische saga’s waarvan de verhalen zich afspeelden vóór de kolonisatie van IJsland vanaf de jaren 870 van de vorige eeuw – en past perfect in de golf van IJslandse sagaschrijverij die het eiland rond deze tijd overspoelde. Dit soort heroïsche legenden gingen meestal terug op het mythische begin van historische Scandinavische families en eindigden vaak met de dood van hun kampioen. De Sage van Ragnar Lothbrok toont Ragnar als de stamvader van een IJslandse familie en toont onafhankelijke heersers van verschillende koninkrijken die met elkaar in wisselwerking staan, en, passend in het genre, eindigt met zijn dood.

Het verhaal opent met de kindertijd van Aslaug, die later Ragnars tweede vrouw zal worden. Ons wordt verteld dat zij de dochter is van Sigurd en Brynhild (de legendarische drakendoder en de Valkyrie uit de Germaanse mythologie, verder gepopulariseerd door Wagner), die sterven als Aslaug nog maar drie jaar oud is. Ze groeit op in Noorwegen, waar ze wordt opgenomen door een arme familie die haar Kráka (‘kraai’) noemt en haar afkomst verborgen houdt.

Tussen groeit Ragnar op, de zoon van koning Sigurd Ring van Denemarken, en wordt knap en krijgshaftig, “goed voor zijn mannen en wreed tegen zijn vijanden”, en een topkrijger die weinigen kunnen evenaren (The Saga of the Volsungs with The Saga of Ragnar Lothbrok, 89). Zijn eerste wapenfeit is het bijstaan van de jarl van Götaland, Herruð, met zijn drakenprobleem – een buiten proporties gegroeide slang in hun stad. Met een nieuwe outfit van een ruige broek en een in pek gekookte mantel spiest hij de draak dood, terwijl zijn kleren hem beschermen tegen het bloed van de duivel. Als beloning krijgt hij de hand van Thora, de dochter van de jarl. Hun huwelijk is gelukkig en resulteert in twee zonen, Eirek en Agnar. Als Thora ziek wordt en sterft, gaat Ragnar met gebroken hart op rooftocht in plaats van te regeren. Op een zomer zeilt hij naar Noorwegen en stuit daar op de boerderij waar Kráka woont. Hij wil met haar trouwen als hij haar schoonheid ontdekt, maar hij laat haar een test van wijsheid afleggen – in feite een raadsel dat ze moet oplossen – waarvoor ze met vlag en wimpel slaagt.

Tot hun kinderen behoren de letterlijk beenloze Ivar de Beenloze – het resultaat van een vloek die op Kráka rustte als haar man te gretig was tijdens haar huwelijksnacht en dus geheel de schuld van Ragnar was – alsmede Bjorn Ironside, Hvitserk, en Rognvald, die allemaal avonturen gaan beleven. Al die tijd denkt Ragnar dat Kráka een eenvoudig boerenmeisje is, en hij wordt er uiteindelijk van overtuigd om met de dochter van de Zweedse koning te trouwen. Aslaug heeft nu echter haar eigen naam en afkomst teruggewonnen en vertelt dit aan Ragnar. Ze bewijst haar gelijk door te voorspellen dat hun volgende zoon geboren zal worden met ogen met slangen erin. Sigurd Snake-in-the-Eye redt vervolgens hun huwelijk.

Schrijf je in voor onze wekelijkse email nieuwsbrief!

De onafgemaakte zaken met de Zweedse koning, wiens dochters verloving abrupt was geëindigd, leiden tot een reeks gebeurtenissen waaronder Eirek en Agnar die proberen de Zweden te bevechten maar op een magische koe stuiten die het Zweedse leger beschermt, en Aslaug die haar naam in Randalín verandert en haar zoons ook in de strijd meeneemt. Zij slagen erin het tij te keren. De sage eindigt met de opschepperige eed van Ragnar dat hij Engeland zal binnenvallen met slechts twee schepen, wat een dwaze zet blijkt te zijn. Hij wordt gevangen genomen door koning Ælla van Northumbria en in een slangenkuil gegooid, waar hij sterft, maar wordt gewroken door zijn zonen die hun macht naar Engeland brengen. Volgens dit verhaal martelen zij Ælla tot de dood door de beruchte (en waarschijnlijk niet historische) bloedadelaar op hem uit te voeren.

Het verhaal van Ragnars zonen

Direct volgend op het bovenstaande verhaal werd ergens tussen het einde van de 13e en het begin van de 14e eeuw na Christus, opnieuw in IJsland, Het verhaal van Ragnars zonen (Ragnarssona þáttr) geschreven. Het was bedoeld als een “verbetering” van De Sage van Ragnar Lothbrok en stelt een groter Vikingrijk voor dat zich uitstrekte tot Noorwegen, Engeland en de Oostzee. Dit is meteen duidelijk in het begin, waar van Ragnar wordt gezegd dat hij de zoon is van koning Hring die gebieden had in Zweden en Denemarken, waarover Ragnar regeerde na de dood van zijn vader, en onmiskenbaar in de laatste paragrafen waarin zijn zonen verschillende koninkrijken besturen in Engeland, delen van Denemarken, Duitsland, de Oostzee, Zweden en Noorwegen. Dit werk omvat zijn zonen Eirek en Agnar door Thora, en Ivar de Boneless, Bjorn Ironside, Hvitserk, en Sigurd Snake-in-the-Eye door Aslaug.

The Tale of Ragnar’s Sons preserves most of the core elements of The Saga of Ragnar Lothbrok story, with some altered details, summaries, omissions, and the addition after Ragnar’s death of a lengthy extrapolation on the exploits on his sons. Ragnar zelf wordt bovendien getoond als heerser over meerdere rijken en als een goede en rechtvaardige overheerser van zijn onderdanige koningen. Hier is Ragnar echter de stamvader van alleen de Deense en Noorse koninklijke dynastieën; interessant voor een werk van een IJslander, is dat IJsland geheel buiten beschouwing wordt gelaten.

Ragnarsdrápa

Onder deze 13e-eeuwse CE of latere werken over Ragnar, springt het Oud Noorse skaldische – of hoofse – gedicht Ragnarsdrápa (“het gedicht over Ragnar”) in het oog door zijn toeschrijving aan de 9e eeuwse Noorse hofdichter Bragi Boddason. Het gedicht beschrijft mythologische scènes die zijn geschilderd of gebeeldhouwd op een schild dat aan Bragi zou zijn geschonken door een man genaamd Ragnar, die in een ander Oud-Noors gedicht wordt aangeduid als Ragnar Lothbrok. Er is echter twijfel gerezen over deze identificatie, omdat het net zo goed om een latere Ragnar kan gaan, en de twijfelachtige historiciteit van Ragnar Lothbrok pleit er niet voor dat hij direct contact heeft gehad met de historische Bragi.

Krákumál

Het 12e-eeuwse Oudnoordse skaldische gedicht Krákumál (wat “woorden van de kraai” betekent, in het Engels beter bekend als The Death-Song of Ragnar Lothbrok) zoomt in op een specifiek onderdeel van de Ragnar-legende: zijn dood. Het gedicht sluit aan bij het verhaal van Ragnar’s gevangenneming door Ælla van Northumbria, die hem in een slangenkuil gooit om te sterven, en presenteert zichzelf als Ragnar’s doodslied, door hem gecomponeerd terwijl hij wachtte op zijn nogal langzame dood door de handen (nou ja, giftanden) van de beesten. Het is echter niet waarschijnlijk dat het echt door Ragnar is geschreven. Zelfs als hij historisch was, wat twijfelachtig is, dan nog is de taal van het gedicht die van de 12e eeuw n.Chr., niet die van de 9e eeuw waarin Ragnar zou hebben geleefd, en het draagt niet de Deense kenmerken die je zou verwachten van een Deense Viking.

Zoals het een Vikingheld betaamt, haalt Ragnar herinneringen op aan al zijn veldslagen en de gedurfde daden die hij tijdens zijn leven heeft verricht, waarbij alle strofen behalve de laatste beginnen met de treffende regel “Wij snijden met een zwaard”. Geleidelijk bezwijkend onder het gif, spreekt hij de hoop uit dat zijn zonen hem zullen wreken. Nadat hij de balans van zijn leven heeft opgemaakt, beseft hij dat hij geen reden heeft om bang te zijn voor de dood, omdat hij zeker zal worden opgenomen in Odins hal, Valhalla, om daar te feesten. Ragnar eindigt met een optimistisch “lachend zal ik sterven” (in het Oud-Noors: læjandi skalk deyja).

Het gedicht presenteert een iets andere versie van de Ragnar legende omdat het verschillende locaties en personen vermeldt die niet voorkomen in later materiaal zoals de 13e-eeuwse CE The Saga of Ragnar Lothbrok of de Gesta Danorum.

Andere Oud-Noorse bronnen

Hoewel Ragnar duidelijk een belangrijke rol speelt in bepaalde bronnen, zijn er ook meer indirecte vermeldingen in andere Oud-Noorse bronnen die verband houden met zijn leven en legende. Twee andere IJslandse fornaldarsögur dragen zijn stempel. Ten eerste wordt in de Bósa saga ok Herrauðs, geschreven rond 1300 n.C., de gelijknamige Herrauðr genoemd als de vader van Ragnars eerste vrouw, Thora. Ten tweede wordt in de Hálfdanar saga Eysteinssonar uit het begin van de 14e eeuw de held afgeschilderd als de achter-achterkleinzoon van Sigurd Snake-in-the-Eye, de zoon van Ragnar. Verder bevat de Bárðar saga Snæfellsáss (mogelijk 14e eeuw CE) een personage met de naam Raknarr die door sommige geleerden wordt gelijkgesteld met Ragnar Lothbrok. Glimpen van onze held zijn ook te vangen in het skaldische gedicht Háttalykill dat rond 1142 n.C. werd gecomponeerd door een jarl uit Orkney, Rögnvaldr kali Kolsson, en Hallr Þórarinsson, een IJslander. Er zijn echter alleen fragmenten bewaard gebleven van het deel van het gedicht waarin naar Ragnar wordt verwezen, en dus voegt het, behalve de vermelding van een persoon zonder been en een hint naar de ontmoeting van Ragnar met koning Ælla, niet veel meer toe aan de overlevering.

De Latijnse bronnen

Ragnars legende verspreidde zich buiten het Oud-Noors, ook in Latijnse werken uit het middeleeuwse Denemarken, Engeland en Frankrijk. In de Gesta Normannorum ducum (“Akten van de Normandische hertogen”), in het midden van de 11e eeuw geschreven door de Normandische monnik Willem van Jumièges, zit Ragnar comfortabel thuis in zijn Deense koninkrijk terwijl een zoon van hem in heel Frankrijk verwoestingen aanricht. Eveneens afwijkend van de hoofdlijn van Ragnars legende, wordt in de Brevis historia regum Dacie van ca. 1140 CE, een kroniek van Deense koningen, een van Ragnars zonen afgebeeld als veroveraar en koning van Denemarken. De infantia Sancti Edmundi uit het midden van de 12e eeuw, geschreven in Engeland, toont Ragnar en drie zonen aan het hoofd van de Deense invasie in Engeland. Dit kan verwijzen naar de historische Viking landing van een groot leger in East Anglia in 865 CE, met als doel het veroveren van alle Angelsaksische koninkrijken in Engeland. Een figuur die traditioneel wordt geïdentificeerd als Ragnar Lothbrok, een Viking hoofdman genaamd Reginherus, wordt in de 9e-eeuwse Frankische Annalen van St. Bertin genoemd als leider van de invasie in Parijs in 845 CE, maar hij kreeg een enorme som betaald om te vertrekken van de Frankische heerser Karel de Kale (r. 840-877 CE).

Deze reeks is feitelijk opgenomen in de TV serie Vikings waarin Ragnar wordt vertolkt door Travis Fimmel; het doel van deze serie is vermaak en niet historische nauwkeurigheid en deze gebeurtenis past ook in dat thema. In plaats van de historisch meer zwakke positie van de hoofdman die Parijs bestormde, is de Ragnar van de serie de hele tijd in een sterke positie, hoewel hij de stad niet kan innemen en wordt betaald om te vertrekken. Hij wordt gedoopt door de Franken, veinst zijn dood, laat zijn zoon Bjorn Ironside vragen om hem een christelijke begrafenis te geven, en laat zijn kist de Parijse kathedraal binnenbrengen. Ragnar springt dan naar buiten, gijzelt hem en opent de poort voor Lagertha (zie hieronder), zijn showbroer Rollo (geïnspireerd op Rollo van Normandië) en zijn leger. Zo’n opvallend moment misstaat niet in de bredere Ragnar-legendes en dus voegt de tv-serie zijn eigen noten toe aan zijn kleurrijke nalatenschap.

De belangrijkste Latijnse bron die vele pagina’s wijdt aan Ragnar Lothbrok is de Gesta Danorum (“Daden van de Denen”) waarschijnlijk geschreven in het begin van de 13e eeuw CE door Saxo Grammaticus. Het begint met Ragnar die door Denemarken en Noorwegen trekt, waar hij Lagertha (of Lathgertha, waarschijnlijk een latinisering van het Oudnoordse Hlaðgerðr) ontmoet, die in geen enkele andere bron wordt genoemd. Zij wordt beschreven als

…een bekwame amazone, die, hoewel een maagd, de moed van een man had, en vooraan tussen de dappersten vocht met haar haar los over haar schouders. Iedereen was verbaasd over haar geweldige daden, want haar lokken die over haar rug wapperden, verraadden dat zij een vrouw was. (IX).

Ragnar trouwt met haar, maar scheidt later van haar wegens gebrek aan betrouwbaarheid, waarna het bekende Thora-en-de-draak-verhaal op verfraaide wijze verdergaat, met Ragnar in gevecht met niet één maar twee enorme slangen. Na haar vroegtijdige dood gaat Ragnar van heinde en verre op rooftocht, en trouwt uiteindelijk met Swanloga, met wie hij zonen Ragnald, Hwitserk en Erik krijgt. Als ook Swanloga aan een ziekte sterft, ontketent Ragnar zijn woede op Engeland en doodt koning Hame, de vader van Ælla, van Northumbria. Ælla zoekt vervolgens Ragnars handlangers onder de Ieren en straft hen, waarna Ragnar een vloot verzamelt en hem aanvalt, maar faalt, en de bekende slangenkuil en de daaropvolgende wraak van zijn zonen volgen. Een opvallend element in de Gesta is een andere zoon, Ubba (of Ubbe), die het resultaat is van Ragnar die een boerendochter bedriegt en haar zwanger maakt. Hij komt ook voor in de Annalen van St. Neotts (12e eeuw CE) als de broer van Ivar, die beiden worden beschreven als de zonen van Lothbrok.

Een historische koning?

Dragons en andere duidelijk mythische elementen daargelaten, is de vraag of Ragnar Lothbrok zelf werkelijk als een historische figuur heeft bestaan moeilijk definitief te beantwoorden, vooral wanneer men te maken heeft met bronnen die verre van eensluidend zijn in wat zij over hem zeggen. Bovendien wordt de periode van de legenden – de 9e eeuw n.C. – niet goed gedekt door historische bronnen. De legenden zelf, hoewel minstens vanaf de 12e eeuw ontstaan, dateren ook van een heel eind na hun onderwerp. Veel Vikingnamen waren ook vrij algemeen, wat de identificatie van individuen veel moeilijker maakt.

Zekere gebeurtenissen, zoals de belegering van Parijs in 845 n.Chr. zijn historisch, net als bepaalde personen, zoals koning Ælla van Northumbria, die rond 866 n.Chr. regeerde toen een invasie van Vikingen de Angelsaksische koninkrijken op hun grondvesten deed schudden. Voor zover wij weten, buiten de legenden van Ragnar, hebben de redenen voor deze invasie echter niets te maken met iemand die wraak wilde nemen voor de dood van zijn vader. De Angelsaksische Kroniek vermeldt wel een ‘Hingwar’ en ‘Hubba’ als hoofdmannen van dit grote Vikingleger, evenals een zekere ‘Halfdene’ (Angelsaksische Kroniek voor 870 & 871 CE). Zij zijn vaak in verband gebracht met Ragnars zonen Ivar de Boneloze en Ubba – waarbij ‘Halfdene’ of Halfdan mogelijk de Hvitserk van de Oud Noorse traditie voorstelt – hoewel eigentijdse kronieken hierover volstrekt zwijgen. De historische dood van koning Ælla wordt ook vermeld in de Angelsaksische kroniek: hij zou zijn gedood in de strijd met de Vikingtroepen bij York in 867 n.C., zonder dat melding wordt gemaakt van de gruwelijke bloed-arend martelmethode die door de Ragnar legende in ere wordt gehouden.

Wat Ragnar zelf betreft, voor zover wij weten was er geen enkele historische persoon die in enige mate overeenkomt met zijn vermeende daden (en zonen). Het is waarschijnlijker dat in de eeuwen na de avontuurlijke 9e-eeuwse Viking-hoogtijdagen van rooftochten, verhalen de kop opstaken om verschillende historische gebeurtenissen en bekende personen onder één noemer te brengen. Verschillende historici hebben inderdaad betoogd dat Ragnar Lothbrok een amalgaam zou kunnen zijn van verschillende historische figuren, samengebonden tot één mythische held die de gesel was van het 9e-eeuwse Noord-Europa en vader van vele beroemde zonen. Misschien waren de historische figuren die bekend werden als de zonen van Ragnar beroemd genoeg om zo’n prestigieuze afkomst te krijgen.

Kandidaten die misschien cool genoeg waren om in heldenverhalen te worden vereeuwigd als Ragnar Lothbrok zijn de Deense koning Horik I (r. 827-854 CE), die actief invallen deed in het Frankische land van Lodewijk de Vrome, zoon van Karel de Grote; koning Reginfrid van Denemarken (d. 814 CE); de Noorse hoofdman Reginherus die de Vikingaanval op Parijs in 845 CE leidde maar die buiten deze ene gebeurtenis op mysterieuze wijze onbekend is; de Reghnall (of Raghnall) die voorkomt in de Ierse Annalen; of de vader van de Vikingleiders die betrokken waren bij de invasie van de Angelsaksische koninkrijken in 865 CE.