TAXONOMIE

Suborde: Haplorrhini
Infraorde: Tarsiiformes
Familie: Tarsiidae
Genus: Tarsius
Soorten: T. bancanus, T. dentatus, T. lariang, T. pelengensis, T. pumilus, T. sangirensis, T. syrichta, T. tarsier, T. tumpura, T. wallacei
Subsoorten: T. b. bancanus, T. b. borneanus, T. b. saltator

Andere namen: T. bancanus: Horsfield’s tarsier, westelijke tarsier; tarsier de Bornéo (Frans); västligt spökdjur (Zweeds); T. b. borneanus: Borneaanse tarsier; T. b. saltator: Belitung Island tarsier; T. dentatus: T. dianae, Dian’s tarsier, Diana tarsier; T. lariang: Lariang tarsier; T. pelengensis: Peleng tarsier, Peleng Island tarsier; T. pumilus: Kleine spookbeertje, dwergbeertje, bergbeertje; tarsero piemeno (Spaans); dvärgspökdjur (Zweeds); T. sangirensis: Sagihe-eilandtarsier, Sangihe-tarsier; T. syrichta: Philippine tarsier, Phillipine tarsier; tarsier des Philippines (Frans); filippinskt spökdjur (Zweeds); T. tarsier: T. spectrum, Eastern tarsier, spectral tarsier, Sulawesi tarsier; tarsier des Célèbes (Frans); östligt spökdjur (Zweeds); T. tumpara: Siau Island tarsier.

MORPHOLOGIE

In het algemeen, behoren tarsiërs tot de kleinste halfapen, en zijn ze relatief moeilijk van elkaar te onderscheiden louter op basis van verschillen in bekleding (Musser & Dagosto 1987; Ankel-Simons 2007). Op het basisniveau is het grootste deel van de bekleding grijs met wat, of een combinatie van, rood, bruin, geel, oranje, of buff (Niemitz 1979; 1984). De uiteinden van de haren kunnen donkerrood, bruinachtig of zwart zijn met een grijze basis (Niemitz 1979; 1984). Bovendien is er vaak een aanzienlijke inter- en intra-specifieke overlapping, alsmede variatie in de bekleding per populatie en geografische locatie, zodat kleur geen betrouwbare indicator is om alle soorten van elkaar te onderscheiden (Niemitz 1979; 1984). Er zijn evenwel enkele duidelijke verschillen in kleur tussen de soorten. T. tarsier bijvoorbeeld heeft witte vlekken achter de oren en een geschubde onderzijde van de staart, kenmerken die de andere soorten niet bezitten (Musser & Dagosto 1987; Groves 1998). Verder hebben T. bancanus en T. syrichta meer geel en een meer bleke kleur dan T. tarsier (Musser & Dagosto 1987).

Bij de soorten is de hoeveelheid staarthaar variabel, afnemend van de harigste staarten die bij de Sulawesi tarsiers worden aangetroffen (T. tarsier, T. pumilus, en T. dianae) naar de tussenliggende T. bancanus, tot de minst behaarde staart van T. syrichta die gewoonlijk als naakt wordt beschouwd (Musser & Dagosto 1987; Gursky 2007a). Andere middelen waarmee de soorten, in verschillende mate, van elkaar worden onderscheiden zijn de grootte van de ogen, het gebit en de verhoudingen tussen de ledematen (Gursky 2007a). T. pumilus is gemakkelijk te onderscheiden door zijn geringe lichaamsgrootte in vergelijking met de andere soorten tarsiers waarvan de lichaamsgrootte elkaar vaak overlapt (Musser & Dagosto 1987; Maryanto & Yani 2004).

Hoofd- en lichaamslengte van volwassen dieren bedragen gemiddeld 12,9-13,2 cm (5,1-5.2 in) (T. bancanus), 11,4-12,5 cm (4,5-4,9 in) (T. bancanus saltator), 11,8 cm (4,6 in) (T. dentatus), 9,7 cm (3,8 in) (T. pumilus), 12,4-12,8 cm (4,9-5,0 in) (T. tarsier) en 11,7-12,7 cm (4,6-5,0 in) (T. syrichta) (Niemitz 1984e; Musser & Dagosto 1987; Niemitz et al. 1991; Yustian 2007). In een in het wild levende studie waren de gemiddelde kop- en lichaamslengte van spectrale tarsiers (T. tarsier) met 24,3 cm (mannetjes) en 23,0 cm (vrouwtjes) echter beduidend groter (Gursky 2007a). De staart is ruwweg twee keer zo lang als de kop en het lichaam (Shekelle 2003). Verscheidene tarsiersoorten zijn seksueel dimorf, waarbij de mannetjes een grotere lichaamsomvang hebben dan de wijfjes (Neri-Arboleda et al. 2002; Gursky 2007a). Het geregistreerde lichaamsgewicht van volwassen dieren, met inbegrip van niet-zwangere wijfjes, bedraagt 104-135 g (M) en 95-110 g (F) (T. dentatus), 150 g (M) en 143 g (F).3 oz) (M) en 143 g (5,0 oz) (F) (T. sangirensis), 119-153 g (4,2-5,4 oz) (M) en 110-132 g (3,9-4,7 oz) (F) (T. syrichta), 67-112 g (2,4-4,0 oz) (M) en 72-109 g (2,5-3,8 oz) (F) (T. syrichta), 67-112 g (2,4-4,0 oz) (M) en 72-109 g (2,5-3,8 oz) (F).5-3,8 oz) (F) (T. lariang), 110-138,5 g (3,9-4,9 oz) (M) en 100-119 g (3,9-4,2 oz) (F) (T. bancanus borneanus), 121,4-123,0 g (4,28-4,33 oz) (M) en 101.2-108,5 g (3,6-3,8 oz) (F) (T. bancanus saltator), 104-132 g (3,7-4,7 oz) (M) en 94-119 g (3,3-4,2 oz) (F) (T. tarsier), en 48,1-50,1 g (1,7-1.8 oz) (M) en 52,0-57,5 g (1,8-2,0 oz) (F) (T. pumilus) (Rickart et al. 1993; gegevens verzameld door Shekelle 2003; Maryanto & Yani 2004; Merker & Groves 2006; Yustian 2007; Grow en Gursky in press).

Een unieke morfologie van de wervelkolom maakt dat tarsiers hun kop bijna 180° in elke richting kunnen draaien, waardoor ze hun kop bijna 360° kunnen draaien (Ankel-Simons & Simons 2003; Ankel-Simons 2007). Alle tarsiers hebben klauwen aan de tweede en derde vinger, twee verzorgingsklauwen aan hun voeten, en voetzolen aan elk van hun vingers (Ankel-Simons 2007). Verscheidene beenderen van de hiel (tarsalen) zijn langer dan die van alle primaten, en de geslachtsnaam Tarsius beschrijft gedeeltelijk deze eigenschap (Ankel-Simons 2007). Voorts kan de hoeveelheid bont op de hiel worden gebruikt om sommige tarsiërs van elkaar te onderscheiden. Bijvoorbeeld, terwijl de hielen van de meeste tarsiers volledig behaard zijn, hebben de hielen van T. syrichta slechts zeer weinig, spaarzaam, fijn haar, waardoor het lijkt alsof ze haarloos zijn in tegenstelling tot de rest van het lichaam (Musser & Dagosto 1987: Ankel-Simons 2007). De neus is droog (Ankel-Simons 2007).

Tarsiers verplaatsen zich door hun omgeving overwegend, maar niet uitsluitend, door te springen (MacKinnon & MacKinnon 1980; Niemitz 1985; Crompton & Andau 1986; Dagosto et al. 2001; Gursky 2007a). Het tarsierlichaam is goed aangepast voor het springen. Naast de unieke morfologie van de hiel maken de poten en hun spieren ongeveer een kwart uit van het gewicht van het hele lichaam (Niemitz 1985). Door hun morfologie kunnen tarsiers vrij ver springen, waarbij T. bancanus meer dan 5 m (16,4 voet) kan springen (Niemitz 1983). Andere vormen van voortbeweging zijn klimmen, lopen, klauteren en huppelen (MacKinnon & MacKinnon 1980; Niemitz 1984c; Crompton & Andau 1986; Dagosto et al. 2001). De verhoudingen tussen de verschillende bewegingsactiviteiten verschillen echter per soort, en in sommige gevallen onderscheiden soorten zich van elkaar (Dagosto et al. 2001). Bovendien is de voortbeweging in het wild uiterst rustig (MacKinnon & MacKinnon 1980).

De oudste nog levende tarsier in gevangenschap was meer dan 16 jaar oud toen hij stierf (Weigl 2005).

BEREIK

CURRENT RANGE MAPS (IUCN REDLIST):arsius bancanus | Tarsius dentatus | Tarsius lariang | Tarsius pelengensis | Tarsius pumilus | Tarsius sangirensis | Tarsius syrichta | Tarsius tarsier

Tarsiers zijn beperkt tot de Zuidoost-Aziatische eilanden Brunei, Indonesië, Maleisië en de Filippijnen (Shekelle et al. 1997; Brandon-Jones et al. 2004). Op morfologische gronden worden de tarsiers vaak verdeeld in twee geografische groepen; een Filippijns-Westelijke groep en een Oostelijke groep (Brandon-Jones et al. 2004). T. syrichta is beperkt tot de Filippijnen; hij komt voor op de zuidelijke eilanden Bohol, Dinagat, Leyte, Mindanao, Samar, en Siargao (Gursky 1999). Het verspreidingsgebied van T. bancanus strekt zich uit tussen en omvat zuidelijk Sumatra en Borneo, met inbegrip van de eilanden Bangka, Belitung en Karimata (halverwege Sumatra en Borneo), alsook Serasan (net voor de noordwestkust van Borneo) (Gursky 1999). Subspecifiek komt T. b. bancanus voor op Sumatra, van de Musi-rivier tot aan de Straat van Sunda. T. b. borneanus wordt aangetroffen op het hele eiland Borneo. T. b. saltator komt voor op het eiland Belitung (Brandon-Jones 2004). Ten oosten van Borneo leven verschillende tarsiersoorten op het eiland Sulawesi, waaronder T. dentatus, T. lariang, T. pumilus, en T. tarsier (Gursky 1999; Merker & Groves 2006). T. pumilus is beperkt tot de centrale Sulawesische montane mossige nevelwouden (Simons 1987; Shekelle et al. 1997; Maryanto & Yani 2004). De verspreiding van T. lariang, hoewel slechts voorlopig vastgesteld, wordt vermoed west-centraal Sulawesi te omvatten (Merker & Groves 2006). T. dentatus wordt aangetroffen in centraal Sulawesi (Niemitz et al. 1991; Shekelle et al. 1997; Gursky 1999). T. sangirensis is beperkt tot het Grote Sangihe Eiland, ten noorden van Sulawesi (Shekelle et al. 1997; Groves 1998). T. tumpara wordt alleen aangetroffen op het Siau-eiland, dat deel uitmaakt van de Sangihe-eilandketen (Shekelle et al. 2008). De spectrale tarsier (T. tarsier) wordt gemeld van Sulawesi en enkele omliggende eilanden (Niemitz 1984e; Musser & Dagosto 1987). Naarmate echter meer diversiteit aan T. tarsiers wordt herkend op Sulawesi, blijft het verspreidingsgebied van T. tarsier krimpen en wordt de soort wellicht alleen nog in Noord-Sulawesi aangetroffen (Gursky 1998). T. pelengensis wordt gevonden op Peleng Island voor de oostkust van Sulawesi (Shekelle et al. 1997).

Populatietotalen in het wild zijn onbekend, maar onderzoeken naar populatiedichtheid hebben uitgewezen dat tarsiers in gemiddelde tot lage dichtheden leven. De Siau-zeearend staat op de lijst van ’s werelds 25 meest bedreigde primaten en telt waarschijnlijk hooguit duizend of een paar duizend exemplaren (Mittermeier et al. 2007; Shekelle et al. 2008). Op het vasteland van Sulawesi werden bij een onderzoek naar de dichtheid van de populatie van spektrumtarsiers 156 individuen per vierkante kilometer geteld (Gursky 1998). De populatiedichtheid van T. dianae kan oplopen tot 268 individuen per km2 in minder verstoorde habitats, maar daalt tot 45 in habitats die sterk verstoord zijn door menselijke activiteiten (Merker et al. 2005). Op de Filippijnen leeft T. syrichta met 57 individuen per vierkante kilometer in gefragmenteerd bos (Neri-Arboleda et al. 2002). Gebaseerd op lage vangstsuccessen wordt aangenomen dat T. pumilus leeft bij een extreem lage dichtheid (Gursky-Doyen & Grown 2009).

HABITAT

Tarsiers worden aangetroffen in een grote verscheidenheid aan habitats, waaronder primaire en secundaire habitats, alsmede bepaalde habitats die door de mens worden gecultiveerd of gebruikt (MacKinnon & MacKinnon 1980; Crompton & Andau 1986; Yustian et al. 2008). Habitats waarin tarsiers zijn aangetroffen zijn o.a. primaire, secundaire, mos-, microfylle-, montane-, bush-, galerij-, loofregen-, en mangrovebossen; doornstruikgewas, struikgewas, moerassen, rivier-, palm- en bamboehabitats, struikgewas aan de zeekust, en zelfs stadstuinen, dorpen en grasland (MacKinnon & MacKinnon 1980; Crompton & Andau 1986; Leksono et al. 1997; Neri-Arboleda et al. 2002; Riley 2002; Maryanto & Yani 2004; Gursky 2007a). Grasland wordt echter meestal alleen gebruikt om zich tussen andere geschikte habitats te verplaatsen (Neri-Arboleda et al. 2002). Secundaire habitats waarin tarsiers kunnen worden aangetroffen zijn o.a. die waar selectief en intensief is gekapt; waar koffie-, nootmuskaat-, kokosnoot- of cocaplantages zijn aangelegd; gebieden waar bamboe en rotan worden gekapt, en bossen waar intensieve of kleinschalige landbouw wordt bedreven (Riley 2002; Merker 2006; Yustian et al. 2008). Als ze worden aangetroffen in secundaire, aangetaste of door de mens gebruikte habitats, hebben de tarsiers op zijn minst de aanwezigheid van enkele geschikte dichte struiken, bosrestanten of bamboeopstanden nodig om de juiste slaapplaatsen te bieden (Leksono et al. 1997; Merker & Yustian 2008). Bovendien zijn de populatiedichtheden lager in meer verstoorde habitats (Merker 2003). Tarsiers komen voor van zeeniveau tot op een hoogte van 1500 m, met uitzondering van T. pumilus, die tot op een hoogte van 2200 m kan worden aangetroffen (MacKinnon 2008).8 ft) (MacKinnon & MacKinnon 1980; Shekelle 2003; Maryanto & Yani 2004).

Op één lange-termijn studieplaats nabij het Lore-Lindu National Park op Sulawesi valt jaarlijks gemiddeld 270 cm regen. De temperatuur varieert weinig in de loop van het jaar, maar de gemiddelde maxima liggen overdag bij 32,9°C en ’s nachts bij 19,5°C (Merker 2003, geciteerd in Merker 2006). In het noordelijk deel van Borneo, in het Sepilok Forest Reserve, zijn er twee seizoensgebonden moessons (december-januari en juli) gedurende welke een groot deel van de jaarlijkse 314,7 cm regen valt. Op deze plaats bedraagt de temperatuur gemiddeld 26,7°C (Crompton & Andau 1987).

ECOLOGIE

Tarsiers eten alleen prooien en zijn de enige volledig vleesetende primaten, die geen enkel plantaardig materiaal eten (Fogden 1974; Niemitz 1984d; Jablonski & Crompton 1994; Gursky 2007b). Er zijn echter verschillen tussen de tarsiers in de soorten dierlijk materiaal die worden geconsumeerd, en ook in de seizoensgebonden veranderingen in de consumptie. Zo eet T. bancanus vooral geleedpotigen, waaronder kevers, kakkerlakken, sprinkhanen, vlinders, phasmiden en cicaden. Deze soort eet ook kleine vogels, en andere prooien zoals vleermuizen, kikkers, zoetwaterkrabben en slangen (Niemitz 1973; 1979; Jablonski & Crompton 1994). In tegenstelling hiermee is bij de T. tarsier geen vogels, slangen of andere prooien, maar is de meest insectenetende primaat, die uitsluitend geleedpotigen eet, waaronder spinnen, kevers, termieten, cicaden, mieren, motten, rupsen, katachtigen, krekels, sprinkhanen, kakkerlakken en wandelstokken (MacKinnon & MacKinnon 1980; Gursky 2000b; 2007). T. syrichta consumeert soortgelijk voedsel, waaronder orthoptera, lepidoptera, kevers, mieren en termieten (Dagosto et al. 2003). Verder zijn er bij de T. tarsier seizoensgebonden verschuivingen in de soorten prooien die gegeten worden en in de locaties waar de prooien worden verzameld tussen het droge en natte seizoen (Gursky 2000b). Het dieet van T. syrichta en T. pumilus is onbekend (Gursky 2007b).

T. tarsier bemachtigt zijn prooi rechtstreeks uit de lucht (34,8%), van de grond (7,8%), van bladeren (46,3%) en van takken (11,1%) (Gursky 2000b). In gevangenschap gebruikte T. bancanus drie methoden om een prooi te vangen, met een succespercentage van 88%: een prooi grijpen zonder te bewegen, op een prooi springen, of meerdere keren naar een potentiële prooi toe springen en dan op een prooi springen (Roberts & Kohn 1993).

Geschatte gemiddelden van de leefgebieden zijn 0,006-0,065 km² (0,002-0,03 mi²) (T. syrichta), 0,023-0.031 km² (0,009-0,01 mi²) (T. tarsier), 0,005-0,018 km² (0,002-0,005 mi²) (T. dentatus), 0,045-0,1125 km² (0,02-,04 mi²) (T. bancanus), 0,023-0,103 km² (0,009-0,04 mi²) (T. bancanus saltator) (0,026-0,065 km²), 0,025-0,04 mi² (0,02-,04 mi²) (T. bancanus saltator) (0,023-0,01 km²). bancanus saltator) (Crompton & Andau 1986; 1987 Tremble et al. 1993; Dagosto et al. 2001; Neri-Arboleda et al. 2002; Dagosto et al. 2003; Merker 2006; Gursky 2007a; Yustian 2007). De gemiddelde nachtelijke padafstand van T. tarsier bedraagt 476,0 m voor vrouwtjes en 782,9 m voor mannetjes (Gursky 2007a). T. bancanus legt gemiddeld 1800 m per nacht af en T. bancanus saltator gemiddeld tussen 768 en 1061 m per nacht (Crompton & Andau 1986; Neri-Arboleda et al. 2002; Yustian 2007). T. syrichta legt gemiddeld 1119 m (F) en 1636 m (M) per nacht af (Neri-Arboleda et al. 2002). De leefgebieden nemen in omvang toe met de mate van menselijke verstoring en aantasting (Merker 2006). Bij T. syrichta en T. bancanus overlappen de leefgebieden met individuen van het andere geslacht, maar slechts in geringe mate met individuen van hetzelfde geslacht (Fogden 1974; Neri-Arboleda et al. 2002).

Tarsiers zijn nachtdieren. T. bancanus ontwaakt gewoonlijk vóór zonsondergang en trekt zich pas na zonsopgang terug voor de nacht (Niemitz 1984a). Er zijn pieken in het springen en bewegen bij T. bancanus vroeg en laat in de nacht, een patroon dat ook gevolgd wordt door T. dentatus (Crompton & Andau 1987; Merker 2006). Naarmate het uur van de nacht vordert, neemt de hoogte van de activiteiten af (Crompton & Andau 1987). Spectrale tarsiers (T. tarsier) besteden hun tijd aan foerageren (55%), gevolgd door reizen (23%), rusten (16%) en aan sociale activiteiten (6%) (Gursky 2005a; 2007a). Spectrale tarsiers (T. tarsier) veranderen hun activiteitenpatroon tussen het natte en droge seizoen. In het droge seizoen, wanneer de hulpbronnen minder beschikbaar zijn, worden de reisafstand en het woongebied vergroot, wat leidt tot een groter aantal ontmoetingen tussen groepen. Bovendien wordt in het droge seizoen minder tijd besteed aan sociale activiteiten, en vindt er een verschuiving plaats in het dieet naar kleinere insectenprooien en naar soorten die op de grond leven (Gursky 2000b). Verder zijn spectrale tarsiers (T. tarsier) actiever tijdens volle manen (Gursky 2003a).

Tarsiers worden meestal minder dan een of twee meter boven de grond aangetroffen (Crompton & Andau 1986; Tremble et al. 1993; Dagosto & Gebo 1996/1997).

Mogelijke predatoren van buidelratten zijn civetkatten, boomkorenslangen, varanen, en roofvogels waaronder uilen (Gursky 1997; Jachowski & Pizzaras 2005; Gursky 2002c). Ook verwilderde katten zijn roofdieren van tarsiers (MacKinnon & MacKinnon 1980; Jachowski & Pizzaras 2005). Bij in het wild levende brilterriërs (T. tarsier) zullen alle leden van een groep, als een bedreiging door een slang wordt gesignaleerd, naar het roofdier toe trekken en het in de val lokken, vocaliseren en zelfs bijten (Gursky 2002b; 2002c). Interessant is dat, terwijl spectrale tarsiergroepen niet meer dan één volwassen mannetje bevatten, tijdens het pesten van een roofdier vaak meer dan één volwassen mannetje aanwezig is, wat wijst op de aanwezigheid van mannetjes uit meer dan één groep (Gursky 2002c; 2005b; 2006).

Slaapplaatsen van T. syrichta zijn meestal dichte vegetatieklitten in de buurt van grote bomen en dicht bij de grond en elke tarsier gebruikt er gewoonlijk meerdere (3-4), elk gelegen aan de rand van zijn verspreidingsgebied (Dagosto et al. 2003). In een semi-wilde omgeving bevinden de slaapplaatsen van de soort zich gewoonlijk op ongeveer 2 m van de grond (Jachowski & Pizzaras 2005). Daarentegen gebruiken zowel T. dentatus als T. tarsier meestal slechts één slaapplaats en zelden twee of drie, maar deze bevinden zich ook aan de randen van de home range (Merker 2006; Gursky 2007). T. dentatus geeft de voorkeur aan dichte vegetatie of boomholtes om te slapen (Tremble et al. 1993). T. bancanus slaapt in vegetatieklitten tussen 3,5 en 5 m boven de grond (Crompton & Andau 1986). T. sangirensis slaapt op blootgesteld bamboe, de toppen van palmbladeren, of op de toppen van bomen, in tegenstelling tot alle andere soorten tarsiers (Shekelle et al. 1997). Overdag zijn ze niet actief, maar als ze worden gestoord of bedreigd, verlaten ze hun slaapplaats (Yustian 2007).

Inhoud laatst gewijzigd: 1 december 2010

Schreven door Kurt Gron. Beoordeeld door Nanda Grow.

Citeer deze pagina als:
Gron KJ. 2010 December 1. Primate Factsheets: Tarsier (Tarsius) Taxonomie, Morfologie, & Ecologie . <http://pin.primate.wisc.edu/factsheets/entry/tarsier/taxon>. Geraadpleegd op 2020 juli 9.