Alexandru-Eduard Nica, Journalist
@uxconnections

Hoevelen van ons kennen de oorsprong van een van de meest voorkomende woorden die met technologie worden geassocieerd?

De wereld van digitaal en technologie houdt ons meestal diep tussen cijfers, gadgets, apparaten, programma’s en sneltoetsen. Af en toe kunnen korte verhalen over deze wereld ons helpen onze geest leeg te maken. Laten we ons dus een beetje ontspannen met een interessant feit over het woord “robot”. Het komt voor in de woordenschat van elke technologiegebruiker, maar de oorsprong ervan is nog steeds enigszins mysterieus. Dit is tenslotte een kwestie van algemene kennis.

In 1920 creëerde een Tsjechische auteur en toneelschrijver een werkstuk met de naam R.U.R. – Rossum’s Universele Robots. Zijn naam was Karel Čapek, en zijn stuk bereikte al snel een overzees publiek en werd in 1922 en 1923 in New York opgevoerd. Zeventien jaar later bracht de BBC het stuk op het scherm, wat Čapek in de aandacht bracht van de wereldwijde geschoolde publieke opinie, aangezien zijn R.U.R. nu internationale dekking had. Dit was ook de geboorte van de moderne “robot”.

In een notendop, Rossums Universele Robots is een dystopische satire over een wereld van wezens (Čapeks “robots”) die door mensen zijn geproduceerd. Ze leken meer op mensachtige wezens, zonder mechanische onderdelen, maar hun rol was dezelfde: het werk van mensen makkelijker maken. R.U.R. komt als een waarschuwing voor de potentiële gevaren van technologie, als de mensheid stopt met werken en zelfs met voortplanten. De wezens komen in opstand en de mensen worden bijna uitgeroeid. Uiteindelijk leren twee robots echter van elkaar te houden, wat het stuk naar een gelukkig slot leidt.

Misschien zult u zich afvragen wat dit te maken heeft met het woord “robot”, aangezien de robots uit R.U.R. geen machines waren, maar organische entiteiten.

Het antwoord is simpel. Karel Čapek beschreef zijn wezens met een woord dat de activiteit zou weergeven waarvoor ze waren gemaakt. Aangezien hun enige doel was om voor mensen te werken, dacht hij eraan om ze “labori” te noemen, van het Latijnse woord voor arbeid. Daarom behoren de auteursrechten voor “robot” toe aan zijn broer, Josef. Josef Čapek stelde echter een eenvoudiger, minder luxe oplossing voor: het Tsjechische woord voor arbeid, dat in alle Slavische talen dezelfde vorm heeft: “robota”. Uiteindelijk werden de creaties “roboti” – robots – genoemd.

Wat het Engelse woord betreft, “robot” kwam in 1839 in het lexicon terecht, uit het Duits, maar het had dezelfde betekenis als in de Slavische talen: werk, of beter gezegd dienstbaarheid – een soort werk gebaseerd op een afhankelijkheidsrelatie tussen de arbeider en de begunstigde. Dus geen metaal, geen elektrische circuits, geen repeterende bewegingen.

Het moment waarop zijn stuk werd uitgezonden – honderd jaar later – bracht een sterke verandering teweeg, die alle eerdere betekenissen van “robot”, in het Engels, feitelijk uitwiste.

Waarschijnlijk was het Karel Čapeks wens om technologie en mechanisatie te bekritiseren, omdat die de mensheid kunnen vernietigen en werk weer tot slavernij kunnen maken. Niettemin was het resultaat een nieuw concept in de populaire cultuur, geschreven met dezelfde letters en verder ontwikkeld door auteurs als Isaac Asimov. Vandaag de dag staat dit concept – de robot – als een pijler van de technologie en de high-tech industrie.