Hoewel mensen geen brieven meer schrijven zoals vroeger, maakt ons schrijvers dat niet uit. We kunnen ze terugbrengen in fictie.

Vandaag gaan we het hebben over een verloren vorm van literatuur, waarvan ik denk dat hij een comeback moet maken. Het heet epistolair, en het is een geweldige vorm.

Wat is epistolaire vertelling?

Epistolaire verhalen zijn opgebouwd uit en verteld door middel van documenten. Meestal zijn het brieven van een personage aan een ander, maar er kunnen ook krantenknipsels, schriftelijke getuigenissen, transcripties van rechtbanken, enzovoort in voorkomen. Het zijn verhalen die niet worden verteld aan de hand van traditioneel proza, maar aan de hand van primaire verslagen van de personages zelf.

Zoals je ziet, zijn de voorbeelden die ik net heb opgesomd zo uit de vorige eeuw, met name het schrijven van brieven. Niet dat niemand meer penvrienden heeft, maar het is gewoon niet meer zo populair als vroeger. Moderne voorbeelden van een epistolair verhaal zijn bijvoorbeeld een verhaal dat wordt verteld als een uitwisseling van e-mails tussen personages, of misschien een reeks Reddit-commentaren (ik denk niet dat ik die wil lezen).

Hoewel het de laatste tijd uit de gratie is geraakt, is epistolaire vertelling tijdloos. Zolang mensen communiceren en/of informatie vastleggen met geschreven (of getypte, of gedicteerde) woorden, zullen we epistolaire hebben.

Dus wat zijn enkele klassieke voorbeelden van deze stijl, wat maakt ze zo cool, en wat kunnen we van ze leren? Laten we eens kijken.

Frankenstein van Mary Shelley

Een van de beroemdste romans aller tijden, Mary Shelley’s Frankenstein gebruikt de epistolaire stijl voor een groot effect. De roman, voor het eerst gepubliceerd in 1818, vertelt het verhaal van Victor Frankenstein, een jonge wetenschapper die een afschuwelijk schepsel creëert en het prompt verstoot, wat leidt tot de ontrafeling van hun beider levens.

Frankenstein begint als een brief van een zeekapitein aan zijn zus. Wanneer de kapitein een verdorde en uitgeputte Frankenstein aantreft, gaat het verhaal over in een eerstepersoonsverslag van de schepping van het monster. Dan gaan we een laag verder wanneer, binnen Frankenstein’s relaas, het schepsel hem confronteert en zijn eigen verhaal presenteert. Dan vertelt Frankenstein de rest van zijn verhaal, en tenslotte sluit de zeekapitein het verhaal af met nog meer brieven.

Wat is nu het resultaat van dit alles? Ten eerste kunnen epistolaire vertellingen dicht op elkaar zitten, zoals in het geval van Frankenstein. Het verhaal van de kapitein bevat dat van Frankenstein, en dat van Frankenstein dat van het schepsel. Het is een ongebruikelijk Russisch-poppen-effect, dat een aandachtige lezer beloont.

Daarnaast biedt het de auteur een elegante manier om met meerdere ik-personen te jongleren. Meerdere derde-persoons personages beheren is wel te doen (George R.R. Martin heeft er 31 in A Song of Ice and Fire!), maar een boek met meerdere personages die het voornaamwoord “ik” gebruiken wordt snel verwarrend. Dat geldt niet voor epistolaire verhalen. Als een personage een brief schrijft aan een ander, worden we georiënteerd door de naam aan het eind van de brief. Er is geen betere manier om dit effect te bereiken.

Dangerous Liaisons van Pierre Choderlos de Laclos

Een vreemde roman in vele opzichten, Dangerous Liasons vertelt het verhaal van twee Franse aristocraten van voor de revolutie, Vicomte de Valmont en Marquise de Merteuil, en hun manipulatieve sociale plannen. In tegenstelling tot Frankenstein, wordt dit verhaal volledig via brieven verteld. De escapades van Valmont en Merteuil escaleren in elke brief, wat leidt tot grimmige conclusies voor alle betrokkenen.

Op de eerste plaats bewijst Dangerous Liasons hoe gemakkelijk de epistolaire stijl een verhaal met realisme injecteert. Sommige lezers dachten zelfs dat dit een non-fictiewerk was toen het werd uitgebracht. Latere lezingen hebben het correct geïdentificeerd als fictie, maar het is daardoor niet minder controversieel geworden. Het boek was in Frankrijk 60 jaar lang verboden!

Ik twijfel er niet aan dat de vorm de controverse heeft vergroot. Derde-persoons proza is boeiend, eerste-persoons misschien nog wel meer. Maar ik zou zeggen dat verhalen die niet door een vertelstem worden verteld, maar door de stemmen van de personages zelf, de werkelijkheid het beste weergeven.

The Martian van Andy Weir

Je weet waarschijnlijk waar deze over gaat, dus ik zal de synopsis kort houden. Een astronaut komt vast te zitten op Mars en moet vertrouwen op wetenschappelijke expertise en algemene brutaliteit om te overleven. Daar heb je het.

Waarom dit boek? Omdat het een perfect voorbeeld is van hoe epistolaire verhalen in de moderne tijd werken. In plaats van brieven te schrijven, beschrijft Mark Watney (de hoofdpersoon) het verhaal aan de hand van videojournaals, aangevuld met enkele bijdragen van bijpersonages. Ze schrijven geen brieven, maar het werkt op dezelfde manier – en net zo goed.

Daarnaast speelt The Martian op een bedreven manier met verborgen informatie. Watney’s bemanning denkt dat hij dood is, maar door het lezen van zijn videobijdragen weten we dat hij dat duidelijk niet is. We weten al meer dan de personages, wat een leuke positie is voor een lezer om in te zijn. Het bouwt anticipatie op die momenten dat ze allemaal op dezelfde bladzijde komen. Plus, de stijl geeft een opbiechtend karakter.

Ten slotte onderstreept de epistolaire stijl van The Martian de unieke stem van zijn protagonist. Aangezien Watney het grootste deel van de roman alleen doorbrengt, zou het moeilijk zijn die stem te laten horen zonder hem een volleybal te geven en die Wilson te noemen. De epistolaire vertelling laat Mark het verhaal in zijn eigen woorden vertellen, waardoor we direct toegang krijgen tot die snauwerige maar hoopvolle karakterstem.

Conclusie

Epistolaire vertelling is leuk, uniek, en veelzijdig. Ik hoop dat ik je heb kunnen overtuigen om het eens te proberen.