Weinig mensen weten wat ze kunnen verwachten als het einde nadert. Maar de dood is, net als het leven, een proces, zeggen wetenschappers.

Als iemand een langdurige ziekte heeft, is het gebruikelijk dat de persoon zich in de maanden voor het overlijden sociaal terugtrekt. Dit betekent dat de persoon minder geïnteresseerd kan zijn in bepaalde activiteiten, zoals werk of sociale bijeenkomsten.

“Vaak zijn mensen erg gericht op hun familie en op dingen die belangrijk voor hen zijn om te doen voordat ze sterven,” zei Dr. Nina O’Connor, directeur van palliatieve zorg aan het University of Pennsylvania Health System.

Daar komt nog bij dat mensen tegen het einde van hun leven vaak minder energie hebben. Deze vermoeidheid zet hen ertoe aan meer te slapen, vaak het grootste deel van de dag. Er zijn meerdere oorzaken voor deze vermoeidheid. Als de persoon kanker heeft, kunnen de kankercellen veel van de energie van de persoon verbruiken, zei O’Connor. Ook kan een onregelmatige ademhaling ertoe leiden dat iemand een lager zuurstofgehalte en een hoger koolmonoxidegehalte in het bloed heeft, wat tot vermoeidheid kan leiden.

Daarnaast eet en drinkt de persoon waarschijnlijk minder, wat betekent dat hij niet genoeg calorieën binnenkrijgt om actief te zijn, aldus O’Connor. Uitdroging kan ook leiden tot vermoeidheid, vertelde Dr. Michele Casey, de regionale medisch directeur bij Duke Health in North Carolina, eerder aan Live Science.

Kleinere eetlust

De eetlust van een persoon kan om verschillende redenen een dip vertonen. Hun lichaam kan meer catecholamine produceren, een chemische stof in het bloed die de eetlust onderdrukt. Een verhoogde aanmaak van catecholamine komt vaak voor bij mensen tegen het einde van hun leven, vooral bij mensen met kanker, aldus O’Connor.

Wat meer is, mensen kunnen minder eten omdat hun darmen niet zo goed werken, wat betekent dat ze moeite hebben met het verwerken van het voedsel dat ze eten. “Het kan in hun maag blijven zitten of ze misselijk maken,” vertelde O’Connor aan Live Science. Bovendien zijn smaak en geur meestal de eerste zintuigen die het begeven, dus eten en drinken smaken misschien niet meer zo goed als vroeger, zei ze.

Mensen met de ziekte van Alzheimer in een vergevorderd stadium hebben vaak fysieke problemen met slikken, en ze kunnen vergeten hoe ze moeten kauwen en slikken. “Soms zijn ze fysiek niet meer in staat om te eten,” zei O’Connor.

Het kan verontrustend zijn voor vrienden en familie als een stervende persoon minder eet. “In onze cultuur zorgen we voor mensen van wie we houden door ze te voeden,” zei O’Connor. “Als mensen ziek zijn, maken we soep voor ze en geven we Gatorade.”

Het verlies van eetlust en gewichtsverlies zijn echter natuurlijke onderdelen van het sterven aan veel langdurige ziekten, zei ze.

Langzaam bewegen

Afname van energie kan ervoor zorgen dat iemand langzamer gaat. Hij beweegt, praat en denkt bijvoorbeeld langzamer dan normaal en heeft meer tijd nodig om gesprekken te verwerken, zei ze. Medicijnen die de persoon gebruikt, zoals bepaalde pijnstillers, kunnen hem ook vertragen, net als elektrolyten die niet in balans zijn, voegde O’Connor eraan toe.

“De fysieke vermoeidheid en zwakte is ingrijpend,” zei O’Connor. “Eenvoudige dingen, zoals opstaan uit bed en in een stoel gaan zitten, kunnen uitputtend zijn – dat kan al iemands energie voor een dag zijn.”

Omdat ze minder energie hebben, kan het lichaam van de persoon moeite hebben met het reguleren van de temperatuur, wat betekent dat ze het warmer of kouder kunnen hebben dan normaal, zei ze.

In de laatste dagen of uren voor de dood kan de ademhaling ongewoon oppervlakkig of diep worden. Het kan ook onregelmatig zijn, met pauzes van seconden tot een minuut of twee, en dat “kan beangstigend zijn voor hun familieleden die toekijken,” zei O’Connor. “

Die verandering in ademhaling lijkt de persoon echter niet ongemakkelijk te maken, zei O’Connor.

Aan het eind hebben sommige mensen een zogenaamd “doodsgeratel” bij het ademen. Dit gebeurt omdat de persoon niet in staat is om afscheidingen op te hoesten of door te slikken die zich ophopen in de borstkas en keel. De patiënt lijkt geen last te hebben van dit geratel, maar het kan voor de naasten verontrustend zijn om te horen. Om van het geratel af te komen, kan het helpen om de houding van de patiënt te veranderen, de afscheidingen uit te zuigen, of medicijnen te geven die de afscheidingen kwijtraken, zei O’Connor.

Het gehoor is, ondanks dat het langzaam beweegt, een van de laatste zintuigen die weggaan. “Als mensen in en uit het bewustzijn drijven, weten we dat ze stemmen kunnen horen, vooral bekende stemmen,” zei O’Connor. “We geven dierbaren het advies om te blijven praten, zelfs als het lijkt alsof de persoon slaapt.”

Wegglijden

Als een persoon overlijdt, controleren artsen meestal op hartdood (wanneer het hart stopt met kloppen) of hersendood (wanneer er geen elektrische activiteit meer is in de hersenen), zei O’Connor.

Als iemand “plantaardig” is, betekent dat dat er geen hersenactiviteit meer is en dat de organen door levensonderhoud blijven functioneren. Op dat moment, “wettelijk, is de life support uitgeschakeld omdat ze zijn overleden,” zei O’Connor.

Deze twee soorten dood – hart en hersenen – worden gebruikt, ongeacht hoe de persoon is overleden. “Het kan een plotselinge hartstilstand zijn, wanneer het hart stopt. Het kan een ernstig trauma zijn, wanneer iemand veel bloed verliest en zijn hart stopt omdat er niet genoeg bloedstroom is,” zei O’Connor. “Of, je kunt een ernstig neurologisch letsel hebben en dan een hersendood, waarbij je hersenen geen elektrische activiteit meer hebben, en dan zou je lichaam volgen.”

Echter, er is anekdotisch bewijs dat mensen van wie het hart is gestopt, maar vervolgens opnieuw wordt gestart, in staat zijn om nauwkeurige, geverifieerde verslagen te beschrijven van wat er om hen heen gebeurde, zegt dr. Sam Parnia, directeur van kritieke zorg en reanimatieonderzoek aan de NYU Langone School of Medicine in New York City, vertelde eerder aan Live Science.

“Ze beschrijven dat ze artsen en verpleegkundigen aan het werk zien; ze beschrijven dat ze zich bewust zijn van volledige gesprekken, van visuele dingen die aan de hand waren, die anders niet bij hen bekend zouden zijn,” zei Parnia. Deze verslagen zijn bevestigd door medisch personeel dat in dezelfde kamer was, merkte hij op.

Sommige studies beweren dat bijna-dood ervaringen gewoon een andere vorm van lucide dromen zijn, terwijl anderen deze ervaringen in verband brengen met zuurstoftekort in de hersenen.

Voor aanvullende informatie over het stervensproces, raadde O’Connor twee online bronnen aan: de website Get Palliative Care biedt informatie over palliatieve zorg, en de Hospice Foundation of America heeft bronnen over dood, sterven en rouw.

Oorspronkelijk artikel op Live Science. Aanvullende rapportage door Elizabeth Palermo.

Editor’s Note: Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op 29 jan. 2014, en is bijgewerkt op 8 dec. 2017.