De afgelopen weken heeft de wereld toegekeken hoe regeringen chemische irriterende middelen gebruikten om betogers en rellen onder controle te houden. Of het nu gaat om traangas, pepperspray, foelie of peperkogels, ze hebben allemaal één ding gemeen: het zijn chemische wapens.

De afgelopen week alleen al zijn in Sydney twee keer chemische strijdmiddelen gebruikt. De politie bespoot demonstranten bij het Centraal Station met pepperspray, na het grote Black Lives Matter-protest van zaterdag.

De volgende dag werd traangas gebruikt om een gevecht in de Long Bay gevangenis te beëindigen, toen gevangenisbewakers een oefenterrein vulden met traangasbussen – wat ook gevolgen had voor omwonenden.

Deze gebeurtenissen volgden op de inzet van chemische oproerbestrijdingsmiddelen – in het bijzonder “peperbommen” – in Washington DC vorige week. Ze werden gebruikt om demonstranten uit een openbaar park te verwijderen, zodat president Donald Trump van het Witte Huis naar een nabijgelegen kerk kon lopen voor een fotomoment.

De Amerikaanse procureur-generaal William Barr zei “dat er geen traangas werd gebruikt”, en beweerde “pepperspray is geen chemisch irriterend middel. Het is niet chemisch.”

Ik ben chemisch ingenieur en chemicus en bestudeer chemicaliën in het milieu. Dus ik dacht dat ik de lucht zou klaren over wat pepperspray zo’n krachtig chemisch irriterend middel maakt, en een chemisch wapen.

Wat zit er in pepperspray?

De actieve bestanddelen in pepperspray staan bekend als capsaïcinoïden. Ze krijgen het militaire symbool OC, voor “oleoresin capsicum”.

De belangrijkste chemische stof in OC is capsaïcine. Dit wordt gewonnen uit chilipepers in een chemisch proces dat het oplost en concentreert in een vloeistof. Capsaïcine is dezelfde stof die pepers heet maakt, maar dan in een intense, gewapende vorm.

Niet alle capsaïcinoïden worden op natuurlijke wijze verkregen. Een daarvan, nonivamide genaamd (ook bekend als PAVA of pelargonzuur vanillylamide), wordt meestal door de mens gemaakt. PAVA is een sterk irriterende stof die in kunstmatige pepperspray wordt gebruikt.

Is pepperspray een traangas?

We hebben vastgesteld dat pepperspray een chemische stof is, maar is het ook een soort traangas?

“Traangas” is een informele term en een beetje een verkeerde benaming, omdat het geen gas is. Traangas is eerder een gewapend irriterend middel dat wordt gebruikt om mensen te immobiliseren.

Traangas wordt meer in het bijzonder vaak gebruikt om wapens te beschrijven die hun irriterende stoffen in de lucht verspreiden, hetzij in de vorm van vloeibare aerosoldruppels (zoals gasbussen), hetzij in de vorm van poeder (zoals peperkogels). Deze definitie onderscheidt traangas van persoonlijke zelfverdedigingssprays, waarbij gebruik wordt gemaakt van schuim, gel of vloeistof.

Traangasbussen bevatten meestal de irriterende stoffen 2-chloorbenzalmalonitril (CS) en fenacylchloride (CN). Zowel CS als CN zijn kunstmatige chemische stoffen die in een laboratorium zijn ontdekt, in tegenstelling tot capsaïcine (het traditionele ingrediënt van pepperspray).

Maar hoewel capsaïcine uit Spaanse pepers komt, is pepperspray nog steeds een gewapend irriterend middel dat in de vorm van een aërosol of poeder kan worden toegediend. Het moet ondubbelzinnig worden beschouwd als een soort traangas.

Pepperspray als wapen

De chemische irriterende stoffen OC, CS en CN hebben militaire symbolen omdat het chemische wapens zijn. Ze worden “minder dodelijk” genoemd omdat de kans dat ze dodelijk zijn kleiner is dan bij conventionele wapens. Het gebruik ervan kan echter nog steeds dodelijke slachtoffers eisen.

Technisch gezien worden pepperspray en andere traangassen geclassificeerd als lachrymatoire middelen. Lachrymatoire middelen tasten de slijmvliezen in de ogen en de luchtwegen aan.

pepperspray werkt bijna onmiddellijk, dwingt de ogen te sluiten en stroomt vol met tranen. In combinatie met hoestbuien en ademhalingsmoeilijkheden betekent dit dat de persoon in kwestie in feite verblind en uitgeschakeld is. Omdat traanvocht werkt op zenuwreceptoren die ons helpen warmte te voelen, veroorzaken ze ook een intens branderig gevoel.

Het gecombineerde effect van pepperspray kan 15 minuten tot meer dan een uur aanhouden.

Lachrymatoire middelen ontstonden op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog. Artilleriegranaten werden gevuld met chemicaliën als xylylbromide en chlooraceton en afgevuurd op vijandelijke soldaten. Naarmate de chemische wapenwedloop escaleerde, werden daar middelen aan toegevoegd die verstikking, blaarvorming en braken veroorzaken.

In de jaren twintig van de vorige eeuw werd het Protocol van Genève in werking gesteld om het gebruik van willekeurige en vaak ineffectieve chemische wapens op het slagveld te verbieden. Vandaag dreigt het ongerechtvaardigde gebruik van chemische stoffen voor oproerbeheersing de systemen uit te hollen die bedoeld zijn om ons te beschermen tegen de gevaarlijkste chemische wapens.