De vraag

Ik heb een ernstige voedselallergie en loop het risico op anafylaxie, waardoor ik moeilijk of zelfs helemaal geen adem meer kan halen. Ik heb altijd een EpiPen-auto-injector bij me voor het geval ik een noodmedicijn nodig heb. Nu zie ik in het nieuws dat er een tekort is aan deze levensreddende producten. Hoe lang werkt een EpiPen nog als de houdbaarheidsdatum is verstreken?

Het antwoord

Het medicijn in een EpiPen is niet opeens onbruikbaar als de houdbaarheidsdatum op het etiket is bereikt. Maar hoe lang het werkzaam blijft, is een kwestie van discussie en giswerk. Die onzekerheid geldt ook voor andere medicijnen op recept en vrij verkrijgbare medicijnen.

Voordat we het bewijs gaan bekijken, is een beetje achtergrondinformatie echter wel op zijn plaats. Pfizer Canada Inc. is de enige Canadese leverancier van een auto-injector (bekend onder de merknaam EpiPen) waarmee patiënten zichzelf snel een injectie met epinefrine kunnen toedienen, die fungeert als een tegengif voor anafylaxie – een potentieel dodelijke allergische reactie. Het bedrijf zegt dat een “productieprobleem” heeft geleid tot vertragingen in de verzending van nieuwe voorraden van de volwassen dosis EpiPen naar apotheken, waarvan sommige voor het einde van augustus door hun voorraad heen kunnen zijn.

Dit leveringsprobleem heeft Health Canada ertoe gebracht de ongebruikelijke stap te nemen om patiënten te adviseren een verlopen EpiPen te gebruiken – als dat alles is wat ze hebben – en 911 te bellen om naar een spoedeisende hulpafdeling van een ziekenhuis te gaan.

In het algemeen zijn geneesmiddelenfabrikanten verplicht om Health Canada bewijs te leveren dat hun producten gedurende ten minste een bepaalde periode hun werkzaamheid behouden. “Vervaldata geven aan op welk moment de volledige werkzaamheid en veiligheid van het medicijn beginnen af te nemen”, zegt Christina Antoniou, woordvoerster van Pfizer Canada Inc.

Typisch is dat de vervaldata voor de meeste medicijnen op twee of drie jaar na het moment van productie liggen. EpiPens hebben een nog kortere houdbaarheidsdatum – ongeveer 18 maanden. Maar er is heel weinig onderzoek gedaan naar hoe snel – of langzaam – geneesmiddelen na de houdbaarheidsdatum worden afgebroken. Verschillende intrigerende onderzoeken suggereren dat bepaalde medicijnen, waaronder de epinefrine in een EpiPen, relatief stabiel en nog verrassend lang werkzaam zouden kunnen zijn.

“We ontdekten dat de overgrote meerderheid van de verlopen EpiPens tot vier jaar na de vervaldatum nog ten minste een therapeutische dosis hadden”, zegt Lee Cantrell, directeur van de San Diego-divisie van het Californische systeem voor vergiftigingbestrijding.

Cantrell en zijn onderzoekscollega’s besloten een studie te doen naar verlopen EpiPens, nadat de fabrikant de prijs in de Verenigde Staten drastisch had verhoogd. Hij merkte op dat veel Amerikaanse patiënten hun zorgverleners hadden gevraagd of ze verlopen EpiPens mochten gebruiken omdat ze het zich niet konden veroorloven ze te vervangen. (EpiPens worden in de Verenigde Staten in dubbele verpakkingen geleverd en kunnen meer dan 600 dollar kosten. In Canada worden ze verkocht als singles met een prijs van ongeveer $100.)

De onderzoekers verzamelden 40 verlopen EpiPens van patiënten en artsen in een gemeenschappelijke gezondheidskliniek. De monsters varieerden van een maand tot 50 maanden na de vervaldatum. “Hoewel we na verloop van tijd afnemende concentraties epinefrine waarnamen, verwachten we dat de dosis die 50 maanden na de vervaldatum beschikbaar is, nog steeds een gunstige farmacologische respons zou geven,” aldus de onderzoekers wier resultaten in 2017 werden gepubliceerd in de Annals of Internal Medicine.

Cantrell leidde een andere studie die suggereert dat vervaldata de werkelijke houdbaarheid van veel andere medicijnen aanzienlijk onderschatten. Via een collega kreeg hij toegang tot een doos met oude medicijnen die waren opgeborgen in een familie-apotheek. Sommige van de medicijnen zaten nog in hun oorspronkelijke verpakking en waren 28 tot 40 jaar over de houdbaarheidsdatum heen. Uit een analyse bleek dat 12 van de 14 medicijnverbindingen aanwezig waren in concentraties van ten minste 90 procent van de op het etiket vermelde hoeveelheden, wat over het algemeen als een effectieve dosis wordt beschouwd.

Ondanks zijn eigen studiebevindingen raadt Cantrell het gebruik van verlopen medicijnen niet aan. “Je kunt niet in grote lijnen zeggen dat alle medicijnen goed zijn tot ver na hun houdbaarheidsdatum.” Wat nodig is, is meer onderzoek, zegt Cantrell, maar “het is niet in het financiële belang van een farmaceutische fabrikant om die studies te doen.” Zij verdienen immers geld wanneer een verlopen medicijn wordt weggegooid en een nieuw wordt gekocht. “

Als we meer gegevens hadden, zouden we miljarden dollars kunnen besparen in de gezondheidszorg,” zegt hij.

In feite heeft de Amerikaanse regering – die voorraden medicijnen aanlegt voor het geval zich een nationale noodsituatie voordoet – al lang geleden actie ondernomen om een deel van die besparingen te oogsten. In 1986 heeft het Amerikaanse leger, samen met de Food and Drug Administration, het Shelf Life Extension Program opgezet. Monsters van medicijnen die door overheidsinstanties worden opgeslagen, worden routinematig geanalyseerd, en als ze een potentie-test doorstaan, wordt de houdbaarheidsdatum verlengd.

Helaas deelt de Amerikaanse overheid deze testresultaten niet routinematig met anderen. Dus zijn apothekers en zorginstellingen beroepsmatig verplicht zich aan de bestaande houdbaarheidsdata te houden.

“Waar het op neerkomt is de veiligheid en gezondheid van de patiënt,” zegt Karen Lam, apotheker aan het Sunnybrook Health Sciences Centre in Toronto. “In noodsituaties, zoals het huidige EpiPen-tekort, raden we patiënten aan hun verlopen EpiPen te gebruiken, omdat sommige medicatie beter is dan geen, vooral in levensreddende situaties,” legt ze uit.

Paul Taylor is een patiëntnavigatieadviseur bij Sunnybrook Health Sciences Centre. Hij is een voormalig gezondheidsredacteur van The Globe and Mail. Je vindt hem op Twitter @epaultaylor en online bij Sunnybrook’s Your Health Matters.