De Tower of London werd gesticht door Willem de Veroveraar na zijn beroemde overwinning bij Hastings in 1066. Met behulp van een deel van de enorme Romeinse verdedigingsmuur, bekend als Londense Muur, begonnen Willems mannen met de bouw van een machtig fort om de inwoners van Londen te onderwerpen. Eerst werd een houten kasteel gebouwd, maar rond 1075-79 werd begonnen met de bouw van de gigantische donjon, of ‘grote toren’ (later de Witte Toren genoemd), die het hart vormde van wat vanaf de 12e eeuw bekend werd als de Tower of London.

Hoewel de toren werd gebouwd als fort en koninklijke residentie, duurde het niet lang voordat de toren een aantal andere – meer verrassende – functies kreeg. In 1204 richtte koning Jan er bijvoorbeeld een koninklijke menagerie in. Toen hij dat jaar Normandië had verloren, had hij de bizarre troostprijs gekregen van drie kisten vol wilde dieren. Omdat hij ze nergens anders kon onderbrengen, koos hij voor de toren.

Johannes zoon, Hendrik III, omarmde dit aspect van de rol van de toren met enthousiasme, en het was tijdens zijn bewind dat de koninklijke menagerie volledig werd opgezet. De meest exotische van alle dieren van Hendrik III was de ‘bleke beer’ (waarschijnlijk een ijsbeer) – een geschenk van de koning van Noorwegen in 1252. Drie jaar later kreeg de beer gezelschap van een beest dat zo vreemd was dat zelfs de bekende kroniekschrijver Matthew Paris er geen woorden voor had. Hij kon alleen maar zeggen dat het “eet en drinkt met een slurf”. Engeland had de eerste olifant in Engeland verwelkomd sinds de invasie van Claudius.

Het was ook in de 13e eeuw dat de toren een andere functie kreeg die men misschien niet van een vesting zou verwachten. Vastbesloten om de productie van munten beter onder controle te houden, verplaatste Edward I in 1279 de munt naar hier. Zijn keuze was ingegeven door de behoefte aan veiligheid: de arbeiders van de Munt hadden immers letterlijk de rijkdom van het koninkrijk in handen. De operatie was zo succesvol dat ze tot het einde van de 18e eeuw in de toren zou blijven.

Op ongeveer hetzelfde moment dat de Munt werd gevestigd, werd de toren ook de thuishaven van de regeringsadministratie. Eeuwenlang had de vorst deze documenten overal mee naar toe genomen, maar het groeiende volume dwong hem om ze in een permanente – en zeer veilige – ruimte op te slaan. Tijdens het bewind van Edward I werd de toren een belangrijke opslagplaats voor deze documenten. Er werd echter nooit een speciale opslagplaats voor de archieven ingericht, zodat ze moesten concurreren met wapens, buskruit, gevangenen en zelfs koningshuizen. Net als bij de Munt zouden ze daar nog vele eeuwen blijven.

Rebel invallers

Er werd gezegd dat wie Londen in handen had, het koninkrijk in handen had, en dat de toren de sleutel tot de hoofdstad was. Daarom was de toren altijd het doelwit van rebellen en indringers.

Een van de beruchtste gelegenheden was de Boerenopstand van 1381, die werd uitgelokt door de invoering van een nieuwe ‘poll’-belasting door de regering van Richard II. Onder leiding van de charismatische Walter (of Wat) Tyler marcheerden in juni 1381 20.000 rebellen naar de hoofdstad en gingen regelrecht op weg naar de Tower of London. De koning stemde erin toe hen te ontmoeten, maar zodra de poorten werden geopend om hem naar buiten te laten, stormden 400 rebellen naar binnen.

• Uw gids voor de Boerenopstand van 1381

Zich een weg banend door de binnenste delen van het fort, bereikten ze de tweede verdieping van de Witte Toren en stormden de Sint-Janskapel binnen, waar ze de verachte aartsbisschop van Canterbury, Simon Sudbury, aantroffen die de gebeden leidde. Zonder aarzelen sleepten ze hem en zijn metgezellen naar Tower Hill en slachtten hen af. Er waren acht slagen van de amateurbeul voor nodig om het hoofd van de aartsbisschop af te hakken, dat vervolgens op een paal op de London Bridge werd gezet.

Terwijl had de menigte in de toren de slaapkamer van de koning geplunderd en zijn moeder en haar hofdames gemolesteerd. De kroniekschrijver Jean Froissart beschreef hoe de rebellen “arrogant op het bed van de koning lagen en zaten en grapjes maakten, terwijl verscheidene de moeder van de koning vroegen … hen te kussen”. Gesterkt tot meer vastberaden actie, reed haar zoon de rebellen tegemoet en stond tegenover hun leider, Wat Tyler, die door de mannen van de koning werd gedood. Zonder zijn charismatische aanwezigheid verloren de rebellen de wil om door te vechten en keerden gedwee terug naar hun huizen.

De prinsen in de Tower

Ondanks dramatische gebeurtenissen als deze, is het de geschiedenis van de Tower of London als gevangenis die altijd de meeste fascinatie heeft gehad. Tussen 1100 en 1952 werden zo’n 8000 mensen binnen de muren opgesloten voor misdaden variërend van verraad en samenzwering tot moord, schuld en tovenarij.

Een van de beruchtste episodes betrof de ‘Princes in the Tower’. Na de dood van Edward IV in 1483 was zijn zoon en erfgenaam Edward pas 12 jaar oud en benoemde hij zijn broer Richard (de toekomstige Richard III) tot Beschermheer. Richard liet er geen gras over groeien en plaatste de jongen en zijn jongere broer Richard in de Tower, ogenschijnlijk voor hun bescherming.

• Lees meer over het mysterie van de prinsen in de toren

Het wordt nu algemeen aangenomen dat de twee prinsen ergens in de herfst van dat jaar in stilte zijn vermoord. Door wiens handen dat is gebeurd, zal waarschijnlijk nooit bekend worden. De hoofdverdachte is lang Richard III geweest, die de aanspraak van zijn neven op de troon ongeldig had verklaard en zichzelf in juli 1483 tot koning had laten kronen. Maar er waren anderen die er belang bij hadden de prinsen uit de weg te ruimen.

De twee prinsen waren ogenschijnlijk spoorloos verdwenen, maar in 1674 werd een opmerkelijke ontdekking gedaan in de toren. De toenmalige koning, Karel II, gaf opdracht tot afbraak van wat er nog over was van het koninklijk paleis ten zuiden van de Witte Toren, waaronder een torentje dat ooit een privétrap had bevat die naar de Sint-Janskapel leidde. Onder de funderingen van de trap vonden de arbeiders tot hun verbazing een houten kist met daarin twee skeletten. Het waren duidelijk kinderbotten en hun lengte kwam overeen met de leeftijd van de twee prinsen toen zij verdwenen.

Kharles II regelde uiteindelijk hun herbegrafenis in Westminster Abbey. Daar liggen ze nog steeds, met een korte onderbreking in 1933 toen een nieuw onderzoek overtuigend bewijs opleverde dat het om de twee prinsen ging. De controverse rond hun dood werd opnieuw aangewakkerd door de ontdekking van het skelet van Richard III in Leicester in 2012 en lijkt niet te zullen afnemen.

Angry Tudors

In de Tudor-periode vielen meer slachtoffers van koninklijke toorn dan in welke andere periode dan ook. Dit was het tijdperk waarin een duizelingwekkend aantal hooggeplaatste staatslieden, kerkelijken en zelfs koninginnen voor het blok kwam te staan. Het fort werd de belichaming van de wreedheid van het Tudor-regime en van zijn beroemdste koning, Hendrik VIII.

De beroemdste gevangene van de toren in het Tudor-tijdperk was de beruchte tweede koningin van Hendrik VIII, Anne Boleyn. Hoogmoedig en “onkoninginachtig”, maakte Anne al snel gevaarlijke vijanden aan het hof. Onder hen was de eerste minister van de koning, Thomas Cromwell, die vrijwel zeker verantwoordelijk was voor haar ondergang. Hij liet zich inspireren door de flirterige manier waarop de koningin omging met haar coterie van mannelijke lievelingen en overtuigde de koning ervan dat zij overspelige affaires had met vijf van hen, waaronder haar eigen broer.

• De laatste dagen van Anne Boleyn: waarom stierf zij?

Cromwell liet hen allemaal oppakken en de koningin zelf werd op 2 mei 1536 gearresteerd. Ze werd per schip naar de Tower gebracht, waar ze de hele weg krachtig tegen haar onschuld protesteerde, en opgesloten in dezelfde appartementen die waren ingericht voor haar kroning in 1533.

Anne keek toe hoe haar vijf vermeende minnaars op 17 mei naar hun dood werden geleid op Tower Hill. Twee dagen later werd ze van haar appartement naar het schavot gebracht. Na een waardige toespraak knielde ze in het stro en sloot haar ogen om te bidden. Met een zuivere slag scheidde de beul haar hoofd van haar lichaam. De menigte keek verbijsterd toe hoe de ogen en lippen van de gevallen koningin bleven bewegen, als in stil gebed, toen het hoofd omhoog werd gehouden.

Annes aartsvijand, Thomas Cromwell, behoorde tot de toeschouwers van dit macabere schouwspel. Zijn triomf zou van korte duur zijn. Vier jaar later werd hij gearresteerd op beschuldiging van verraad door de kapitein van de koninklijke wacht en per schuit naar de toren gebracht. Mogelijk werd hij in dezelfde vertrekken ondergebracht als Anne voor haar executie.

The Gunpowder Plot

De dood van Elizabeth I in 1603 betekende het einde van de Tudor-dynastie, maar de Tower of London behield zijn reputatie als een plaats van gevangenschap en terreur. Toen duidelijk werd dat de nieuwe koning, James I, niet van plan was Elizabeths politiek van religieuze tolerantie te volgen, smeedde een groep samenzweerders onder leiding van Robert Catesby een plan om het House of Lords op te blazen tijdens de staatsopening van het parlement op 5 november 1605. Alleen dankzij een anonieme brief aan de autoriteiten werden de koning en zijn protestantse bewind niet weggevaagd. Het House of Lords werd op 4 november rond middernacht doorzocht, enkele uren voordat het complot zou worden uitgevoerd, en Guy Fawkes werd ontdekt met 36 vaten buskruit – meer dan genoeg om het hele gebouw in puin te leggen.

Luister: Hannah Greig en John Cooper verkennen het verhaal van de poging in 1605 om de koning en het parlement op te blazen, in deze aflevering van de HistoryExtra podcast:

Fawkes werd direct naar de toren gebracht, samen met zijn medeplotters. Ze werden ondervraagd in het Queen’s House, dicht bij de executieplaats. Fawkes bekende uiteindelijk, nadat hij de kwelling van de pijnbank had ondergaan – een marteltuig dat bestond uit een frame dat boven de grond hing met aan beide uiteinden een rol. De enkels en polsen van het slachtoffer werden aan beide uiteinden vastgemaakt en wanneer de assen langzaam werden rondgedraaid, werden de gewrichten van het slachtoffer uit de kom gebracht. De wankele handtekening op Fawkes’ bekentenis suggereert dat hij nauwelijks in staat was een pen vast te houden.

Fawkes en zijn mede-samenzweerders vonden in januari 1606 een gruwelijke verradersdood in Westminster. Naar verluidt werd het buskruit waarmee ze het regime van Jacobus wilden vernietigen, voor de veiligheid naar de toren gebracht.

• Wat als het buskruitcomplot was gelukt?

De Tower of London was opnieuw het middelpunt van de actie tijdens de rampzalige regering van Jacobus’ zoon, Karel I, toen het land in een burgeroorlog terechtkwam. Na de executie van Karel beval Oliver Cromwell de vernietiging van de kroonjuwelen – de krachtigste symbolen van de koninklijke macht – die bijna allemaal werden omgesmolten in de Munt van de Tower. Maar bij het herstel van de monarchie in 1660 gaf Karel II opdracht tot een oogverblindende reeks nieuwe juwelen die sindsdien door de koninklijke familie worden gebruikt. Ze vormen nu de populairste attractie in de toren.

• Killers of the king: de mannen die het waagden Charles I te executeren

Hoewel de Tower of London vervolgens buiten gebruik raakte als koninklijke residentie, bleef hij een sleutelrol spelen bij de verdediging van het land. De hertog van Wellington, die in het midden van de 19e eeuw constabel van de toren was, verwijderde veel van de niet-militaire functies, met name de menagerie, en bouwde een indrukwekkend nieuw onderkomen voor het garnizoen, dat bekend werd als het Waterloo Block. Hier worden nu de kroonjuwelen bewaard.

Bij het aanbreken van de 20e eeuw leek het erop dat de rol van de Tower of London als vesting en gevangenis tot het verleden behoorde. Maar de komst van de twee wereldoorlogen veranderde dat allemaal. Een van de beruchtste gevangenen was Hitlers rechterhand Rudolf Hess, die in mei 1941 naar Londen werd gebracht nadat hij onverwacht in Schotland was geland, mogelijk op een vredesmissie. Hij werd ondergebracht in het Queen’s House in de Tower en bracht daar een comfortabele vier dagen door alvorens te worden overgebracht naar een reeks van safe houses.

De laatst bekende gevangenen van de toren waren de beruchte Kray tweeling, die er in 1952 werden vastgehouden wegens afwezigheid van de nationale dienst.

De Tower of London vandaag

De toren is nog steeds een levend fort, dat zich kameleontisch aanpast aan de veranderde omstandigheden en tegelijkertijd eeuwenoude tradities in stand houdt. Het is nog steeds de thuishaven van de wereldberoemde Yeoman Warders, of ‘Beefeaters’, en van de raven – minstens een half dozijn van hen moet binnen de grenzen van het fort blijven of, zo wil de legende, de monarchie zal vallen.

In 2014, ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van het begin van de Eerste Wereldoorlog, werd de gracht van de toren gevuld met 888.246 keramische klaprozen, die elk een Brits of koloniaal militair sterfgeval tijdens het conflict voorstelden. Blood Swept Lands and Seas of Red’ werd al snel een van de meest iconische monumenten in Londen, bezocht door miljoenen mensen van over de hele wereld.

Hoewel de toren niet langer door indringers wordt gebombardeerd, is hij toch ten prooi gevallen aan het gestage oprukken van de nieuwe hoogbouw van de stad. Toch staat hij nog overeind, een bastion van het verleden dat overal ter wereld onmiddellijk herkenbaar is.

Tracy Borman is hoofdcurator van Historic Royal Palaces, de liefdadigheidsinstelling die (onder andere) de Tower of London onder haar hoede heeft, en is auteur van The Story of the Tower of London (Merrell, 2015).

Dit artikel is voor het eerst gepubliceerd door HistoryExtra in maart 2016