Toen Marcel Duchamp in 1917 wat loodgieterswerk ging kopen bij J.L. Mott Iron Works, was hij niet op zoek naar iets bijzonders. Hij wilde gewoon een urinoir kopen, liefst draagbaar en klein genoeg om op een voetstuk te passen, zodat hij het gemakkelijk kon inzenden voor de eerste tentoonstelling van de Society of Independent Artists in New York City.

Duchamp, Philadelphia Museum of Art, 125ste Verjaardagsaankoop. Schenking (door uitwisseling) van Mevr. Herbert Cameron Morris, 1998. © Artists Rights Society (ARS), New York / ADAGP, Parijs / Boedel van Marcel Duchamp. Philadelphia Museum of Art

De organisatoren van de tentoonstelling noemden de tentoonstelling revolutionair, met een beleid waarbij absoluut alles werd geaccepteerd zonder oordeel van een jury. Als mede-oprichter van de Society of Independent Artists had Duchamp geholpen deze regel ingevoerd te krijgen, maar hij twijfelde nog steeds aan de ruimdenkendheid van zijn collega-kunstenaars. De indiening van het urinoir, Fountain genoemd en gesigneerd met het pseudoniem R. Mutt, zou dienen als een test – een die de Society of Independent Artists niet doorstaan had. “De Fontein mag dan op zijn plaats een zeer nuttig voorwerp zijn,” verordonneerden de organisatoren, “maar het hoort niet thuis op een kunsttentoonstelling en het is per definitie geen kunstwerk.”

Honderd jaar later weerklinkt die uitspraak nog steeds. Een werk dat nooit publiekelijk werd getoond (en uiteindelijk verloren ging of werd weggegooid) werd in 2004 door een panel van 500 kunstexperts uitgeroepen tot het meest invloedrijke kunstwerk van de 20e eeuw, en is nu het onderwerp van een omvangrijke tentoonstelling in het Philadelphia Museum of Art. (Duchamp heeft Fountain verschillende keren opnieuw gemaakt, te beginnen in 1950. De remake uit 1950 is te zien in het Philadelphia Museum, samen met archiefmateriaal en verwante werken uit de onovertroffen Duchamp-collectie van het museum.)

De belangrijkste reden voor de invloed van Fountain kan vrij eenvoudig worden aangegeven. Duchamp betwistte de status van de autoriteiten – en hun gevestigde belang in de traditie – en verklaarde in feite dat de artistieke autoriteit aan de kunstenaar toebehoorde. Dit principe wordt misschien het best verwoord in een niet-ondertekend redactioneel artikel dat The Blindman publiceerde in reactie op de afwijzing van het urinoir (een tekst waarin Duchamp opnieuw een verborgen rol speelde): “Of meneer Mutt de fontein met zijn eigen handen heeft gemaakt, is niet van belang. Hij CHOSE het. Hij nam een gewoon levensvoorwerp, plaatste het zo dat de nuttige betekenis ervan verdween onder de nieuwe titel en invalshoek – creëerde een nieuwe gedachte voor dat voorwerp.”

Duchamps tarting van artistieke conventies met sanitair – en de tientallen andere readymades die hij in de eerste decennia van de 20e eeuw maakte – bereidde de weg voor het genre-overschrijdende mixed-media heden, waarin elk soort voorwerp (echt of virtueel) het vat kan zijn voor elk soort gedachte. De tentoonstelling in het Philadelphia Museum biedt een gelegenheid om hulde te brengen aan de bron van bijna alle hedendaagse kunst.

Hoewel we er niet zelfvoldaan over moeten doen. De meerderheid van de mensen op deze planeet zou zich waarschijnlijk nog steeds scharen aan de zijde van de Society of Independent Artists, die elk voorwerp dat buiten de traditionele categorieën en technieken van creatie valt, diskwalificeert als kunst. De revolutie blijft provinciaal. En het blijft onduidelijk of de bewakers van hedendaagse kunstinstellingen werkelijk ruimdenkender zijn dan de zelfbenoemde juryleden van 1917. Ook binnen de kunstwereld is het Duchampianisme inmiddels een traditie; Duchamps eeuwenoude revolutie is slechts een van de vele mogelijke vormen van artistiek radicalisme.

Fontein verdient ons respect. Maar we verdienen het respect van Marcel Duchamp alleen als we ontvankelijk blijven voor de volgende R. Mutt.

Volg me op Twitter.