Rodrigo de Vivar (1043?-1099)
Rodrigo of Ruy Díaz de Vivar, beter bekend als el Cid of el Campeador, is de held van het Castiliaanse epische gedicht, Poema (of Cantar) de mío Cid.

Het Poema is geen historisch document maar een literair werk geïnspireerd door Rodrigo’s leven tijdens zijn tweede ballingschap en zijn relatie met zijn koning, Alfonso VI. Historisch gezien verschilt Rodrigo’s leven in veel opzichten van dat in het Poema.

Historische context.
Enige historische context kan ons helpen de politieke jungle van het 11e-eeuwse Spanje, waarin de Cid leefde, te begrijpen. In brede zin was het Spaanse schiereiland verdeeld in twee algemene groepen die werden geïdentificeerd door religie: Christelijk Spanje en al-Andalus (Moslim Spanje).

Beide groepen werden verder onderverdeeld. Het christelijke Spanje bestond uit de koninkrijken León-Kastilië, Aragón, Navarra, en het graafschap Barcelona.

Al-Andalus bestond uit verschillende kleine koninkrijken (taifa’s), na het uiteenvallen van het Kalifaat van Córdoba in 1031. De belangrijkste taifa’s die aan de christelijke koninkrijken grensden, waren Toledo, Zaragoza en Badajoz. Valencia, dat een belangrijke plaats inneemt in het leven van de Cid en in het Poema, lag niet zo ver van het graafschap Barcelona.

Er zijn enkele belangrijke punten die hier in gedachten moeten worden gehouden.
1. Alle grenzen waren erg onstabiel, niet alleen tussen het christelijke Spanje en al-Andalus, maar ook tussen de christelijke en taifa koninkrijken onderling.
2. De christelijke koninkrijken waren sterker dan de taifa’s, en waren regelmatig in staat om parias (eerbetonen) van de taifa heersers af te dwingen in ruil voor bescherming.
3. Christelijke en Moslim koninkrijken vochten vaak onderling.
4. In hun strijd om hun macht te behouden of uit te breiden, ronselden Christelijke heersers Moslim soldaten tegen mede-Christenen, en omgekeerd zochten Moslim heersers hulp bij Christenen tegen mede-Moslims.
5. Huursoldaten waren aan de orde van de dag; de Cid zelf is een voorbeeld.

Toen Rodrigo werd geboren, was het machtigste christelijke koninkrijk León-Castilië, verenigd onder Ferdinand I (regeerde 1035-65). Fernando had geregeld dat zijn koninkrijk bij zijn dood onder zijn drie zonen zou worden verdeeld. De gebeurtenissen die volgden kunnen eenvoudig worden samengevat: instabiliteit en chaos terwijl de broers streden om de heerschappij.

De oudste, Sancho (die Castilië had geërfd), zegevierde, veroverde Galicië op de jongste (García) en dwong Alfonso, die León had gekregen, in ballingschap te gaan … in het Moorse Toledo! (García ging naar Sevilla). Maar het lot was Sancho niet gunstig gezind. In 1072 werd hij vermoord toen hij de stad Zamora belegerde. Omdat hij kinderloos was, werd hij vervangen door de verbannen Alfonso, wiens bewind als koning van León en Castilië samen (1065-1109) beslissend zou zijn voor de herovering van het schiereiland.
Rodrigo de Vivar (1043?-99): zijn leven.
Geboren in de lagere adel in het Castiliaanse dorp Vivar (iets ten noorden van Burgos) rond 1043, kwam Rodrigo aan het hof van Ferdinand I als een lid van Sancho’s huishouding.

Hij onderscheidde zich voor het eerst in de Slag bij Graus, 1063. Op zich niet zo’n belangrijke slag, maar het illustreert wel de politieke complexiteit van die tijd. Koning Ramiro I van Aragón had het islamitische (d.w.z. taifa) koninkrijk van Zaragoza aangevallen. Ferdinand I van León-Castilië stuurde Sancho om de koning van Zaragoza, al-Muqtadir, te helpen Graus terug te krijgen!

Waarom? Heel eenvoudig, omdat Ferdinand bang was voor de uitbreiding van Aragón. Sancho had succes en Ramiro werd gedood in de strijd. Het toeval wil dat Ramiro de oom van Sancho was; tot zover het feit dat bloed dikker is dan water! Een historicus beschrijft de situatie kernachtig: een Castiliaanse prins verslaat en doodt zijn Aragonese oom om de territoriale integriteit van een Moslim bondgenoot te bewaren (Fletcher 113).

Toen Ferdinand stierf, bleef Rodrigo een loyale en belangrijke figuur aan Sancho’s hof in Castilië. Hij werd op slechts 22-jarige leeftijd bevorderd tot bevelhebber van de koninklijke troepen, een zekere erkenning van zijn militaire bekwaamheid en organisatietalent.

In de daaropvolgende machtsstrijd tussen Sancho en Alfonso was Rodrigo behulpzaam bij het helpen van Sancho om zijn broer te verslaan. Na de moord op Sancho in Zamora in 1072, kwam Rodrigo in dienst van Alfonso toen deze terugkeerde uit ballingschap. Hoewel hij niet dezelfde status had als onder Sancho, werd Rodrigo toch belast met verschillende taken voor Alfonso, die hij ijverig schijnt te hebben uitgevoerd.

In 1074 of 1075 trouwde Rodrigo met een jonge edelvrouwe uit León, Jimena Díaz. Er is weinig bekend over Jimena’s familie, maar men neemt aan dat zij een nicht of verre neef was van de koning zelf.

Het echtpaar had een zoon en twee dochters. De zoon, Diego, sneuvelde in Consuegra in 1097, vechtend tegen de Almoraviden. De oudste dochter, Cristina, trouwde met de Prins van Navarra, en de jongste, Maria, met Ramón Berenguer III, Graaf van Barcelona.

In 1079 was Rodrigo in Sevilla belast met het innen van de paria die Alfonso verschuldigd was door dat taifa-koninkrijk. Hier raakte hij verstrikt in de plaatselijke politiek. Een andere missie was door Alfonso naar het naburige taifa-koninkrijk Granada gestuurd met hetzelfde doel, het innen van de paria. Terwijl de twee missies in de respectievelijke taifa-hoofdsteden waren, maakten de twee moslimleiders van hun christelijke bezoekers gebruik om onderlinge rekeningen te vereffenen.

Als gevolg hiervan kwam de Cid in gevecht met medechristenen van het hof van Alfonso VI, met als meest opvallende de graaf García Ordóñez. De gebeurtenissen die volgden waren gênant voor de graaf. De troepen uit Granada werden verslagen en de graaf werd drie dagen lang gevangen gehouden door de Cid, die hem vervolgens zijn wapens ontnam voordat hij werd vrijgelaten.

Het toeval wil dat de Graaf García Ordóñez een van Alfonso’s naaste adviseurs was, en de koning had vergezeld tijdens zijn ballingschap in Toledo. Met zo’n machtige vijand aan het hof was de positie van de Cid precair en al snel deden geruchten de ronde dat de Cid een deel van de paria uit Sevilla voor zichzelf had gehouden.

Ballingschap.
Toch duurde het nog tot 1081 voordat de Cid in aanvaring kwam met de koning, toen hij een ongeoorloofde inval deed in de taifa van Toledo, die toen onder Alfonso’s bescherming stond. De vermetele en willekeurige actie van de Cid maakte het de koning gemakkelijk hem te verbannen en ongetwijfeld deed dit zijn vijanden aan het hof plezier. De Cid was op zichzelf aangewezen en bracht de volgende vijf jaar door als huurling, vechtend tegen zowel de Christelijke als Moorse vijanden van zijn nieuwe meester, al-Muqtadir, de Moslim koning van Zaragoza (dezelfde heerser die hij had helpen verdedigen in de Slag bij Graus), en diens opvolgers.

Voor een korte periode (1086-89) was de Cid weer in dienst van Alfonso, maar opnieuw werd hij verbannen, ditmaal omdat hij kennelijk had nagelaten Alfonso te hulp te komen tegen de Almoraviden in Aledo, ten zuidwesten van Murcia. Alfonso reageerde woedend, nam Rodrigo’s bezittingen in beslag en zette zijn familie korte tijd gevangen.

De Cid trok er nu zelf op uit, verzamelde zijn eigen leger, plunderde het land langs de Middellandse Zee en vocht tegen zowel Christenen (met name de Graaf van Barcelona, Berenguer Ramón II) als Moren.

In 1089 was Rodrigo machtig genoeg om de Moorse heerser van Valencia, al-Qadir, tot zijn onderdaan te maken, waarmee hij in feite Alfonso verving als al-Qadir’s beschermheer. Alfonso reageerde in 1092 door een belegering van Valencia voor te bereiden. Hij werd echter gedwongen het beleg op te heffen toen hem het nieuws bereikte dat de Cid een deel van zijn koninkrijk in de bovenloop van de Ebro had geplunderd.

Het ging meer bepaald om het graafschap dat toebehoorde aan García Ordóñez, dezelfde García die de Cid in 1079 had vernederd, en die, zoals het Poema aangeeft (vers 2998), een bittere vijand van de Cid was. García Ordóñez bleef machteloos achter, en Alfonso voelde zich ongetwijfeld ongemakkelijk bij de macht die Rodrigo had vergaard.

In de tussentijd rukten de Almoraviden gestaag op naar het noorden en Rodrigo besloot Valencia regelrecht in te nemen. Na een belegering van bijna een jaar viel hij de stad binnen in juni 1094. De Cid was nu een van de machtigste mannen in christelijk Spanje, en de verovering van Valencia bevestigde zijn status.

Het verlies van Valencia werd echter sterk gevoeld in al-Andalus en eind 1094 werd een grote Almoravidische troepenmacht gestuurd om de stad te heroveren. In plaats van een belegering af te wachten, nam de Cid de ongebruikelijke stap om de naderende Almoraviden te lijf te gaan.

Hij verdeelde zijn troepen in twee delen, die elk door een andere poort de stad verlieten, en slaagde erin de Almoraviden bij Cuart de Poblet, even ten noordwesten van de stad, te verslaan. Het was een overwinning die tot ver in de omtrek weerklonk, geprezen door de christenen en betreurd door de moslims.

We weten weinig van de relatie tussen Rodrigo en Alfonso na de inname van Valencia. Het feit dat Rodrigo’s zoon, Diego, sneuvelde in de strijd onder Alfonso in 1097 suggereert dat ze waarschijnlijk tot een vergelijk zijn gekomen. Desondanks moet Alfonso altijd wantrouwig zijn geweest tegenover zo’n machtig figuur, die, hoewel hij in naam nog steeds zijn vazal was, in feite heerser was over zijn eigen leengoed (dat hij bij verschillende gelegenheden met succes verdedigde tegen de Almoraviden).

Rodrigo stierf in bed, in oktober 1099, nadat hij andere Christenen had laten zien dat de Almoraviden niet onoverwinnelijk waren. Ongetwijfeld hebben velen ook nota genomen van het feit dat een bescheiden geboren lagere edelman er op eigen kracht in geslaagd was een man van aanzienlijke betekenis te worden, zozeer zelfs dat hij in staat was zijn dochters uit te huwelijken in koninklijke families.

De druk van de Almoraviden op Valencia ging door na Rodrigo’s dood. Zijn weduwe, Jimena, verdedigde de stad tot 1102, toen ze uiteindelijk Alfonso’s bevel opvolgde om de stad aan de vijand over te laten.

Alfonso had overwogen om de stad te verdedigen, maar Valencia lag ver weg en hij had zijn troepen nodig om zijn gebieden in het binnenland te verdedigen. Jimena nam Rodrigo`s stoffelijk overschot mee en begroef het in het klooster van San Pedro de Cardeña, even ten zuiden van Burgos. Na haar dood werd zij naast hem begraven. Hun stoffelijke resten werden later overgebracht naar Burgos en begraven in het transept van de kathedraal.

Bronnen.
Blackburn, Paul transl. Gedicht van de Cid Norman: Oklahoma 1966 (1998)
Dodds, Jerrylin; Menocal, Maria R; Balbale, Abigail K The Arts of Intimacy: Christians, Jews, and Muslims in the making of Castilian Culture New Haven 2008
Fletcher, Richard The Quest for El Cid Londen 1989
Hamilton, Rita & Perry, Janet The Poem of the Cid Manchester 1975; Penguin 1984 Prozavertaling, met zeer nuttige inleiding.
Lowney, Chris A Vanished World: Muslims, Christians, and Jews in Medieval Spain Oxford 2006
Smith, Colin Poema de Mío Cid Madrid 1996
Watt, Montgomery and Cachia, Pierre A History of Islamic Spain Edinburgh 1965
Een zeer nuttige website -zowel in het Spaans als in het Engels- over zaken met betrekking tot de Cid is te vinden op: www.caminodelcid.org
Map: http://commons.wikimedia.org/wiki/Maps_of_Spain