De in Beijing geboren kunstenaar Ai Weiwei is zo’n uitgesproken criticus van China’s mensenrechtenschendingen dat hij in 2011 in hechtenis belandde bij de overheid en daarna nog jaren in de gaten werd gehouden. Maar nu richt hij zijn kritische blik op het Westen, nu de spanningen tussen de VS, Canada en China escaleren.

In een uitgebreide verklaring die vandaag is vrijgegeven via het Gardiner Museum in Toronto, waar op 28 februari een grootschalige tentoonstelling van Ai’s werk wordt geopend, klaagt de kunstenaar het Westen aan als “de verborgen kracht achter de opkomst van China” en beschuldigt hij het Westen ervan “te profiteren van de status quo.”

De verklaring komt op een bijzonder beladen moment tijdens de westerse onderhandelingen met China. De recente arrestatie van de financieel directeur van telecomgigant Huawei, Meng Wanzhou, in Canada (op aandringen van de VS) is blijkbaar gevolgd door het vasthouden van Canadese burgers door Chinese ambtenaren als vergeldingsmaatregel. Een oplossing lijkt niet binnen handbereik.

Ai Weiwei, Dropping a Han Dynasty Urn (1995). Courtesy of Ai Weiwei Studio and the Gardiner Museum.

“Het ogenschijnlijke conflict van het Westen met de situatie in China is te wijten aan zijn weigering om zijn medeplichtigheid aan de totstandkoming van dit monsterlijke regime te erkennen,” schrijft Ai. “Uiteindelijk zal er niets veranderen. China negeert de zogenaamde universele waarden volledig. Het staat onder controle van een eenpartijstelsel waar de burgers nooit het recht hebben gehad om te stemmen… China heeft het onder die omstandigheden vrij goed gedaan. Het echte probleem komt uit het Westen, waar een totaal gebrek aan visie en verantwoordelijkheid heerst.”

De opening van de tentoonstelling in het Gardiner Museum, getiteld “Ai Weiwei: Unbroken”, omvat veel werken die ingaan op kwesties van sociale conventies en de benarde situatie van burgers die onder tirannieke regimes leven. De tentoonstelling belicht belangrijke werken uit de lange carrière van de kunstenaar, waaronder Dropping a Han Dynasty Urn (1995), waarin de kunstenaar letterlijk een oud vat laat vallen als metafoor voor achterhaalde conventies, en omvat de première van een nieuwe op LEGO gebaseerde serie die dieren van de Chinese dierenriem afbeeldt.

Ai Weiwei, Zodiac (2018). Courtesy of Ai Weiwei Studio and the Gardiner Museum.

In een verklaring over de kunstenaar zei de hoofdconservator van het Gardiner Museum, Sequoia Miller, dat Ai’s “boodschap net zo cruciaal blijft als altijd, zo niet meer” in het licht van de huidige politieke situatie.

Lees hieronder de volledige verklaring van Ai Weiwei.

“De recente acties van de Chinese regering zijn niet verrassend. Ze handelen al 70 jaar op hun eigen manier, met hun eigen ideologieën en praktijken.

Domestisch gezien zijn de verdwijningen en gedwongen detenties zonder eerlijk proces heel gewoon. Het zou me verbazen als dat niet elke keer het geval zou zijn, gezien het feit dat China geen onafhankelijk rechtssysteem heeft. Er zijn geen duidelijke wetten, alleen interpretaties van de wet op basis van de belangen van de Partij. China is geen rechtsstaat. China is een natie onder heerschappij van de Partij.

Heden ten dage is China de op één na grootste economische macht ter wereld, alleen achter de Verenigde Staten van Amerika. Hoewel China zich snel heeft ontwikkeld, heeft het Westen ook veel profijt gehad van dit partnerschap door de uitbuiting van veel Chinese grondrechten op het gebied van arbeid, milieuschade, corruptie en dergelijke.

Het Westen heeft gedaan alsof het niets in de gaten had of, op een meer verraderlijke wijze, is een gewillige partner geweest. Zij zijn de verborgen kracht achter de opkomst van China. En terwijl China een steeds machtiger machine is geworden, heeft het zijn autoritaire neigingen nog steeds niet veranderd.

Het argument dat in het Westen vaak wordt herhaald, is dat sterke economische groei in repressieve staten onvermijdelijk leidt tot de omarming van mensenrechten en democratie. Een goed begrip van de geschiedenis van dictaturen leert ons dat dit geen geloofwaardige veronderstelling is. Dictators hebben nooit vrijwillig afstand gedaan van hun macht en controle. Veranderingen zijn altijd abrupt gekomen, hetzij door revolutie, hetzij door een andere even rampzalige gebeurtenis. Er is geen precedent voor dit soort geleidelijke verschuivingen en het Westen begrijpt dat maar al te goed.

China is de perfecte droom van het Westen geweest. Onder de vlag van de globalisering is China in staat geweest alles te doen wat het Westen niet kon en het heeft de democratische staten geholpen te worden wat zij nu zijn. Het ogenschijnlijke conflict van het Westen met de situatie in China is te wijten aan zijn weigering om zijn medeplichtigheid aan de totstandkoming van dit monsterlijke regime te erkennen.

Op het laatst zal er niets veranderen. China negeert de zogenaamde universele waarden volledig. Het staat onder controle van een eenpartijstelsel waar de burgers nooit stemrecht hebben gehad. En zonder stemrecht is er geen verantwoordelijkheid of vertrouwen in de samenleving. Er is geen onafhankelijke pers of media. Wat kunt u verwachten? Ik denk dat China het onder die omstandigheden best goed heeft gedaan. Het echte probleem komt uit het Westen, waar een totaal gebrek aan visie en verantwoordelijkheid heerst, alleen interesse om te profiteren van de status quo.”

Volg Artnet News op Facebook:

Wilt u de kunstwereld voor blijven? Abonneer u op onze nieuwsbrief en ontvang het laatste nieuws, eye-opening interviews, en scherpzinnige kritische opmerkingen die het gesprek vooruit stuwen.