Een vlag vertegenwoordigt alles waar een natie voor staat: idealen, cultuur, geschiedenis, en het volk zelf. Al deze elementen zijn verenigd onder één vlag en vormen een nationale eenheid. Als land met een geschiedenis die even rijk is als de tradities die het eeuwenlang heeft voortgedragen, hebben Japan en zijn vlag een uniek verhaal te vertellen, van glansrijke prestaties tot de donkerdere hoofdstukken van zijn geschiedenis. In dit artikel gaan we dieper in op de Japanse geschiedenis zelf en hoe deze geschiedenis de iconische vlag heeft gevormd die we vandaag de dag kennen en waar we van houden.

Oeroud en middeleeuws begin

De Japanse vlag die we vandaag de dag allemaal kennen, wordt meestal Hinomaru genoemd (日の丸, wat letterlijk “cirkel van de zon” betekent) of onder zijn officiële naam, Nisshōki (日章旗, “vlag van de zon”). Het eenvoudige, maar doeltreffende ontwerp maakt het over de hele wereld herkenbaar, de onmiskenbare rode schijf in het midden van de witte rechthoek. Hoewel we dit vlagontwerp onmiddellijk associëren met Japan, is het pas sinds ongeveer 150 jaar officieel in gebruik. Om de oorsprong te ontdekken, gaan we nog verder terug in de geschiedenis om te zien hoe de moderne Japanse vlag en het land dat hij vertegenwoordigt zijn ontstaan.

Ontwerpen die vaag lijken op de moderne Japanse vlag dateren uit de 8e eeuw, toen keizer Bunmu zijn ceremoniezaal versierde met een nieuw ontworpen vlag. Het ontwerp van de Nissho (日章, “de vlag met de gouden zon”), die hij maakte voor de nieuwjaarsviering in 701 (eerste jaar van het Taihō-tijdperk), zou de oorspronkelijke Hinomaru (日の丸) zijn, maar het is onduidelijk of deze vlag de inspiratie vormde voor latere of hedendaagse ontwerpen. Een verbindende schakel tussen latere interpretaties van de Hinomaru en de mysterieuze Nissho is de symboliek van de zon, die sinds de oudheid in de Japanse mythologie en godsdienstige gebruiken is verankerd.

Het volgende geval van een ontwerp dat lijkt op de Hinomaru, werd volgens een theorie gezien in de Genpei-oorlog (源平合戦), die plaatsvond tussen 1177 en 1185. Deze oorlog betekende het einde van de Heian Periode (794 – 1185), de laatste afdeling van de klassieke Japanse geschiedenis. Het tijdperk kwam tot een bloedig einde toen twee tegenover elkaar staande clans, de Taira en de Minamoto Clan, vochten om de controle over Japan. De Taira, die tijdens de Heian-periode de Japanse politiek hadden gedomineerd, voerden oorlog tegen de Minamoto onder een rode vlag met gouden en zilveren maancirkels. Deze vlag, Nishiki no Mihata (錦の御旗, “eervolle brokaten vlag”) genoemd, was ook het symbool van het keizerlijk hof tijdens de Heian Periode. De Minamoto kozen, in tegenstelling tot zowel de Taira als hun vlag, voor een zuiver witte vlag. De oorlog eindigde uiteindelijk met de Minamoto die de controle over Japan overnamen en het Kamakura-sjogunaat oprichtten. Later in de geschiedenis gebruikten de opeenvolgende shoguns van Genji, leider van de Minamoto, de vlag van Shirachikamaru (白地赤丸, “rode cirkel op witte achtergrond”) als een symbool van nationale eenheid. Deze vlag is een combinatie van de strijdvlaggen van zowel de Minamoto’s als de Taira’s en wordt beschouwd als de oorsprong van het Hinomaru-ontwerp.

Later, toen Japan een nieuwe golf van onrust kende tijdens de Warring States Periode (戦国時代, Sengoku Jidai, 1467 – 1615), werd de zonnesymboliek geherinterpreteerd door de oorlogszuchtige Daimyō, machtige feodale heren uit die tijd. Sommige van hen gebruikten het Hinomaru-ontwerp als hun Uma-jirushi (馬印, insigne van een paard), een enorme vlag die de Daimyō of een even belangrijke militaire figuur op het slagveld identificeerde. Naast rood op wit, werd de Hinomaru ook vervaardigd als goud op blauw variant, zoals te zien is uiterst links op de foto hieronder.

In hetzelfde tijdperk maakte ook de vloot van Kuki Yoshitaka, een marinecommandant onder Oda Nobunaga, gebruik van de Hinomaru op zijn oorlogsschepen. De afbeelding hieronder toont Yoshitaka’s vloot, met het grootste oorlogsschip uit die tijd, de Atakebune (安宅船 / 阿武船), die onder een Hinomaru ten strijde trekt.

De Sengoku-periode eindigde met een verenigd Japan en markeerde het begin van de nieuwe Edo-periode (江戸時代, Edo Jidai, 1603 – 1868). Het Tokugawa Shogunaat opende met tegenzin handelsroutes naar een aantal geselecteerde naties, zoals Nederland, China, de VS en Rusland. Om zich van buitenlandse schepen te onderscheiden, beval de Shogun Japanse handelsschepen de Hinomaru te hijsen. Dit was de eerste keer dat de Hinomaru officieel werd gebruikt om Japan naar de rest van de wereld te vertegenwoordigen.

Moderne geschiedenis

Ondanks het feit dat Japan tijdens de Meiji Restauratie (明治維新, Meiji ishin) werd gemoderniseerd, leek het idee van een nationale vlag de Japanners nog steeds vreemd. Japan was nu immers voor het eerst in zijn geschiedenis een natie. En net zoals de Daimyō de Hinomaru al hadden gebruikt om zich te identificeren op de middeleeuwse slagvelden, zou Japan zich nu in de wereld moeten identificeren als een nieuwe, opkomende macht met een eigen vlag. Aangezien de Hinomaru tijdens de late Edo-periode op handelsschepen werd gebruikt, had hij reeds internationale erkenning verworven. Bovendien zou de regering van Meiji, met zijn wortels diep in de Japanse mythologie en geschiedenis, besluiten dat de Hinomaru de officiële nationale vlag van Japan zou worden – als symbool voor het nieuwe tijdperk dat voor ons lag en om te vertegenwoordigen waarop het land was gebouwd. Samen met de Hinomaru werden ook het volkslied Kimi ga yo (君が代) en het keizerlijke zegel tot officiële symbolen van de staat gemaakt. De vlag werd voor het eerst gehesen op het terrein van regeringsgebouwen in het jaar 1870, samen met de officiële goedkeuring van de zonnekalender.

Toen het Japanse nationalisme in opkomst was, kreeg ook de Hinomaru representatie en betekenis. Na de overwinning van Japan in de Russo-Japanse en de Eerste Sino-Japanse oorlog was de vlag permanent aanwezig bij oorlogsfeesten en -evenementen, wat bijdroeg aan een nationalistisch sentiment bij het grote publiek. In schoolboeken werd de vlag afgebeeld samen met patriottische slogans, om kinderen de deugden van een “goede Japanner” bij te brengen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de vlag een symbool van het imperialisme in door Japan bezette gebieden, zoals Manchukoku en de Filippijnen. Hoewel lokale vlaggen nog steeds waren toegestaan, moesten schoolkinderen tijdens ochtendceremonies het Japanse volkslied zingen terwijl er een Japanse vlag werd gehesen.

Na de nederlaag van Japan in de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende bezetting door Amerikaanse troepen, werden er strenge regels toegepast op patriottische symbolen zoals de Hinomaru. Om de vlag te hijsen, moest eerst toestemming worden gevraagd aan de Amerikaanse legerleiding. Toen in 1949 de nieuwe grondwet van Japan van kracht werd, werden verschillende beperkingen op de vlag opgeheven. Twee jaar later werden alle beperkingen afgeschaft en kon iedereen de vlag hijsen of tonen zonder toestemming nodig te hebben.

Omwille van de rol van Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog, wordt de Hinomaru vaak geassocieerd met het militaristische verleden van het land. Daarom is het in het openbaar tonen van de vlag sinds het einde van de oorlog afgenomen, omdat Japan sindsdien een meer pacifistische houding heeft aangenomen. Met de goedkeuring van de wet op de nationale vlag en het volkslied in 1999 werden de Hinomaru en Kimi ga yo (het Japanse volkslied) opnieuw officiële symbolen van Japan. Voor die tijd waren het slechts de-facto-symbolen, die niet in de wetgeving waren opgenomen als de officiële staatsvlag en het nationale volkslied.

Vlagontwerp

Voorgaande ontwerpen en interpretaties van de vlag zijn altijd geïnspireerd geweest op de mythologische wortels van Japan – de zon, om precies te zijn. De zon speelt een essentiële rol in de Shintō-religie, aangezien de keizer een directe afstammeling zou zijn van de zonnegodin Amaterasu. De bijnaam van Japan, Land van de Rijzende Zon, is ook al in gebruik sinds de 7e eeuw. Het is dan ook geen verrassing dat de zon werd gekozen om de Japanse nationale vlag te sieren, die perfect het Land van de Rijzende Zon vertegenwoordigt.

De kleuren, vormen en verhoudingen van de Hinomaru zijn exact gespecificeerd. De “zon” in het midden heeft de kleur beni iro ((紅色), die doet denken aan een karmozijnrode zonsondergang die men in Japan zou meemaken. De diameter van de zon is 3/5e van de totale breedte van de vlag en bevindt zich precies in het midden. De achtergrond is effen, maar zuiver wit. De vlag als geheel doet denken aan de dominantie van rood en wit in Shintō-schrijnen, en straalt dezelfde vredige aura uit.

De Vlag van de Rijzende Zon

Naast de Hinomaru is er nog een vlag die vaak wordt geassocieerd met Japan, of beter gezegd, met zijn militaire geschiedenis. De Vlag van de Rijzende Zon (旭日旗, Kyokujitsu-ki) heeft voor verschillende mensen verschillende betekenissen, maar staat vaak in het middelpunt van controverse. De vlag is gebaseerd op hetzelfde ontwerp als de Hinomaru met in het midden extra stralen die van de zon uitgaan. De oorsprong van de vlag gaat terug tot het gebruik ervan door feodale krijgsheren tijdens de Edo-periode. Na de Meiji Restauratie kreeg de vlag een nieuwe bestemming als officiële oorlogsvlag voor het Japanse Keizerlijke Leger. Kort daarna werd de vlag ook gebruikt als marinevaandel voor de keizerlijke marine. Omdat de vlag ook geluk vertegenwoordigt, was en is hij nog steeds te zien op sommige commerciële producten, zoals het oorspronkelijke logo van de Asahi Newspaper. De vlag wordt ook nog steeds gebruikt door de Japan Maritime Self-Defense Force, hoewel zij sinds de Tweede Wereldoorlog enigszins is gewijzigd. Een alternatieve versie wordt ook gebruikt door de Japan Self-Defense Forces en de Japan Ground Self-Defense Force.

Door het imperialistische verleden van Japan wordt de vlag in Oost-Azië als aanstootgevend beschouwd, vooral in Zuid-Korea en China. De vlag wordt rechtstreeks in verband gebracht met de bezetting van deze landen door Japan, aangezien hij ook in die tijd in gebruik is geweest.

Gebruik van de vlag vandaag

De Hinomaru is meestal te zien tijdens officiële ceremonies en nationale feestdagen. Natuurlijk wordt hij ook gehesen wanneer staatsgasten uit het buitenland worden verwelkomd, zoals ministers en presidenten. In het dagelijks leven wordt de vlag meestal alleen gehesen voor overheidsgebouwen, zoals stadhuizen of ministeries. Daarentegen worden ze zelden op particuliere gebouwen gezien, hoewel sommige mensen en bedrijven de vlag graag uithangen op feestdagen. Zoals in veel landen gebruikelijk is, wordt de vlag halfstok (半旗, Han-ki) gehesen tijdens perioden van nationale rouw, zoals het geval was toen de Showa-keizer in 1989 overleed.

De Japanse vlag, geworteld in zowel legenden als geschiedenis, is een ontwerp dat zowel de geest van de oorsprong van Japan als van zijn toekomst weergeeft. Het is een ontwerp dat overal ter wereld onmiddellijk herkenbaar is en dat zelfs in zijn soms duistere geschiedenis een symbool van vrede is geworden.