Kanibalizm może pojawić się w najbardziej nieoczekiwanych momentach historii.

Większość ludzi nie kojarzy kanibalizmu ze Związkiem Radzieckim. Jednak, jak opisuje Timothy Snyder w swojej książce „Skrwawione ziemie”, głód na Ukrainie w 1933 roku narzucony przez Stalina był tak dotkliwy, że kanibalizm stał się zaskakująco powszechny. Państwo musiało powołać oddział antykanibalistyczny, a setki ludzi zostało oskarżonych o zjadanie swoich sąsiadów, a w niektórych przypadkach także członków swoich rodzin. (Ron Rosenbaum dzieli się wieloma makabrycznymi szczegółami w recenzji książki dla Slate.)

Ten makabryczny epizod uwypukla niedostatki wczesnej epoki sowieckiej. To, że wielu Amerykanów mogło nigdy o nim nie słyszeć, ilustruje inny fakt dotyczący kanibalizmu – jest to coś, o czym nikt nigdy nie chce myśleć. Zepchnięto go do sfery obrzydzenia, tabloidowego voyeuryzmu i kiepskich żartów, a to wszystko przyczynia się do ogólnej ignorancji tematu.

Historycy i antropolodzy próbowali jednak przez lata badać historię i naukę o kanibalizmie: dlaczego do niego dochodzi, kiedy się pojawia i kogo dotyczy. Testuje on ostateczne granice relatywizmu kulturowego, zdrowia i rytuału. Choć ta lista nie jest wyczerpująca, zawiera kilka niezwykłych rzeczy na temat kanibalizmu, które mogłeś przeoczyć.

Okazuje się, że istnieje wiele mitów na temat kanibalizmu i tego, jak był on praktykowany na przestrzeni czasu. Oto kilka zaskakujących rzeczy, których dowiedzieli się eksperci:

1) Ludzie są w większości odporni na kanibalizm – ale nie zawsze

Istnieje dobry biologiczny powód, dla którego kanibalizm jest tabu w praktycznie każdej kulturze: Jedzenie innych ludzi może sprawić, że zachorujesz.

Specjalnie, jedzenie mózgu innego człowieka może spowodować kuru – chorobę mózgu, która jest podobna do choroby szalonych krów. Kuru występuje, ponieważ nasze mózgi zawierają priony, które przenoszą chorobę. Objawy zaczynają się od drżenia, a kończą śmiercią.

Zaskakujące jest jednak to, że nie zawsze tak jest. Wśród antropologów, ludzie Fore z Papui Nowej Gwinei znani są z kanibalizmu. Aż do późnych lat 50. zjadali ciała krewnych, by oczyścić swoje dusze. Tysiące Fore zachorowało na kuru i zmarło („kuru” w rzeczywistości pochodzi od słowa Fore oznaczającego wstrząsanie). Ale nie wszyscy padli ofiarą tej choroby: W ciągu ostatnich 200 lat niektórzy Fore wykształcili mutację genetyczną, która chroni ich przed prionami przenoszącymi kuru.

Fore przystosowywali się do kanibalizmu – przy czym selekcja naturalna mogła odegrać rolę w zmniejszeniu ich podatności na choroby. Naukowcy próbują to dalej badać, ale w ostatnich dziesięcioleciach kanibalizm wśród Fore maleje z powodu zmieniających się obyczajów społecznych i praw. Jeśli tak dalej pójdzie, kuru może zostać całkowicie wymazany.

2) Zwierzęta są w większości odporne na kanibalizm – ale nie zawsze

Kanibalizm jest rzadkością w królestwie zwierząt – z wyjątkiem sytuacji, gdy tak nie jest.

Kilka lat temu Natalie Angier z New York Timesa opisała historie ropuchy trzcinowej, cecyliana, pająka czerwonobrzuchego i innych zwierząt, które zjadają własne gatunki. Ropucha trzcinowa, na przykład, faktycznie woli jaja ropuchy trzcinowej od innych opcji.

Jak to możliwe, że to dobry pomysł? Oto Angier: „Naukowcy proponują trzy motywy. Praktyka przyspiesza dojrzewanie; eliminuje przyszłych rywali, którzy, biorąc pod uwagę cykl reprodukcyjny matki ropuchy, prawie na pewno nie są z tobą spokrewnieni; a to oznacza wykorzystywanie obfitego zasobu, który inni uważają za toksyczny, ale na który ty jesteś odporny.”

Te ewolucyjne imperatywy rozciągają się na szeroką gamę organizmów – nawet wliczając w to okazjonalne kanibalistyczne dalie od zwierząt takich jak niedźwiedź leniwiec. Jak opisała Mary Bates w Wired, nie jest niczym nieznanym, że niedźwiedzie leniwce zjadają członków własnej rodziny (być może dlatego, że są w stresie).

Te ludzkie i zwierzęce przypadki są czymś więcej niż tylko ciekawymi przypisami. Pokazują one, że ewolucja może działać w sposób, który jest sprzeczny z naszymi wartościami kulturowymi. Ewolucja zachodzi poprzez dobór naturalny i nie zawsze jest zgodna z rzeczami, które możemy cenić jako społeczeństwo, a wyewoluowane zachowania kanibalistyczne ilustrują to ważne rozróżnienie.

3) „Kanibalizm” został nazwany po ludziach, którzy mogli nie być kanibalami

Kilka podstawowych pytań dotyczących kanibalizmu jest trudnych do odpowiedzi dla historyków: Jak wiele grup praktykowało kanibalizm? Kiedy to się zaczęło? I jak powszechne jest to zjawisko? Te pytania są trudne, ponieważ „kanibalizm” był używany przez cały czas do opisania wielu różnych rzeczy. Jest to również powód, dla którego większość współczesnych antropologów i naukowców woli termin „antropofagia” od „kanibalizmu”.”

Istnieją kultury, które angażowały się w kanibalizm jako praktykę rytualną, ale są też czasy, kiedy ludzie uciekali się do kanibalizmu podczas głodu. I czasami słowo „kanibalizm” było używane do opisania wszelkiego rodzaju taktyk – i ludzi – postrzeganych jako dzicy. Kanibalizm jest czasami opisowy, czasami poszlakowy, a czasami jest pośrednią obelgą etniczną.

Przypadek w punkcie: Samo słowo „kanibalizm” pochodzi od nazwy, jaką Hiszpanie nadali Karibom (Caníbales). Hiszpanie oskarżali to karaibskie plemię o rytualne zjadanie swoich wrogów, ale współcześni badacze mają wątpliwości, czy rzeczywiście miało to miejsce. Ponieważ Karaibowie byli zaangażowani w antykolonialną bitwę z wieloma europejskimi potęgami, wielu historyków twierdzi, że pogłoski o kanibalizmie były jedynie propagandową taktyką Hiszpanów, mającą na celu wzbudzenie strachu.

Z drugiej strony, mamy pewne dowody na to, że Karaibowie używali części ciała jako trofeów, więc kanibalizm jest możliwy – zwłaszcza jako środek zastraszania lub akt wojny. Jednak większość naszych wstępnych świadectw pochodzi od Kolumba, który miał wiele powodów, zarówno osobistych, jak i politycznych, aby sprawić, że Karibowie będą wydawać się tak dzicy, jak to tylko możliwe.

4) Rytuały kanibalistyczne mogły być zaskakująco złożone

Jedna z pierwszych znaczących europejskich relacji o kanibalach pojawiła się w eseju Montaigne’a z końca XV wieku Of Cannibals. Oprócz tego, że jest to bezcenny zapis antropologiczny dotyczący ludu Tupi z terenów dzisiejszej Brazylii, esej ten rzuca światło na skomplikowaną praktykę kanibalizmu w tamtych czasach. Czasami Tupi żyli ze swoimi jeńcami przez miesiące, zanim zostali zjedzeni. I śpiewali do siebie nawzajem.

Jak zapisał Montaigne, porywacze drwili z jeńców, „zabawiając ich groźbami nadchodzącej śmierci.” A jeńcy odpowiadali w sposób, który przypominał pieśń lub śpiew. Montaigne pisze:

Mam pieśń skomponowaną przez więźnia, która zawiera to wyzwanie, aby wszyscy przyszli odważnie i zebrali się, by się z niego najeść, bo będą jeść w tym samym czasie własnych ojców i dziadów, którzy służyli do karmienia i odżywiania jego ciała. „Te mięśnie”, mówi, „to ciało i te żyły są wasze własne, biedni głupcy, którymi jesteście”.

Muzykolog Gary Tomlinson, który napisał o Tupi w The Singing of the New World, opisuje to jako „ekonomię ciała”, która przechodziła przez wojujące plemiona przez pokolenia.

„To była transakcja przez pokolenia w tych wojujących społeczeństwach”, mówi Tomlinson. „Mówili: 'W przyszłości zostaniesz schwytany przez moich ludzi, a my cię zjemy'. Transakcja trwa i trwa.”

5) Kanibalizm był praktykowany w Ameryce Kolonialnej

Wiele osób może myśleć o kanibalizmie w odległej historii i nierozwiniętych krajach. Ale kanibalizm był też cechą wczesnej historii Ameryki.

W 2013 r. archeolodzy ujawnili, że znaleźli dowody kanibalizmu w kolonialnym Jamestown – wskazówkę, jak bardzo zdesperowane było życie wczesnych kolonistów. Konkretnie, odkryli ślady na czaszce 14-letniej dziewczynki, które wskazywały, że została ona zjedzona przez osadników podczas szczególnie trudnej zimy 1609 r.

Były to bardziej konkretne dowody na coś, o czym historycy czytali opowieści od lat. Jak opisał Howard Zinn w A People’s History of the United States, jeden z rządowych raportów malował ponury obraz tamtej zimy:

Driven thru insufferable hunger to eat those things which nature most abhorred, the flesh and excrements of man as well of our own nation as of an Indian.

6) W Partii Donnera nie chodziło wyłącznie o kanibalizm

Kiedy większość ludzi myśli o kanibalizmie w Ameryce, prawdopodobnie myśli o Donner Party – słynnych podróżnikach, którzy uciekli się do tej praktyki, gdy utknęli w zaśnieżonych górach Sierra Nevada podczas podróży na zachód w 1846 r.

Co jednak zaskakujące, współczesne relacje z podróży skupiały się mniej na krzykliwych relacjach o kanibalizmie, a bardziej na szerokim zakresie trudności, które znosiła partia. Jak zauważa historyczka Donner Party Kristin Johnson: „Spośród ponad 300 artykułów prasowych o Donner Party opublikowanych w 1847 roku, najczęstszym nagłówkiem jest wariacja 'Z Kalifornii' … zaledwie siedem zawiera słowo 'kanibalizm'”. Relacje miały tendencję do podkreślania faktu, że partia uciekała się do kanibalizmu tylko po zjedzeniu gotowanych kości zwierzęcych, skór, a nawet ukochanego psa, Uno.

Co więcej, wielu ludzi było tak samo zainteresowanych legendami o zakopanym skarbie Donner Party, jak i kanibalizmem. W latach 90. XIX wieku gazeta z Sacramento donosiła, że pogłoski o skarbach sprawiały, że mieszkańcy Truckee w Kalifornii „gorączkowali z podniecenia” i zawierały odkrycia, które „zachwyciłyby serce numizmatyka”.”

Skarb był prawdopodobnie mitem, ale to pokazuje, że historia była uważana za znacznie bardziej skomplikowaną – i mniej czysto szokującą – niż jest dzisiaj.

7) Kanibalizm był czasami używany jako leczenie

Istnieje wiele przerażających przykładów kanibalizmu w Europie w całej historii. Ale jednym z najbardziej dziwacznych jest to, że kanibalizm był czasami postrzegany jako lekarstwo. Aby wybrać jeden przykład, w Niemczech od 1600 do 1800 roku, kaci często mieli dziwaczne zajęcie dodatkowe, które uzupełniało ich dochody: sprzedawali resztki części ciała jako lekarstwo.

Jak opisuje Kathy Stuart w książce „Defiled Trades and Social Outcasts”, ludzki tłuszcz był sprzedawany jako lekarstwo na złamane kości, zwichnięcia i artretyzm. Zazwyczaj ludzki tłuszcz był wcierany jako balsam, a nie spożywany. Jednakże aptekarze regularnie zaopatrywali się w tłuszcz, mięso i kości, istnieją również przykłady ludzkiej czaszki mielonej na drobny proszek i mieszanej z płynem w celu leczenia epilepsji.

Takie leczenie może brzmieć dziwnie, ale pamiętaj, że jedzenie łożyska stało się współczesną modą na zdrowie. Przez większość czasu, powszechny werdykt w sprawie kanibalizmu jest jasny – nie rób tego. Ale od czasu do czasu to, co jest kanibalizmem, a co nie, jest zaskakująco trudne do zdefiniowania.

Dalsza lektura: Aby uzyskać bardziej szczegółową historię o kanibalizmie, spróbuj tego o zniknięciu Michaela Rockefellera.

Zobacz: Fascynujący proces rozkładu człowieka