I. Definition

Absolutyzm odnosi się do idei, że rzeczywistość, prawda lub moralność jest „absolutna” – taka sama dla każdego, wszędzie i zawsze, niezależnie od indywidualnej kultury lub poznania, lub różnych sytuacji lub kontekstów. Jeśli wierzysz, że prawdy są zawsze prawdziwe, lub że istnieje obiektywna rzeczywistość, jesteś absolutystą. Niektórzy ludzie uważają, że absolutyzm implikuje przekonanie, że wszystkie prawdy są absolutne. Jednak tak nie może być, ponieważ, oczywiście, istnieją stwierdzenia takie jak „jest godzina trzecia”, które są prawdziwe tylko w określonym czasie i miejscu. Wydaje się więc, że rozsądniej jest przyjąć, iż absolutyzm twierdzi, że istnieją tylko prawdy absolutne.

Wśród filozofów istnieje wiele pasji w obronie zarówno absolutyzmu, jak i jego głównego przeciwnika, relatywizmu. Ludzie mają silne poczucie różnicy, zarówno absolutni jak i relatywiści oskarżają drugą stronę o irracjonalność i niemoralność. Obie filozofie mają głębokie korzenie w naszych kulturach i biologii. Ludzie mają tendencję do silnych reakcji, kiedy ich najgłębsze przekonania są zagrożone, i niezależnie od tego, czy jesteś absolutystą czy relatywistą, wydaje się to sugerować coś na temat fundamentalnej natury rzeczywistości i statusu wszystkich innych przekonań. W rzeczywistości, niektórzy powiedzieliby, że wiara w cokolwiek zależy od absolutyzmu; ponieważ bez absolutyzmu, żadne inne przekonania nie mogą być całkowicie prawdziwe (tylko względnie).

Ogólnie absolutyzm jest uważany przez wielu za bardziej konserwatywne / tradycyjne przekonanie. W końcu jest on centralnym elementem wszystkich religii Abrahamowych – judaizmu, chrześcijaństwa i islamu, a także starożytnych systemów politycznych obracających się wokół boskich praw królów. Był również podstawowym założeniem większości nauk i logiki przed XX wiekiem. Jednakże w ostatnich dekadach absolutyzm był tak często kwestionowany lub zaprzeczany, że absolutyzm może czuć się w defensywie wobec rosnącej dominacji relatywizmu.

II. Historia

W pewnym sensie absolutyzm jest naturalnym wnioskiem z naiwnego ludzkiego doświadczenia. Wydaje nam się, że żyjemy w obiektywnej rzeczywistości. Księżyc jest tam zawsze, dla każdego, czy na niego patrzysz, czy nie (wierzymy). Jesteśmy na tyle przekonani o absolutnym charakterze fizycznej rzeczywistości, że bylibyśmy naprawdę zszokowani, gdyby okazało się, że jest ona inna dla różnych ludzi – gdyby góra, którą ja widzę, była dla ciebie oceanem!

Nie dziwi więc, że absolutyzm był niekwestionowanym założeniem wielu starożytnych religii i filozofii. Najbardziej znani greccy filozofowie – Arystoteles, Platon i Sokrates – wydają się być absolutystami w tym sensie, że wierzyli, iż istnieją prawdy absolutne, zwłaszcza w logice i matematyce. Niektóre inne greckie filozofie, takie jak sofizmat, wydają się bardziej sympatyzować z relatywizmem.

Starożytna filozofia Wschodu wyraźnie zaprzeczała absolutyzmowi na niektóre sposoby. Pierwsza linijka buddyjskich pism religijnych, Dhammapada, mówi „naszymi myślami tworzymy świat”, a pierwsza linijka taoistycznego Tao Te Ching twierdzi, że żadne słowa nie mogą wyrazić absolutnej prawdy. Ale nawet te filozofie wydają się mieć absolutystyczne wyobrażenia o podstawach rzeczywistości, wierząc w absoluty Budda-natura i Tao.

Po średniowieczu, jak absolutystyczne przekonania religijne stały się mniej dominujące w świecie zachodnim, absolutystyczny racjonalizm stał się popularny. Dla większości wczesnych naukowców, takich jak Issaac Newton, była to najważniejsza cecha prawa naturalnego – to, że jest ono absolutne; dla wielu racjonalistów całym sensem nauki jest odkrywanie prawd absolutnych. Matematyczne opisy przyrody nie pozostawiają wiele miejsca na relatywizm, a przynajmniej nie pozostawiały, zanim Einstein i mechanika kwantowa nie wywrócili tego nieco do góry nogami.

Mimo to absolutyzm zawsze pozostawał popularny w filozofii moralnej i politycznej. Kant promował absolutystyczną i racjonalistyczną filozofię moralną, opartą na pojęciu „imperatywów kategorycznych”. Hegel przedstawił absolutystyczny model historii społeczno-politycznej, a Marks absolutystyczny model społeczeństwa oparty na realiach ekonomicznych. Dziś idea powszechnych, nienaruszalnych praw człowieka jest rodzajem absolutyzmu, być może całkowicie pozytywnego!

Dwudziesty wiek przyniósł antyabsolutystyczne rewolucje w każdej dziedzinie ludzkiej myśli. Zarówno względność, jak i fizyka kwantowa sugerują, że rzeczywistość jest inna dla różnych obserwatorów, a nawet w zależności od tego, jak zdecydujemy się na nią spojrzeć. Narodziła się antropologia, odsłaniając fakt, że ludzie w różnych kulturach mogą mieć radykalnie różne założenia na temat rzeczywistości. Powszechne porzucenie tradycyjnych wierzeń religijnych poważnie podważyło moralny absolutyzm. Wielu ludzi doszło do przekonania, że moralność bez Boga musi być jedynie kwestią kultury, wyboru i celowości.

III. Kontrowersje

Czy absolutyzm jest konieczny dla wiedzy? Wiedza jest, z definicji, prawdziwa. Niektórzy twierdzą, że bez absolutyzmu nic nie może być prawdziwe, a wiedza jest niemożliwa. Jeśli nic nie jest absolutnie prawdziwe, to wszystkie rzekome prawdy są czasem fałszywe.

Ten argument zdaje się zakładać, że prawda musi być wieczna i nierelatywna, i że absolutyzm musi odnosić się do wszystkich prawd. Ale jest to oczywiście słabe rozumowanie. Nawet absolutystom zdarza się uznawać względność wielu prawd. „Piszę” jest prawdą w tej chwili, ale nie będzie nią później wieczorem (miejmy nadzieję). „Słońce wschodzi na wschodzie” jest prawdziwe tylko z pewnej perspektywy (w stosunku do obserwatora), i, naprawdę, tylko ignorując jego przesunięcie na południe lub północ w różnych miejscach o różnych porach roku, ale jest prawdziwe, w granicach.

Relatywiści argumentują, że relatywizowanie prawd nie czyni ich fałszywymi. Po prostu są względne. Tak więc, może istnieć wiedza – ale tylko wtedy, gdy rozpoznaje się granice, w których stwierdzenia są prawdziwe. „Słońce wschodzi na wschodzie” jest rzetelną wiedzą, o ile nie opuszczasz Ziemi i rozumiesz, że jest to wiedza przybliżona.

IV. Słynne cytaty o absolutyzmie

Cytat #1

„Każda prawda – jeśli naprawdę jest prawdą – przedstawia się jako uniwersalna, nawet jeśli nie jest całą prawdą. Jeśli coś jest prawdą, to musi być prawdą dla wszystkich ludzi i w każdym czasie. Poza tą uniwersalnością ludzie poszukują jednak absolutu, który nadałby wszystkim ich poszukiwaniom sens i odpowiedź – czegoś ostatecznego, co mogłoby służyć za podstawę wszystkich rzeczy. Innymi słowy, szukają ostatecznego wyjaśnienia, najwyższej wartości, która nie odnosi się do niczego poza nią samą i która położy kres wszelkim pytaniom. Hipotezy mogą fascynować, ale nie dają satysfakcji. Czy przyznajemy się do tego, czy nie, dla każdego przychodzi moment, w którym osobista egzystencja musi być zakotwiczona w prawdzie uznanej za ostateczną, w prawdzie, która daje pewność, w którą nie można już wątpić. Przez wieki filozofowie starali się odkryć i wyartykułować taką prawdę, dając początek różnym systemom i szkołom myślenia. Ale poza systemami filozoficznymi ludzie na różne sposoby starają się ukształtować własną „filozofię” – w osobistych przekonaniach i doświadczeniach, w tradycjach rodzinnych i kulturowych lub w podróżach w poszukiwaniu sensu życia pod kierunkiem mistrza. Tym, co inspiruje ich wszystkich, jest pragnienie osiągnięcia pewności prawdy i pewności jej absolutnej wartości.”

• Papież Jan Paweł II, Encyklika, Fides et Ratio, Sep. 14, 1998

Cytat #2

„Nie mieć absolutnej pewności jest, jak sądzę, jedną z istotnych rzeczy w racjonalności.”

• Bertrand Russel, „Am I an Atheist or an Agnostic?”, A Plea for Tolerance in the Face of New Dogmas

Umieściłem te cytaty razem, ponieważ pokazują one, że zarówno absolutystom, jak i relatywistom wydaje się, że ich stanowisko jest w sposób oczywisty poprawne. Papież Jan Paweł II twierdzi, że wszystkie prawdziwe prawdy są prawdami absolutnymi i że każdy odczuwa absolutną potrzebę takich prawd i absolutnego aspektu rzeczywistości. Tymczasem Bertrand Russel twierdzi, że nieabsolutyzm jest istotnym aspektem racjonalności. Przynajmniej jedna strona musi się mylić!

Cytat #3:

„Relatywiści twierdzą, że relatywizm jest prawdziwy. Aby być konsekwentnym, muszą powiedzieć, że relatywizm jest relatywnie prawdziwy. Z kolei absolutni mówią, że absolutyzm jest prawdziwy. Aby być konsekwentnym, muszą z kolei powiedzieć, że absolutyzm jest absolutnie prawdziwy…. Tak rozumiany, absolutyzm i relatywizm nie są na tym samym polu gry…. Stwierdzenia „Absolutyzm jest absolutnie prawdziwy” i „Relatywizm jest względnie prawdziwy” nie są sprzeczne. Relatywista nie może powiedzieć: „Relatywizm jest prawdziwy” w tym samym sensie prawdy, w jakim absolutysta mówi: „Absolutyzm jest prawdziwy”. Pomiędzy nimi, sama idea prawdy musi być wieloznaczna. Każda z nich rodzi pytanie o samą prawdę.”

• Michael Krausz, Dialogues on Relativism, Absolutism, and Beyond

Wielu atakuje relatywizm na tej podstawie, że nie może on konsekwentnie twierdzić, iż jest prawdziwy, a jedynie względnie prawdziwy. Krytyka ta wydaje się oceniać relatywizm na tle absolutystycznego pojęcia prawdy. Michael Krausz wskazuje tutaj, że relatywizm i absolutyzm implikują różne definicje prawdy, czyniąc takie sprzeczności niespójnymi.

V. Rodzaje

• Wiara w absolutny aspekt rzeczywistości – czy jest to Bóg, natura Buddy, czy uniwersalne prawo fizyczne.
• Wiara w absolutną wiedzę – że możliwe jest tworzenie stwierdzeń, które zawsze muszą być prawdziwe, kropka.
• Absolutyzm moralny – wiara, że niektóre rzeczy są uniwersalnie dobre lub złe.
• Wiara w absolutne prawa polityczne – tradycyjnie odnosiło się to do idei, że władcy mieli absolutne, bosko dane, prawo do rządzenia. Wiara, że istoty ludzkie mają absolutne prawa polityczne jest również formą absolutyzmu. Obecny rząd Chin kontynentalnych odmówił zgody na Powszechną Deklarację Praw Człowieka, twierdząc, że „prawa człowieka” mają inne znaczenie w ich kulturze, co czyni kwestię absolutyzmu kontra relatywizmu pilnie istotną dla stosunków Chin z resztą świata.

VI. Absolutyzm kontra relatywizm

Jest to jedna z najbardziej odwiecznych i zaciekłych debat w filozofii. Obie strony oskarżają drugą o irracjonalność, ignorancję i niemoralność! Ogólne argumenty wyglądają następująco.

Absolutyści mówią, że relatywizm oznacza, że nie ma prawdy, jest tylko opinia, i że relatywizm wspiera ideę, że jest w porządku dla każdego wierzyć w cokolwiek chce wierzyć, nieważne jak bardzo źle, ignorując fakty i prawdy moralne takie jak „morderstwo jest złe”. Relatywiści nie zgadzają się z tym, że relatywizm oznacza „wierz w co chcesz”. Relatywne prawdy mogą być nadal oceniane jako prawdziwe lub fałszywe w ich granicach.

Relatywiści mówią, że absolutyzm wspiera ślepą wiarę, dogmaty, tyranię, etnocentryzm, nietolerancję i ucisk. I że zamyka umysły, nawet w nauce, na nowe sposoby widzenia. Absolutystom odpowiada, że relatywizm jest tylko kolejną nietolerancyjną wiarą na swój sposób, i że bez jakiegoś absolutu ludzie stają się zagubieni i zdezorientowani.

I zarówno relatywiści, jak i absolutystyczni mają tendencję do wierzenia, że nauka wspiera ich stronę! Relatywiści mają tendencję do wskazywania na nauki społeczne, a absolutystyczni na nauki ścisłe, ale są też sposoby, w jakie te skojarzenia można by odwrócić. Nauki społeczne pokazują jedynie, że ludzie mają różne przekonania i doświadczenia, a nie że wszystkie są poprawne. A najnowsza rewolucja naukowa – fizyka kwantowa – wspiera ograniczony relatywizm.

VII. Absolutyzm w popkulturze

Przykład #1: Kapitan Ameryka: Wojna Domowa

Jak w niezliczonych popularnych filmach, absolutyzm moralny odgrywa istotną rolę w tej historii. Kiedy Kapitan Ameryka nie zgadza się z resztą Avengersów na temat ich decyzji, aby być rządzonym przez Narody Zjednoczone, rozważa pomysł, że powinien pójść na kompromis w imię współpracy, ale potem kilku jego przyjaciół wyraża popularną mądrość, która idzie coś w stylu … . „Kiedy twoje serce mówi ci, co jest dobre, a co złe, twoim obowiązkiem jest trzymać się ziemi, absolutnie i stanąć przeciwko wszystkim, którzy nie zgadzają się za wszelką cenę”. Tak więc, kończy się on walką ze swoimi najlepszymi przyjaciółmi – za wielką cenę – co czyni kino ekscytującym, ale nie pokazuje, że absolutyzm jest poprawny!

Przykład #2: Seria Gwiezdnych Wojen

Prawie wszystkie tradycyjne historie o walce dobra ze złem zakładają moralny absolutyzm i wykorzystują jego atrakcyjność; Gwiezdne Wojny idą nieco dalej, nie tylko wprowadzając absolutne rozróżnienie między dobrem a złem, ale nawet czyniąc to rozróżnienie częścią prawa naturalnego, z jasną i ciemną stroną Mocy. Idee takie jak ta przemawiają do nas z ogromną siłą, ponieważ czujemy się dobrze, gdy możemy całym sercem identyfikować się z jedną ze stron i dobrze się czujemy, nienawidząc tych złych (ale to niekoniecznie czyni je słusznymi).