Urodzona: 13 grudnia 1903 – Norfolk, Wirginia

Zmarła: 13 grudnia 1986 – Nowy Jork, Nowy Jork

Amerykańska działaczka na rzecz praw obywatelskich

Ella Jo Baker była jednym z niewyróżniających się bohaterów ruchu na rzecz praw obywatelskich w dwudziestowiecznej Ameryce. Blisko współpracowała z ks. dr Martinem Lutherem Kingiem Jr. (1929-1968) i innymi wybitnymi przywódcami epoki, ale sama unikała światła reflektorów. Zamiast tego pracowała za kulisami i na kilku frontach. Jej najważniejszym osiągnięciem było założenie Studenckiego Komitetu Koordynacyjnego Bez Przemocy (SNCC). Ta młodzieżowa grupa, złożona zarówno z czarnych, jak i białych aktywistów, stosowała akcje bezpośrednie bez użycia przemocy, takie jak sit-in, aby zaprotestować przeciwko segregacji rasowej na Południu.

„Rolą, którą starałam się odgrywać, było zbieranie kawałków lub łączenie kawałków, z których miałam nadzieję, że powstanie organizacja. Moja teoria jest taka, że silni ludzie nie potrzebują silnych przywódców.”

Wykwalifikowany przywódca

Ella Jo Baker urodziła się 13 grudnia 1903 roku w Norfolk w stanie Wirginia, ale wychowała się w wiejskiej społeczności Littleton w Karolinie Północnej. Jej ojciec był kelnerem w wagonie restauracyjnym na promach. Jej matka, Georgianna, była nauczycielką, która miała nadzieję, że jej bystra, silnie myśląca córka również podąży tą ścieżką kariery. Jako młoda kobieta Baker wstąpiła na Uniwersytet Shaw w Raleigh, w Karolinie Północnej. Shaw był jednym z historycznie czarnych college’ów założonych po zakończeniu niewolnictwa w celu zapewnienia możliwości kształcenia dla nowo uwolnionych czarnych. W Shaw Baker była wybitną uczennicą i ukończyła studia w 1927 roku jako valedictorian class, studentka z najwyższym poziomem osiągnięć akademickich.

Baker zdała sobie sprawę, że nie chce zostać nauczycielką. Wiedziała, że nie jest to kariera, w której mogłaby swobodnie wyrażać swoje opinie, zwłaszcza jako czarna kobieta. Miała nadzieję, że zamiast tego będzie podróżować i pomagać innym, myślała więc o zostaniu misjonarką medyczną lub pracownikiem socjalnym. Oba zawody wymagały jednak ukończenia szkoły, na co nie było jej stać. Zamiast tego przeniosła się do Nowego Jorku i zamieszkała w jego kwitnącej afroamerykańskiej społeczności. Obszar ten, zwany Harlemem, przeżywał właśnie renesans kultury czarnych. Renesans Harlemu” skupiał się w Harlemie i innych miastach w latach 20. i charakteryzował się tworzeniem ogromnej ilości literatury przez czarnych artystów we wszystkich dziedzinach, w tym beletrystyki, poezji, dziennikarstwa i literatury faktu. Baker pracowała dla dwóch gazet, American West Indian News i Negro National News, w latach 1929-1932, i stała się aktywna w afroamerykańskich kręgach politycznych.

Przez swoją pracę w gazecie, Baker poznała George’a Samuela Schuylera (1895-1977), wybitnego czarnego dziennikarza, który pisał dla Pittsburgh Courier, jednej z najbardziej szanowanych czarnych gazet w kraju. Politycznie konserwatywny, Schuyler był autorem pogardliwego artykułu z 1926 roku o renesansie Harlemu, zatytułowanego „The Negro-Art Hokum”. W artykule tym Schuyler zaprzeczał istnieniu prawdziwie czarnej amerykańskiej formy sztuki. Ale on i Baker dzielili te same idee dotyczące ekonomicznej niezależności dla swojej społeczności. W latach 30. pomagała ona organizować Young Negroes' Cooperative League, organizację konsumentów. Spółdzielnia, inaczej co-op, to klub, w którym członkowie łączą swoje fundusze, aby kupować towary w ilościach hurtowych. Baker przez sześć lat pełniła funkcję jej krajowego dyrektora. Nabrała wprawy w prowadzeniu operacji, negocjowaniu umów na hurtowe zakupy żywności, a nawet pokazywała innym społecznościom, jak zakładać własne spółdzielnie.

Z powodu jej doświadczenia, Works Progress Administration (WPA) zatrudniła ją jako nauczycielkę projektu edukacji konsumenckiej. WPA była programem federalnym stworzonym w latach 30. przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta (1882-1945; służył w latach 1933-45). Zapewnił on pracę tysiącom bezrobotnych podczas wyniszczającego ekonomicznie Wielkiego Kryzysu (1929-41). Oddział konsumencki był tylko jednym z jego wielu oddziałów.

Działalność NAACP

Pod koniec lat trzydziestych Baker zaczęła pracować na pełen etat w National Association for the Advancement of Colored People (NAACP), które, założone w 1909 roku, było najstarszą organizacją praw obywatelskich w Stanach Zjednoczonych. Przez cztery lata pełniła funkcję asystenta sekretarza terenowego, dużo podróżując, by organizować nowe oddziały NAACP. W niektórych częściach Głębokiego Południa, które odwiedziła – na przykład w stanach Arkansas i Missisipi – członkostwo w jakiejkolwiek grupie walczącej o prawa obywatelskie mogło być niebezpieczne, a nawet śmiertelne. W tamtych czasach na Południu nadal obowiązywała segregacja, czyli rozdzielenie ras. Oznaczało to, że czarni i biali chodzili do oddzielnych szkół, korzystali z oddzielnych toalet, jedli w oddzielnych restauracjach, jeździli w różnych częściach autobusów lub pociągów i tym podobne. W ramach segregacji, najlepsze obiekty były zarezerwowane dla białych. Ku Klux Klan (KKK), tajna organizacja białych mężczyzn popierających segregację, była silna w wielu częściach Południa. Przez lata członkowie KKK nękali i terroryzowali czarnych, których uważali za zbyt głośnych i nie trzymających się „na swoim miejscu”

W 1942 roku Baker została krajowym sekretarzem terenowym i dyrektorem oddziałów NAACP. Opuściła tę pracę cztery lata później, kiedy została opiekunką swojej młodej siostrzenicy i musiała pozostać bliżej swojego nowojorskiego domu. Była również rozczarowana NAACP. Mimo że organizacja była szanowana i rozwijała się, Baker czuła, że jej kierownictwo coraz bardziej traci kontakt z potrzebami czarnych z klasy robotniczej. Miała nadzieję, że uda jej się ożywić NAACP za pośrednictwem jego Rad Młodzieżowych, ale dwukrotnie została pominięta, gdy zwolniło się stanowisko dyrektora ds. młodzieży. Ze swoich podróży Baker wiedziała również, że członkostwo NAACP było tak zróżnicowane, jak sama społeczność afroamerykańska, ale lokalni liderzy mieli niewielki wpływ na cele i politykę organizacji. W tamtym czasie strategie NAACP koncentrowały się na wyzwaniach prawnych w sądach, aby położyć kres segregacji. Baker uważała, że jest to przestarzały plan z poprzedniej epoki. Uważała, że konieczne są bardziej bezpośrednie działania, które przyciągną uwagę.

Powróciwszy do Nowego Jorku, Baker założyła w 1947 roku harlemski oddział American Cancer Society i spędziła w nim siedem lat. Kiedy siostrzenica Baker była w wieku kilkunastu lat, Baker wróciła do NAACP, tym razem jako prezes nowojorskiego oddziału. Później przewodniczyła Komitetowi Edukacyjnemu NAACP. Dzięki obu tym funkcjom stała się aktywna w ruchu na rzecz pełnej desegregacji nowojorskiego systemu szkolnictwa publicznego w połowie lat 50. Było to tuż po historycznej decyzji Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych Brown v. Board of Education of Topeka, Kansas (1954), który orzekł, że oddzielne szkoły i okręgi szkolne dla afroamerykańskich uczniów są niezgodne z konstytucją. Chociaż szkoły w Nowym Jorku nie były technicznie posegregowane, dzielnice były w dużej mierze podzielone według rasy, co spowodowało podział dzielnicy na szkoły dla czarnych i białych. Burmistrz Nowego Jorku Robert F. Wagner Jr. powołał Bakera do swojej komisji ds. integracji szkolnej.

Bojkot autobusu w Montgomery

Baker nadal widział potrzebę silniejszego ruchu, który przyniósłby pełną równość społeczności afroamerykańskiej. Sfrustrowana bezczynnością swoich sojuszników z północy, Baker w końcu odnalazła swoją misję w Alabamie w bojkocie autobusów w Montgomery pod koniec 1955 roku. Bojkot rozpoczął się po tym, jak Afroamerykanka Rosa Parks (1913-2005) odmówiła ustąpienia miejsca w autobusie białemu kierowcy. Ten akt obywatelskiego nieposłuszeństwa doprowadził do jej aresztowania. W odpowiedzi Afroamerykanie rozpoczęli bojkot systemu autobusowego. Ten oparty na konsumpcji protest był historycznym wydarzeniem i stał się bodźcem dla ruchu praw obywatelskich. Czarni w Montgomery przez ponad rok chodzili do pracy lub szkoły pieszo albo korzystali z przejazdów, ponieważ bojkot trwał nadal. Parks zaskarżyła aresztowanie, a jej sprawa trafiła aż do Sądu Najwyższego USA, który ostatecznie orzekł przeciwko firmie autobusowej i jej polityce segregacji miejsc siedzących.

W Montgomery, Baker służył jako doradca kierownictwa bojkotu, który skupiał się wokół nowej grupy, która nazwała się Montgomery Improvement Association (MIA). Na jej czele stał młody baptystyczny pastor Martin Luther King Jr. Baker współpracował ze znanym przywódcą robotniczym A. Philipem Randolphem (1889-1979) i innymi, by założyć fundraisingowe ramię MIA o nazwie „In Friendship”. Grupa ta zbierała pieniądze dla sprawy i pomagała finansować programy przejazdów podczas 381-dniowego bojkotu. Zapewniła również fundusze na opłaty prawne, które pojawiły się, gdy policja nękała liderów bojkotu.

Na początku 1957 roku King założył Southern Christian Leadership Conference (SCLC) w Atlancie, Georgia. Było to partnerstwo pomiędzy czarnymi ministrami z całego Południa, którzy zjednoczyli się, aby promować kwestie praw obywatelskich i zakończyć rasistowskie prawa w wielu południowych społecznościach, które ograniczały codzienne życie czarnych. Chociaż King był założycielem grupy, Baker zasadniczo kierowała SCLC w ciągu pierwszych kilku lat jej istnienia jako zastępca dyrektora i jako tymczasowy dyrektor. Jej pierwotny plan zakładał pozostanie w organizacji tylko przez sześć tygodni, ale nie udało się znaleźć nikogo innego na to stanowisko, kto dorównywałby jej talentem. Jej umiejętności organizacyjne i zdolność do koordynowania polityki i działań wśród sześćdziesięciu pięciu oddziałów nie miały sobie równych i pozostała na tym stanowisku do 1960 roku.

Po raz kolejny, podobnie jak w przypadku roli w NAACP, Baker znalazła się w samym środku wewnętrznych walk z SCLC. Jej kierownictwo było męskie, podobnie jak ministrowie kościelni, i czasami mieli oni trudności z przyjmowaniem rozkazów od kobiety lub nawet słuchaniem jej sugestii. Baker miała nadzieję na więcej bezpośrednich akcji, które wydawały się powoli nadchodzić, dopóki w niektórych miastach Południa nie pojawiła się nowa forma protestu zwana sit-in. Polegały one na tym, że grupy czarnych i białych studentów łączyły się, aby zaprotestować przeciwko segregacji w obiektach publicznych, takich jak bary, restauracje i kina. W czasie protestów studenci wchodzili do takich miejsc, żądali równej obsługi dla wszystkich i odmawiali wyjścia, dopóki tak się nie stało.

Od protestów do rejestracji wyborców

Kiedy Baker dowiedziała się o tych protestach, zaprosiła ich liderów na konferencję w swoim byłym college’u, Shaw University. Seria spotkań odbyła się w kwietniu 1960 roku i zaowocowała formalnym założeniem Studenckiego Komitetu Koordynacyjnego bez Przemocy (SNCC). Mówiło się o włączeniu przywódców protestów do SCLC, ale Baker była przekonana, że młodsze, odważniejsze pokolenie działaczy na rzecz praw obywatelskich lepiej radzi sobie w pojedynkę. Dzięki wysiłkom Bakera, SCLC przekazało nowej grupie czek na 800 dolarów, aby pomóc jej w rozpoczęciu działalności. Obie organizacje były całkowicie odrębne, ale zjednoczone w swoich celach. Baker zrezygnowała z członkostwa w SCLC, by służyć jako doradca SNCC, choć była już wtedy po pięćdziesiątce. W przeciwieństwie do niektórych swoich rówieśników, Baker nie miała problemów z komunikacją z młodszym pokoleniem aktywistów.

Po rozpoczęciu ruchu sit-in, Baker skierowała swoją energię na rejestrację wyborców na Południu. Afroamerykanie otrzymali prawo do głosowania w 1870 roku, wraz z uchwaleniem Piętnastej Poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Kobiety otrzymały prawo do głosowania w 1920 roku na mocy Dziewiętnastej Poprawki. Jednakże czarni mężczyźni i czarne kobiety spotkali się z niesprawiedliwą dyskryminacją ze strony białych urzędników wyborczych. W wielu społecznościach prawie niemożliwe było zarejestrowanie się czarnych do głosowania w wyborach lokalnych, stanowych i krajowych. Z pomocą północnych aktywistów podjęto zorganizowany wysiłek, by wyeliminować te bariery. W tym okresie Baker pracowała dla Young Women’s Christian Association (YWCA) w Atlancie, Georgia, jako konsultant ds. stosunków międzyludzkich. Zajmowała również stanowisko w Southern Conference Educational Fund (SCEF), innej grupie walczącej o prawa obywatelskie, która ściśle współpracowała z SNCC na początku lat 60. W 1964 r. Baker zaangażowała się w tworzenie Wolnościowej Partii Demokratycznej Missisipi (MFDP). Ta organizacja polityczna, założona z pomocą SNCC, składała się z czarnych i białych mieszkańców Mississippi i stanowiła alternatywę dla stanowej Partii Demokratycznej. Tradycyjni Demokraci w tym stanie byli oddani segregacji. Byli oni wtedy w głębokiej niezgodzie z krajowym kierownictwem partii. Ta przerwa

Fannie Lou Hamer

Fannie Lou Hamer stała się nieoficjalnym rzecznikiem ruchu praw obywatelskich w 1964 roku, kiedy pojawiła się przed komisją uwierzytelniającą na Narodowej Konwencji Demokratów w New Jersey. Członkini Wolnościowej Partii Demokratycznej Missisipi (MFDP), mówiła przed komisją o problemach, jakie napotkała jako Afroamerykanka, próbując zarejestrować się do głosowania. Jej transmitowane przez telewizję zeznanie zszokowało wielu Amerykanów. Mówiła o brutalnej napaści, jakiej doświadczyła w areszcie policyjnym, ponieważ pomagała innym czarnym w rejestracji.

Urodzona w 1917 roku w Mississippi, była ostatnim z dwudziestu dzieci w swojej rodzinie. Dorastała w drewnianej chacie bez instalacji wodno-kanalizacyjnej i elektrycznej. Jej rodzice byli parobkami – uprawiali kawałek ziemi należącej do białego sąsiada za niskie wynagrodzenie. Nie mając formalnego wykształcenia, Hamer już jako dziecko zaczęła zbierać bawełnę, by pomóc rodzinie. W połowie lat dwudziestych wyszła za mąż za Perry’ego Hamera, innego dzierżawcę ziemi.

Hamer i jej mąż adoptowali dwie córki. Nie była w stanie mieć własnych dzieci, ponieważ została zmuszona do usunięcia macicy (gdzie rozwija się płód) przez miejscowego lekarza. Ten zabieg chirurgiczny był czasami wymuszany na biednych, niewykształconych czarnych kobietach, aby zapobiec zajściu w ciążę. Czarni w Mississippi cierpieli w tym okresie również z powodu wielu innych naruszeń praw człowieka. Byli niemal całkowicie bezsilni i nie mieli prawa głosu w sprawach politycznych. Chociaż czarni mężczyźni uzyskali prawo do głosowania w 1870 roku, stanowe i lokalne prawa utrudniały czarnym w większości południowych stanów nawet zarejestrowanie się do głosowania. Musieli być sponsorowani przez białą osobę lub zdać trudny test umiejętności czytania i pisania, a także zapłacić kosztowny podatek pogłówny od roku, w którym ukończyli dwadzieścia jeden lat.

Wśród osób pracujących na rzecz zmiany tej sytuacji byli członkowie Southern Christian Leadership Conference (SCLC) i Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC). Aktywiści z tych grup przybyli do Ruleville, Mississippi, rodzinnego miasta Hamer, w 1962 roku. Wzięła udział w ich wiecu i została jedną z osiemnastu ochotniczek, które udały się do sądu okręgowego w Indianola, aby spróbować zarejestrować się do głosowania. Dwukrotnie oblała test, co oznaczało, że musiała zinterpretować fragment konstytucji stanowej. W końcu zdała test w 1963 roku. Potem pomagała innym w nauce do tego egzaminu. Ale jej aktywizm kosztował ją i jej męża utratę pracy. Ich biały gospodarz wyrzucił ich ze swojej posiadłości, gdy dowiedział się o działaniach Hamer związanych z rejestracją wyborców.

Hamer została zatrudniona przez SNCC jako sekretarka terenowa. W czerwcu 1963 roku, podczas powrotu do domu z konferencji SNCC w Południowej Karolinie, autobus wiozący Hamer i innych aktywistów zatrzymał się w Winona, Mississippi. Tam grupa została aresztowana. Hamer została zabrana do więzienia, gdzie biali policjanci umieścili ją w celi z dwoma czarnymi mężczyznami i kazali im biczować ją skórzanym paskiem. W atmosferze strachu, w której czarni mężczyźni często umierali w policyjnych aresztach, byli posłuszni. Hamer doznała trwałego uszkodzenia nerek i straciła wzrok w jednym oku. Później Departament Sprawiedliwości USA złożył pozew przeciwko stróżom prawa z Winony, ale zostali oni uznani za niewinnych przez całkowicie białą ławę przysięgłych.

Hamer i Ella Jo Baker zaangażowali się w tworzenie Wolnościowej Partii Demokratycznej Missisipi (MFDP). Grupa polityczna starała się przeciwstawić rasistowskiemu nastawieniu stanowej Partii Demokratycznej. W 1964 roku Hamer pojechał do New Jersey, aby wziąć udział w Narodowej Konwencji Demokratów jako przedstawiciel MFDP, która była popularna wśród czarnych i liberalnie nastawionych białych Mississippi. Poprosili oni o miejsca na konwencji jako delegaci. Jednak, aby zostać wpuszczonym, musieli stanąć przed komisją mandatową konwencji. W swoim zeznaniu, które było transmitowane przez telewizję i radio, Hamer opisała prześladowania i pobicia, których doświadczyła z powodu swojej pracy na rzecz praw wyborczych. Jej relacja przeraziła wielu Amerykanów, którzy niewiele wiedzieli o tym, jak wyglądało życie czarnych na głębokim Południu.

Kongres uchwalił Voting Rights Act z 1965 roku, który położył kres ograniczeniom, z jakimi borykali się Afroamerykanie i inne mniejszości przy rejestracji do głosowania. Hamer pozostała aktywna w polityce Mississippi i poświęciła się pomocy biednym. Zmarła w marcu 1977 roku na raka w wieku pięćdziesięciu dziewięciu lat.

W partii pojawił się, ponieważ prezydent Lyndon B. Johnson (1908-1973; służył 1963-69), zaczynał dawać swoje poparcie dla sprawy praw obywatelskich. Baker był głównym mówcą na konwencji MFDP w Jackson, stolicy stanu Mississippi, a następnie udał się do Waszyngtonu, aby zorganizować tam swoje biuro.

Rok 1964 był ważny dla ruchu praw obywatelskich. Na początku lipca prezydent Johnson, demokrata, podpisał przełomową Ustawę o Prawach Obywatelskich z 1964 roku, która zakazywała dyskryminacji ze względu na rasę. Kilka tygodni później przedstawiciele MFDP udali się na Krajową Konwencję Demokratów w Atlantic City, New Jersey, i poprosili o pozwolenie na uczestnictwo. Krajowi przywódcy partyjni nie chcieli ich wpuścić, obawiając się, że wspieranie ich jeszcze bardziej rozwścieczy białych południowych Demokratów, którzy sprzeciwiali się ustawodawstwu dotyczącemu praw obywatelskich. Niemniej jednak, wyzwanie rzucone przez MFDP urzędnikom partyjnym z Mississippi podobno przyczyniło się do uchwalenia Voting Rights Act z 1965 roku. Przed jej uchwaleniem wielu czarnych na Południu musiało zapłacić podatek lub zdać test umiejętności czytania i pisania, aby móc zarejestrować się do głosowania. Ustawa zdelegalizowała te restrykcje i nakazała federalny nadzór nad rejestracją wyborców w okręgach, w których oficjalnie zarejestrowanych było mniej niż 50 procent uprawnionych do głosowania.

Przywódca za kulisami

Mimo, że wiele prawnych wyzwań stojących na drodze do pełnego uczestnictwa czarnych w społecznym, politycznym i ekonomicznym życiu narodu wydawało się być pokonanych wraz z uchwaleniem ustaw o prawach obywatelskich i prawach wyborczych, praca Baker była daleka od zakończenia. Po powrocie do Harlemu zaangażowała się w wiele innych spraw politycznych, a na początku lat 70. współpracowała z nową radykalną grupą – National Interim Committee for a Mass Party of the People. Doradzała również Afrykańskiemu Kongresowi Narodowemu, który pracował nad zakończeniem apartheidu w RPA. Apartheid był autoryzowanym przez rząd systemem prawnej dyskryminacji rasowej, który istniał w RPA od 1948 roku do wczesnych lat 90-tych. Znana jako „Fundi”, suahilijski termin oznaczający osobę, która uczy się rzemiosła i przekazuje je następnym pokoleniom, Baker była tematem filmu dokumentalnego z 1981 roku o tej samej nazwie. Zmarła w Nowym Jorku w dniu swoich osiemdziesiątych trzecich urodzin, 13 grudnia 1986 roku.

Jedną z najważniejszych spuścizn Baker było jej przekonanie, że grupy walczące o prawa obywatelskie i inne organizacje działające na rzecz zmian społecznych powinny unikać zbytniego skupiania się na jednej osobie w roli przywódcy. Twierdziła, że mogłoby to przynieść odwrotny skutek, ponieważ potężna i przyciągająca uwagę postać byłaby sensacją stworzoną przez media, co oznaczałoby również, że media mogłyby kiedyś zwrócić się przeciwko tej osobie. Z tego powodu, podczas gdy SCLC stało się niemalże utożsamiane z Kingiem, SNCC Baker działało równie skutecznie pomimo jej zakulisowej roli. „Nie widzieliście mnie w telewizji, nie widzieliście wiadomości o mnie”, powiedziała kiedyś, według jej nekrologu w New York Times. „Rola, jaką starałam się odgrywać, polegała na zbieraniu kawałków lub łączeniu kawałków, z których, jak miałam nadzieję, może powstać organizacja. Moja teoria jest taka, że silni ludzie nie potrzebują silnych przywódców.”

Więcej informacji

KSIĄŻKI

Burns, Stewart. To the Mountaintop: Martin Luther King Jr.’s Sacred Mission to Save America, 1955-1968. San Francisco, CA: HarperCollins, 2004.

Ransby, Barbara. Ella Baker and the Black Freedom Movement: A Radical Democratic Vision. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2003.

PERIODICALS

Fraser, C. Gerald. „Ella Baker, Organizer for Groups in Civil-Rights Movement in South.” New York Times (17 grudnia 1986 r.).

Kinnon, Joy Bennett. „Shine Your Light.” Ebony (lipiec 2004): s. 44.

McCabe, Suzanne. „’Is This America?' The Story of Fannie Lou Hamer.” Junior Scholastic (7 marca 2005): s. 16.

Sullivan, Lisa Y. „Ella Baker.” Social Policy (winter 1999): p.54.

STRONY INTERNETOWE

Centrum Praw Człowieka im. Elli Baker. http://www.ellabakercenter.org/index.html (dostęp 26 czerwca 2006).

Hamer, Fannie Lou. „Testimony Before the Credentials Committee, Democratic National Convention”. Say It Plain: A Century of Great African American Speeches. American Public Media. http://americanradioworks.publicradio.org/features/sayitplain/flhamer.html (dostęp: 26 czerwca 2006).

.