Historia

Bawół wodny po raz pierwszy pojawił się w Europie i południowej Azji w połowie epoki plejstocenu, między 770 000 a 126 000 lat temu. Bubalus murrensis, europejski bawół wodny, zamieszkiwał bagna i lasy w pobliżu głównych rzek w środkowej i zachodniej Europie, żyjąc wraz z innymi przedstawicielami fauny interglacjalnej, takimi jak tury (Bos primigenius), dopóki nie wyginął około 12 000 lat temu. Jego najbliższym żyjącym krewnym jest dziki azjatycki bawół wodny (Bubalus arnee), który był niegdyś powszechny w całej południowej Azji, ale obecnie przetrwał w kilku izolowanych populacjach w Nepalu, Bhutanie, Tajlandii, Kambodży, Birmie i Indiach.

Zmniejszenie liczebności Bubalus arnee jest wynikiem kilku czynników ludzkich. Jedno z głównych zagrożeń dla jego przetrwania wynika z niezależnego udomowienia dwóch podgatunków w różnych częściach Azji około 5 000 lat temu. Doprowadziło to do znacznej hybrydyzacji pomiędzy populacjami dzikimi i domowymi, prowadząc do wchłonięcia dzikiego bawołu wodnego i ciągłej utraty różnorodności genetycznej gatunku. Podgatunki biorące udział w udomowieniu to bawół rzeczny (B. bubalis bubalis, liczba chromosomów 2n=50), który prawdopodobnie pochodzi z zachodniej części subkontynentu indyjskiego, a następnie został tam udomowiony, oraz bawół bagienny (B. bubalis carabanesis, liczba chromosomów 2n=48), który prawdopodobnie pochodzi z Indochin. Biorąc pod uwagę, że każdy z nich zamieszkiwał inne regiony geograficzne, szacuje się, że zaczęły się one genetycznie różnicować na długo przed udomowieniem, czyli między 270 000 a 128 000 lat temu.

Każdy z krajowych podgatunków można łatwo odróżnić: bawół rzeczny ma czarne ciało i zakrzywione rogi, waży 400-1000 kg, natomiast bawół bagienny jest szary, ma prostsze rogi i białe znaki na gardle, kończynach dolnych i końcówce ogona, waży 325-450 kg. Mimo że bawoły te są zdolne do krzyżowania się ze sobą, potomstwo mieszańców ma niższą płodność niż osobniki czystej krwi, co wynika ze zróżnicowania liczby chromosomów obu podgatunków. Bawół rzeczny jest wykorzystywany przede wszystkim do produkcji mleka, a tradycyjny ser mozzarella jest wytwarzany wyłącznie z jego mleka; występuje w południowo-wschodniej Azji, północnej Afryce i zachodniej Europie. Bawół bagienny jest hodowany głównie do pracy pociągowej i na mięso, i występuje w całej południowo-wschodniej Azji (jego zasięg geograficzny pokrywa się z zasięgiem bawołu rzecznego we wschodnich Indiach i Bangladeszu). W 2010 r. światowa populacja bawołów wodnych wynosiła 194 miliony w 40 krajach. Uważa się, że od tego gatunku zależy utrzymanie większej liczby ludzi niż od jakiegokolwiek innego zwierzęcia domowego.

Domowe bawoły wodne zostały wprowadzone do Europy Wschodniej wkrótce po udomowieniu w Azji, około 3000 lat p.n.e. W ciągu wieków stopniowo zanikały. Przez wieki stopniowo wychodziły z użycia, powodując spadek ich liczebności, ale w ramach ostatnich projektów wprowadzono ponownie małe stada do europejskich rezerwatów w celu wspierania ekosystemów mokradeł i pełnienia funkcji ekologicznych Bubalus murrensis i innych wymarłych gatunków dużych zwierząt pastwiskowych.