 Betelgeuse |
|
| Dane obserwacyjne Epoch J2000.0 |
|
|---|---|
| Konstelacja | Orion |
| Wznoszenie w prawo | 05h 55m 10.3s |
| Deklinacja | +07° 24′ 25″ |
| Widoczna magnitudo (V) | +0.3 do +1.2 |
| Charakterystyka | |
| Typ widmowy | M2Iab (czerwony supergigant) |
| B-.V wskaźnik barwy | 1.86 |
| U-B wskaźnik koloru | 2.06 |
| Typ zmiennej | SR c (Semi-regular) |
| Astrometria | |
| Prędkość radialna (Rv) | +21.0 km/s |
| Ruch właściwy (μ) | RA: 27.33 mas/yr Dec.: 10.86 mas/yr |
| Paralaksa (π) | 7.63 ± 1.64 mas |
| Odległość | approx. Expression error: Unrecognized punctuation character „, or ; α Orionis, α Ori, Alpha Orionis) to gwiazda zmienna półregularna znajdująca się w odległości 427 lat świetlnych
 strasbg.fr/cgi-bin/cdsbib?1997A%26A…323L…49P. Jest drugą najjaśniejszą gwiazdą w gwiazdozbiorze Oriona Betelgeuse jest czerwonym supergigantem, jedną z fizycznie największych znanych gwiazd. Gdyby była umieszczona w centrum naszego Układu Słonecznego, jej zewnętrzna powierzchnia sięgałaby orbity Jowisza. W rzeczywistości Betelgeza jest tak duża i tak blisko, że jest gwiazdą o trzeciej co do wielkości średnicy kątowej widzianej z Ziemi, mniejszą tylko od Słońca i R Doradus, i jedną z zaledwie kilkunastu gwiazd, które teleskopy zobrazowały jako widoczny dysk (patrz zdjęcie po prawej i zdjęcie gorących plam na Betelgezie). Średnica kątowa Betelgezy została po raz pierwszy zmierzona w latach 1920-1921 przez Michelsona i Pease’a przy użyciu interferometru astronomicznego na 100-calowym teleskopie Mount Wilson. Pochodzenie nazwy „Betelgeuse”Nazwa jest pochodną arabskiego يد الجوزا yad al-jawzā, czyli „ręka centralnego”. Jauza, centralny, początkowo odnosił się do Gemini wśród Arabów, ale później odnosił się do Oriona. W średniowieczu pierwszy znak nazwy, y (ﻴ, z dwiema kropkami pod nim), został błędnie odczytany jako b (ﺒ, z jedną kropką pod nim) podczas transliteracji na łacinę, a Yad al-Jauza stał się Bedalgeuze. Następnie, w okresie renesansu, wysunięto tezę, że nazwa ta została pierwotnie zapisana jako Bait al-Jauza, co w języku arabskim miało oznaczać „pachę centralnego”, co doprowadziło do współczesnego tłumaczenia jako „Betelgeuze”; jednakże faktycznym tłumaczeniem słowa „pacha” byłoby ابط („Ibţ”). Ze względu na swój bogaty czerwonawy kolor gwiazda często była określana jako „marsowa”, a w astrologii oznacza zaszczyty wojskowe lub obywatelskie. Inne nazwy to:
W języku chińskim znana jest jako 参宿四 (Shēnsùsì, Czwarta Gwiazda Konstelacji Trzech Gwiazd). Ta myląca nazwa wynika z faktu, że Konstelacja Trzech Gwiazd składała się pierwotnie tylko z trzech gwiazd, z których wszystkie znajdowały się w pasie Oriona. Później do tej konstelacji dodano jeszcze cztery gwiazdy, ale nazwa pozostała niezmieniona. Wyróżniające cechyKilka cech Betelgezy jest szczególnie interesujących dla astronomów. Była to jedna z pierwszych gwiazd, której średnica kątowa została zmierzona interferometrem astronomicznym; okazało się, że średnica pozorna jest zmienna. Odległość do Betelgezy nie jest dokładnie znana, ale jeśli przyjmiemy, że wynosi 427 lat świetlnych, to jej rzeczywista średnica waha się od 500 do 800 razy większa od średnicy Słońca, co czyni ją w przybliżeniu równą orbicie Jowisza. Ma wskaźnik koloru (B-V) 1,86 i uważa się, że ma masę około 15 mas Słońca. Dokładna średnica nie jest łatwa do określenia, ponieważ emisja optyczna maleje bardzo stopniowo wraz z promieniem od centrum gwiazdy, a kolor emisji również zmienia się wraz z promieniem. Choć jest tylko 15 razy masywniejsza od Słońca, to jej objętość jest aż 300 milionów razy większa; to różnica objętości podobna do tej, jaką ma piłka plażowa w porównaniu z dużym stadionem. Była to również pierwsza gwiazda, której plamy gwiazdowe na dysku zostały wykryte na obrazach optycznych przez teleskop, najpierw dzięki interferometrii maskującej aperturę, a później dzięki bardziej szczegółowym obserwacjom przez teleskop COAST.  Betelgeuse () w Orionie Przyszłość gwiazdy. Astronomowie przewidują, że Betelgeuse ostatecznie ulegnie eksplozji supernowej typu II, choć możliwe jest, że jej masa jest na tyle niska, że Betelgeuse może pozostać rzadkim tlenowo-neonowym białym karłem.neonowy biały karzeł. Co do prawdopodobnej skali czasowej tego wydarzenia zdania są podzielone. Chociaż Betelgeza ma tylko około sześciu milionów lat, niektórzy uważają, że obecna zmienność gwiazdy sugeruje, że jest ona już w fazie spalania węgla w swoim cyklu życia, a zatem ulegnie eksplozji supernowej w ciągu najbliższego tysiąca lat lub wcześniej. Sceptycy kwestionują to twierdzenie i uważają, że gwiazda może przetrwać znacznie dłużej. Panuje zgoda co do tego, że taka supernowa byłaby spektakularnym wydarzeniem astronomicznym, ale nie stanowiłaby – będąc tak odległą – znaczącego zagrożenia dla życia na Ziemi. Nawet Betelgeuse po wybuchu supernowej rozjaśniłaby się co najmniej 10 000 razy, świecąc z jasnością półksiężyca. Niektóre źródła przewidują maksymalną jasność pozorną równą tej, jaką ma Księżyc w pełni (mv = -12,5). Taki stan utrzymywałby się prawdopodobnie przez kilka miesięcy. Wyglądałaby jak świetlisty punkt, o jasności Księżyca w pełni i barwie żarówki w nocy, dobrze widoczny w świetle dziennym. Po tym okresie stopniowo malałaby, aż po kilku miesiącach lub latach zniknęłaby z widoku gołym okiem. Wtedy prawe ramię Oriona zniknęłoby na jakiś czas, aż w ciągu kilku stuleci rozwinęłaby się wspaniała mgławica. Jej pierwotna nazwa brzmiała młynarz, jeśli oś Betelgezy (jeden z jej biegunów) jest skierowana w stronę Ziemi, wystąpiłyby tu namacalne efekty. Na Ziemię zostałby skierowany deszcz promieni gamma i innych cząstek kosmicznych. Pojawiłyby się spektakularne zorze polarne i być może wymierne zmniejszenie warstwy ozonowej, a w konsekwencji niekorzystne dla życia skutki promieniowania. W takiej orientacji w kierunku Układu Słonecznego pojawiłaby się również wielokrotnie jaśniejsza niż gdyby jej oś była skierowana w dal. Zaskakujące jest to, że chińskie zapisy z I w. p.n.e. odkopane przez Shu-ren, Jianmin i Jin-Yi w 1980 r. odnoszą się do koloru Betelgeuse jako białego lub żółtego. Jakkolwiek, Ptolemeusz piszący w 150 AD nazywa ją czerwoną gwiazdą. Dlatego Fang Lizhi, chiński astrofizyk, zaproponował, że Betelgeuse mogła w tym okresie przekształcić się w czerwonego olbrzyma. Wiadomo, że gdy gwiazdy zużywają paliwo wodorowe w swoich rdzeniach, ich kolor zmienia się z białego, przez żółty do czerwonego. Shu-ren i inni sugerują, że Betelgeza mogła zmienić swój kolor, gdy wydaliła skorupę pyłu i gazu, która nawet teraz może być widoczna jako rozszerzająca się od niej. Jeśli więc ich teoria jest słuszna, jest mało prawdopodobne, że Betelgeuse stanie się supernową w najbliższym czasie, ponieważ gwiazda zwykle pozostaje czerwonym olbrzymem przez dziesiątki tysięcy lat, ale wszystko może się zdarzyć w każdej chwili.  AAVSO V-band light curve of Betelgeuse, (a.k.a Alpha Orionis) od Dec. 1988 – Aug. 2002
Zobacz także
. |