Ogólne tło historyczne

Po zjednoczeniu Niemiec Bismarck dyplomatycznie izolował Francję, aby uniknąć zemsty Francji w konsekwencji wojny francusko-pruskiej (1870-71). Otto von Bismarck (1815-1898) był premierem Prus i pierwszym kanclerzem Cesarstwa Niemieckiego. Przez około dwadzieścia lat aktywnie angażował się w utrzymanie stanu pokoju w Europie i „umiejętnie prowadził pacyfistyczną politykę w sprawach zagranicznych” (Barkin brak daty).

Przez lata 1862-1871 Bismarck był w stanie odnieść sukces militarny i „utworzyć państwo niemieckie z kilku księstw” (Wilde 2018). Kanclerz Niemiec obawiał się jednak, że sąsiednie narody będą spiskować przeciwko zjednoczeniu Niemiec i próbować zniszczyć ich nowo narodzony naród (Wilde 2018).

Dlatego pierwszym paktem, który podpisał Bismarck, był pakt obronny zawarty w celu obrony Niemiec, był Trójprzymierze (1882). W skład takiego sojuszu wchodziły Austria, Węgry i Włochy. Nietypowe było to, że Włochy przystąpiły do paktu, w którym była Austria. Uczyniły to jednak z kilku powodów, m.in. dlatego, że (I) Francja okupowała Tunis, (II) Austria obiecała Włochom koncesje terytorialne w przypadku zwycięstwa na Bałkanach oraz (III) papież Leon XIII szukał pomocy Europy w celu przywrócenia władzy w państwach papieskich.

Stosunki Austrii z Rosją były napięte z powodu Bałkanów, a w tym czasie Bismarck utrzymywał pakt dyplomatyczny między krajami i zastrzegł tajne porozumienie z carem rosyjskim Aleksandrem III, traktat reasekuracyjny, który ustalał, że: Niemcy w razie ataku na Rosję nie przyłączyłyby się do Austrii, a Rosja w razie ataku na Niemcy nie przyłączyłaby się do Francji. Bismarck został usunięty ze stanowiska, ponieważ w Europie narastało silniejsze pragnienie ekspansji kolonialnej, a Bismarck był zbyt dyplomatyczny dla niemieckiej polityki zagranicznej, która chciała rozszerzyć swoją domenę na cały kontynent.

Jednakże kiedy Wilhelm II wstąpił na tron Rosji, traktat reasekuracyjny został odrzucony przez nowego suwerena. W międzyczasie Wielka Brytania zażądała sojuszu z Niemcami, który nigdy nie został osiągnięty, ponieważ Wielka Brytania „nie zgadzała się z ich ideologicznymi i militarnymi celami” (New World Encyclopaedia 2015).

Z powodu agresywnej polityki Niemiec Francja i Rosja zaczęły współpracować ze sobą za pomocą prostych umów, a następnie w 1892 r. zawarły sojusz francusko-rosyjski. Tymczasem Brytyjczycy i Francuzi podpisali Entente Cordiale w 1904 r., a gdy w 1907 r. dołączyła do nich Rosja, stała się ona Potrójną Ententą.

Jak wyglądały relacje Francja – Wielka Brytania – Rosja przed Ententą?

Przed zagłębieniem się w szczegóły dotyczące ententy należy podkreślić, że traktaty i sojusze były podpisywane „pomiędzy poszczególnymi państwami w całej Europie”. Na przykład Traktat Londyński (1867), który stanowił, że Wielka Brytania będzie interweniować w przypadku zagrożenia neutralności Belgii podczas konfliktu europejskiego; Włochy i Francja potajemnie podpisały pakt o nieagresji; Rosja zgodziła się chronić Serbię… i tak dalej, i tak dalej. Wszystkie narody europejskie obawiały się ekspansjonistycznych ambicji Niemiec. Jednak wszystkie wspomniane traktaty straciły na znaczeniu w lipcu 1914 roku, kiedy w Europie rozpoczęła się I wojna światowa (BBC 2014).

W ciągu całej historii te trzy kraje były rywalami z kilku różnych powodów i – czasami – przez dłuższy czas. Na przykład Francja i Rosja walczyły ze sobą podczas wojen i kampanii napoleońskich… Francja i Wielka Brytania stoczyły wojnę stuletnią (i kilka innych wojen)… Rosja i Wielka Brytania nie sympatyzowały z Japonią – która wygrała wojnę z Rosją w 1904 roku… Ponadto, ponieważ cała ta rywalizacja nie była wystarczająca, kraje te miały ambicje kolonialne i dążyły do uzyskania kontroli nad terytoriami w Afryce, Azji i na Bliskim Wschodzie (BBC 2014). Jednak Rosja, Wielka Brytania i Francja nie zawsze były w przyjaznych stosunkach i to właśnie Sir Edward Grey ustanowił taką ententę, która nie wymagała od żadnego z uczestników, aby w razie ataku na jedno z nich, przystąpić do wojny. Po prostu, mieli oni obowiązek i „moralne zobowiązanie do wspierania się nawzajem” (BBC 2014).

Ententa

Dziesięć lat przed I wojną światową, 8 kwietnia 1904 roku, Francja i Wielka Brytania zakończyły swoje „długotrwałe spory kolonialne” o terytoria w Afryce Północnej. Pierwotna nazwa porozumienia brzmiała Deklaracja pomiędzy Wielką Brytanią a Francją dotycząca Egiptu i Maroka, zgodnie z którą obie europejskie potęgi nie powinny „kwestionować” brytyjskiej kontroli nad Egiptem i zagwarantowały Francji prawo do przeprowadzania wszelkich reform rządowych, gospodarczych i wojskowych w Maroku, a także prawo do „zachowania porządku i udzielania pomocy” (History 2009). Głównym powodem utrzymywania przez Francję stosunków dyplomatycznych z Wielką Brytanią była konieczność obrony przed Niemcami po zwycięstwie w wojnie francusko-pruskiej. Co więcej, powodem sprzymierzenia się Wielkiej Brytanii z Francuzami była obawa przed atakiem ze strony Niemiec, które rozwijały „ambitny program morski” zagrażający brytyjskiemu (History 2009).

Pierwszą próbą zerwania sojuszu brytyjsko-francuskiego przez Niemcy było wysłanie cesarza Wilhelma II do Maroka w celu „wsparcia sułtana” przeciwko rządowi francuskiemu (History 2009). Takie posunięcie wzmocniło jednak francuską kontrolę w regionie, gdyż podczas konferencji w Algeciras (Hiszpania) „uznano roszczenia Francji do tego regionu” (History 2009). Sytuacja nie została jednak rozwiązana, a „starcie” między dwoma europejskimi mocarstwami spowodowało Pierwszy Kryzys Marokański (1905) i Drugi Kryzys Marokański (1911) (History 2009).

Nie jest zaskoczeniem, że Francja i Anglia wzmocniły swój sojusz tylko po tym, jak były świadkami agresywnych zachowań kolonialistów niemieckich. Z tego powodu Ententa Serdeczna przeszła od „zwykłej przyjaźni do nieformalnego sojuszu wojskowego, a później do rozmów i porozumienia z sojusznikiem Francji, Rosją” (History 2009).

Sytuacja w czasie Ententy składała się z Imperium Brytyjskiego, Imperium Rosyjskiego i Francji z jej koloniami, kontrolujących ogromne terytorium, które liczyło 70 mln km2. W związku z tym ich domena rozciągała się na ponad połowę nadających się do zamieszkania terytoriów świata, które obejmowały populację ponad 600 milionów ludzi.

W 1904 roku Wielka Brytania i Rosja uznały, że nadszedł czas, aby Francja wyszła z okresu „wspaniałej izolacji”, w której umieściły ją Niemcy Bismarcka (BBC 2014). Dlatego Francja przystąpiła do Entente Cordiale (co oznacza Przyjazne Porozumienie).

Zanim Rosja przystąpiła do porozumienia z pozostałymi dwoma państwami Ententy, należy zauważyć, że Francja i Rosja były przeciwnikami podczas wojny krymskiej (1853-1856). Jednak również Rosja „szukała uspokojenia” wobec Niemców, których pociągała idea ekspansji na Wschód (Military History 2018). Jednak Rosja nie tylko starała się bronić przed potencjalnymi konfliktami, lecz także musiała radzić sobie z poważnymi walkami wewnętrznymi: w rzeczywistości była „najbardziej zacofanym z europejskich mocarstw” i zmagała się z „opresyjnym systemem gospodarczym, który budził resentyment wśród klas biednych i chłopskich” (Military History 2018).

W 1912 r., na dwa lata przed wybuchem wojny, „w Europie uformowały się dwa potężne wrogie bloki”: po jednej stronie stały Francja, Wielka Brytania i Rosja, po drugiej zaś „coraz bardziej izolowane Niemcy ze stosunkowo słabym wsparciem Austro-Węgier i Włoch” (History 2009).

Trójprzymierze podczas I wojny światowej

W 1914 r. arcyksiążę Franciszek Ferdynand (następca tronu Habsburgów i Austro-Węgier) i jego żona zostali zamordowani przez bośniackiego Serba Gawriło Principa. Choć „nikt w rządzie Austro-Węgier nie był szczególnie zmartwiony śmiercią Franciszka Ferdynanda” (ponieważ od tego momentu nie miał on powodować żadnych „problemów konstytucyjnych”), zamach był jednak pretekstem do rozpoczęcia wojny z Serbią (Wilde 2018).

Gdy rozpoczęła się I wojna światowa, Europa była podzielona na dwa potężne bloki. Wielka Brytania, Francja i Rosja (znana również jako Potrójna Ententa), była przeciwstawiona Niemcom, Austro-Węgrom i Włochom (znanym również jako Potrójny Sojusz. Chociaż Włochy były członkiem Trójprzymierza od 1882 r., ostatecznie zmieniły stronę i przyłączyły się do Trójprzymierza. Powodem takiej zmiany były dwuznaczne uczucia Włoch w stosunku do Austro-Węgier, które podbiły terytoria należące wcześniej do Włoch. Dlatego włoscy nacjonaliści chcieli je ponownie zdobyć. Co więcej, kiedy Włochy przystąpiły do Trójprzymierza, nie tylko twierdziły, że nie chcą wchodzić w żadną wojnę z Wielką Brytanią, ale także zawarły tajny pakt z Francją w 1902 r., w którym stwierdziły, że w żadnym wypadku nie zaatakują Francji. W 1914 r. Włochy postanowiły jednak zachować neutralność, ponieważ Niemcy i Austro-Węgry nie zostały zaatakowane, lecz z własnej inicjatywy zaatakowały Francję i Serbię. 26 kwietnia 1915 r. Włochy potajemnie podpisują traktat londyński, który jest porozumieniem z Trójporozumieniem ustanawiającym rychły atak Włoch na mocarstwa centralne. Dlatego też 3 maja 1915 roku Włochy porzucają Trójprzymierze; a 23 maja wypowiadają wojnę Austro-Węgrom.

Bibliografia

Barkin, K. (brak daty).Otto Von Bismark. Britannica. Available from: https://www.britannica.com/biography/Otto-von-Bismarck

BBC (2014). The Road to War: the Triple Entente (Droga do wojny: Potrójna Ententa). BBC. Available from: http://www.bbc.co.uk/schools/worldwarone/hq/causes2_01.shtml

History Editors (2009). Wielka Brytania i Francja podpisują Entente Cordiale. History. Available from: https://www.history.com/this-day-in-history/britain-and-france-sign-entente-c

Military History (2018). Rosja w potrójnej entencie I wojny światowej. Warfare History Network.

Nowa Encyklopedia Świata (2015). Triple Entente. Available from: http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Triple_Entente

Wilde, R. (2018). The Major Alliances of World War I. ThoughtCo. Available from: https://www.thoughtco.com/world-war-one-the-major-alliances-1222059