Wprowadzenie

Wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (APA) (Hage i in., 2007) wskazują na znaczenie perspektywy prewencyjnej dla zdrowia psychicznego i dobrostanu. Programy profilaktyczne koncentrują się na redukcji czynników ryzyka i zwiększaniu czynników chroniących, które mogą zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków (Hage i in., 2007; Kenny i Hage, 2009).

Perspektywa profilaktyczna jest bardziej efektywna, gdy wysiłki zmierzające do redukcji ryzyka są połączone z wysiłkami zmierzającymi do zwiększenia zasobów (Hage i in., 2007; Kenny i Hage, 2009), ukierunkowanymi na budowanie mocnych stron jednostki (Steinmayr i in., 2011; Di Fabio i Kenny, 2012a,b, 2015; Di Fabio et al., 2012, in press; Di Fabio, 2014b; Di Fabio i Saklofske, 2014; Schwinger et al., 2014; Christiansen et al., 2015).

Psychologia pozytywna (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000; Seligman, 2002; Vázquez et al., 2006; Delle Fave, 2014) obejmuje promocję zasobów i badanie dobrostanu, szczęścia i zdrowia psychicznego. Badając dobrostan, rozróżnia się w niej dobrostan hedoniczny (Kahneman i in., 1999) i eudajmoniczny (EWB; Ryan i Deci, 2001; Ryff i Singer, 2008; Waterman i in., 2010). Podejście hedoniczne koncentruje się na szczęściu, definiując dobrostan w kategoriach osiągania przyjemności i unikania bólu (Kahneman i in., 1999). Może być ono postrzegane jako subiektywny dobrostan (SWB, Kahneman i in., 1999) składający się z poznawczego komponentu oceny w postaci zadowolenia z życia oraz komponentu afektywnego charakteryzującego się przewagą emocji pozytywnych nad negatywnymi. Z kolei podejście eudajmoniczne odnosi się do znaczenia i samorealizacji, gdzie dobrostan jest postrzegany jako pełne funkcjonowanie osoby (Ryan i Deci, 2001). Bardziej szczegółowo, można uznać, że dobrostan psychologiczny (PWB, Ryff i Singer, 2008), znany również jako EWB, (Waterman i in., 2010), koncentruje się na zasobach i mocnych stronach oraz na znaczeniu życia, autentyczności i celowości (Waterman i in., 2010).

W dużej mierze z powodu niestabilności i zawirowań ekonomicznych, które charakteryzują życie w XXI wieku, dobrostan jednostek jest zagrożony (Di Fabio i in., w prasie). Psychologowie zajmujący się profilaktyką badają zjawisko niskiego dobrostanu jednostek, a zwłaszcza wczesną identyfikację czynników indywidualnych, które sprzyjają dobrostanowi (Di Fabio, 2006; Hage i in., 2007; Di Fabio i Bernaud, 2008). Profilaktyka pierwszorzędowa koncentruje się na pozytywnym rozwoju młodzieży (Lerner i in., 2005), podkreślając znaczenie promowania zasobów osobistych, aby młodzi ludzie mogli produktywnie uczestniczyć w życiu społecznym (Lerner, 2001; Kenny i in., 2014). Adolescencja jest krytycznym okresem rozwojowym, mającym wpływ na dobrostan jednostki (Call i in., 2002). Dobrostan w okresie dorastania jest w związku z tym szeroko badany w literaturze (Froh i in., 2009; Schlechter i Milevsky, 2010; Almquist i in., 2013). Z perspektywy pozytywnego rozwoju młodzieży (PYD; Lerner i in., 2005), zasoby adolescentów mogą być postrzegane jako odporność, która sprzyja pozytywnej adaptacji, a tym samym zwiększa dobrostan (Catalano i in., 2004; Lee i in., 2012).

W badaniach nad cechami indywidualnymi w odniesieniu do dobrostanu, inteligencja jest teoretycznie uznawana za czynnik odgrywający rolę (Sternberg i Grigorenko, 2004), jednak nie znaleziono związku między pomiarami inteligencji a dobrostanem (Sigelman, 1981; Watten i in., 1995; Wirthwein i Rost, 2011). Jednakże, badania wykazały związek między cechami osobowości a zarówno hedonicznym dobrostanem (Gutiérrez i in., 2005; James i in., 2012) i EWB (Lavigne i in., 2013; Işık i Üzbe, 2015).

Badania wykazały również, że odporność jest kluczową cechą indywidualną w dobrostanie jednostek (Samani i in., 2007; Abolghasemi i Taklavi Varaniyab, 2010; Souri i Hasanirad, 2011; Liu i in., 2012; He i in., 2013; Smith i Hollinger-Smith, 2015). Odporność odnosi się do zdolności jednostek do adaptacyjnego stawiania czoła przeciwnościom i pokonywania ich (Luthar i in., 2000; Campbell-Sills i Stein, 2007), a dokładniej do wdrażania przez jednostki strategii adaptacyjnych w celu radzenia sobie z dyskomfortem i przeciwnościami (Tugade i Fredrickson, 2004). Odporność odnosi się również do szeregu zasobów, które umożliwiają jednostkom przekształcenie krytycznych doświadczeń w okazje do rozwoju osobistego (Malaguti, 2005). Resilience jest szczególnie obiecującym zasobem indywidualnym, ponieważ można ją zwiększyć poprzez specyficzny trening (Peng i in., 2014; Zamirinejad i in., 2014; Di Fabio i in., w druku).

W literaturze przedmiotu wykazano pozytywny związek pomiędzy resilience a dobrostanem hedonicznym (Samani i in., 2007; Abolghasemi i Taklavi Varaniyab, 2010; Liu i in., 2012), a także między prężnością a EWB (Souri i Hasanirad, 2011; He i in., 2013; Smith i Hollinger-Smith, 2015). Resilience można zatem uznać za obiecującą zmienną zarówno w hedonicznej, jak i EWB.

Cel i hipotezy

Ramy teoretyczne omówione powyżej pokazują, że resilience jest ważnym czynnikiem prewencyjnym i ochronnym we wspieraniu pozytywnego rozwoju młodzieży (Hage i in., 2007; Kenny i Di Fabio, 2009; Kenny i in., 2014; Di Fabio i Kenny, 2015; Di Fabio i in., w druku). Odporność jest również kluczowym zasobem indywidualnym związanym zarówno z hedoniczną, jak i EWB (Samani i in., 2007; Abolghasemi i Taklavi Varaniyab, 2010; Souri i Hasanirad, 2011; Liu i in., 2012; He i in., 2013; Smith i Hollinger-Smith, 2015). Niezależnie od tego, w literaturze brak jest odniesień do badań, w których jednocześnie analizowano prężność w odniesieniu do hedonicznego dobrostanu i EWB. Niniejsze badanie było pierwszym, które jednocześnie badało wkład prężności zarówno do hedonicznego, jak i EWB, kontrolując inteligencję płynną oraz cechy osobowości. Dokładniej, zbadano wkład odporności zarówno do hedonicznej, jak i EWB, poza inteligencją płynną i cechami osobowości, u włoskich licealistów w ostatniej klasie szkoły. Badani uczniowie zostali wybrani jako obiekt badań, ponieważ znajdowali się w krytycznym momencie swojego życia, pod koniec szkoły średniej, kiedy to musieli dokonać istotnych wyborów dotyczących ich życia i kariery. W obliczu zbliżającego się przejścia i pierwszej krytycznej decyzji dotyczącej kariery, w połączeniu z presją społeczną na dokonanie wyboru, mogli oni doświadczać presji, która mogła obniżyć ich indywidualny dobrostan zarówno pod względem dobrostanu hedonicznego, jak i EWB.

Badanie to jest ważne zarówno w odniesieniu do dobrostanu hedonicznego, jak i EWB, ponieważ jako pierwsze sprawdza, czy odporność może przyczynić się do takiego dobrostanu poza innymi cechami osobowości, które w literaturze przedmiotu uważane są za stabilne (Costa i McCrae, 1985). Ponadto, odporność może być zwiększona poprzez specyficzny trening (Peng i in., 2014; Zamirinejad i in., 2014).

Na tym tle sformułowaliśmy następujące dwie hipotezy.

H1: Odporność doda znaczącą wariancję inkrementalną poza tą, która jest uwzględniana przez inteligencję płynną i cechy osobowości w odniesieniu do dobrostanu hedonicznego.

H2: Odporność zwiększy istotnie wariancję w stosunku do inteligencji płynnej i cech osobowości w odniesieniu do EWB (sensu życia i autentyczności).

Materiały i metody

Uczestnicy

W badaniu wzięło udział stu sześćdziesięciu ośmiu uczniów ostatniej klasy liceum w systemie szkolnym Toskanii, reprezentujących 92% wszystkich takich uczniów. Do udziału w badaniu zostali zaproszeni wszyscy uczniowie ostatnich klas szkół średnich. Jeśli chodzi o płeć, 62 (36,90%) uczestników było mężczyznami, a 106 (63,10%) kobietami. Uczestnicy badania uczęszczali do liceów przygotowujących do studiów wyższych czterech typów: naukowego, klasycznego, lingwistycznego i społeczno-pedagogicznego. We Włoszech, szczególnie w przypadku trzech ostatnich typów liceów przygotowujących do studiów, jest większy odsetek kobiet. Tak więc wyższy odsetek kobiet w badaniu odzwierciedla po prostu wyższy odsetek kobiet uczęszczających do tych typów liceów przygotowujących do studiów we Włoszech. Wiek uczestników wahał się od 18 do 20 lat (M = 19,53, SD = 0,59).

Środki

Zaawansowane matryce progresywne (APM)

Włoska wersja testu Zaawansowane matryce progresywne (APM) autorstwa Ravena (1962), opracowana przez Di Fabio i Clarotti (2007), została użyta do oceny inteligencji płynnej. Test składa się z dwóch serii pozycji: Serii I zawierającej12 pozycji oraz Serii II zawierającej 36 pozycji. Uczestnicy byli proszeni o wskazanie tylko jednej odpowiedzi dla każdej pozycji, wybierając spośród ośmiu alternatyw. Współczynnik alfa Cronbacha dla niniejszego badania wyniósł 0,91.

Kwestionariusz Wielkiej Piątki (BFQ)

Kwestionariusz Wielkiej Piątki (BFQ, Caprara i in., 1993) został użyty do oceny cech osobowości. Kwestionariusz składa się z 132 pozycji z opcjami odpowiedzi na 5-punktowej skali Likerta od 1 = absolutnie fałszywy do 5 = absolutnie prawdziwy. Kwestionariusz umożliwia wykrycie pięciu cech osobowości. Współczynniki alfa Cronbacha wyniosły: 0,81 dla Ekstrawersji, 0,73 dla Ugodowości, 0,81 dla Sumienności, 0,90 dla Stabilności Emocjonalnej i 0,75 dla Otwartości.

Skala Odporności Connora-Davidsona (CD-RISC)

Włoska wersja opracowanej przez Di Fabio i Palazzeschi (2012) Skali Odporności Connora-Davidsona (CD-RISC, Campbell-Sills i Stein, 2007) została użyta do oceny odporności. Skala CD-RISC składa się z 10 pozycji z opcjami odpowiedzi na 5-punktowej skali Likerta od Nieprawda (0) do Prawda prawie cały czas (4). Potwierdzająca analiza czynnikowa wykazała jednowymiarową strukturę włoskiej wersji CD-RISC. Współczynnik alfa Cronbacha wyniósł 0,89.

Satysfakcja z życia (SWLS)

Włoska wersja Skali Satysfakcji z Życia (SWLS, Diener et al., 1985) autorstwa Di Fabio i Busoniego (2009) została wykorzystana do oceny satysfakcji z życia. Kwestionariusz zawiera pięć pozycji na 7-punktowej skali Likerta od 1 = Zdecydowanie nie zgadzam się do 7 = Zdecydowanie zgadzam się. Potwierdzająca analiza czynnikowa wykazała jednowymiarową strukturę włoskiej wersji SWLS. Współczynnik alfa Cronbacha wyniósł 0,88.

Schematu Afektu Pozytywnego i Negatywnego (PANAS)

Włoska wersja opracowanej przez Terracciano i wsp. (2003) Skali Afektu Pozytywnego i Negatywnego (PANAS, Watson i wsp., 1988) została wykorzystana do oceny PA. PANAS składa się z listy 20 przymiotników, z których 10 odnosi się do PA (np. entuzjastyczny, zainteresowany, zdeterminowany), a 10 do afektu negatywnego (NA; np. bojaźliwy, zdenerwowany, przygnębiony). Osoby badane proszone są o wskazanie intensywności, z jaką ogólnie odczuwają afekt na skali Likerta od 1 = bardzo nieznacznie lub wcale do 5 = bardzo. Współczynnik alfa Cronbacha wyniósł 0,72.

Meaningful Life Measure (MLM)

Włoska wersja autorstwa Di Fabio (2014c) kwestionariusza Meaningful Life Measure (MLM, Morgan i Farsides, 2009) została wykorzystana do oceny sensu życia. Kwestionariusz składa się z 23 pozycji o formacie odpowiedzi na 7-punktowej skali Likerta od 1 = zdecydowanie się nie zgadzam do 7 = zdecydowanie się zgadzam. Skala wykrywa pięć wymiarów sensowności życia: Ekscytujące życie, Osiągnięte życie, Zasadnicze życie, Celowe życie i Wartościowe życie. Współczynnik alfa Cronbacha dla wyniku całkowitego wyniósł 0,81. W niniejszym badaniu użyliśmy całkowitego wyniku MLM, popartego jego dobrą spójnością wewnętrzną, aby bardziej sensownie porównać wyniki.

Skala Autentyczności (AS)

Włoska wersja autorstwa Di Fabio (2014a) Skali Autentyczności (AS; Wood et al., 2008) została użyta do oceny autentyczności. Skala składa się z 12 pozycji z formatem odpowiedzi na 7-punktowej skali Likerta od 1 = w ogóle mnie nie opisuje do 7 = opisuje mnie bardzo dobrze. Skala ma trzy wymiary: Samoalienacja, Autentyczne życie oraz Akceptacja wpływów zewnętrznych. Współczynnik alfa Cronbacha dla wyniku całkowitego wyniósł 0,80. W niniejszym badaniu użyliśmy całkowitego wyniku skali AS, popartego jej dobrą spójnością wewnętrzną, aby bardziej miarodajnie porównać wyniki.

Procedura i analiza danych

Narzędzia były podawane grupowo w klasach przez przeszkolonych psychologów. Kolejność podawania narzędzi była naprzemienna, aby przeciwdziałać możliwym efektom prezentacji narzędzi podczas ich podawania. Narzędzia były podawane w czasie ustalonym przez szkołę i zgodnie z wymogami prywatności i świadomej zgody, jak określono w prawie włoskim (dekret DL-196/2003). Jeśli chodzi o standardy etyczne badań, badanie było zgodne z najnowszą wersją Deklaracji Helsińskiej zrewidowanej w Fortalezie (World Medical Association , 2013).

Użyto statystyk opisowych i przeprowadzono korelację r Pearsona, jak również regresję hierarchiczną. Po sprawdzeniu danych pod kątem brakujących wartości stwierdzono, że wskaźnik brakujących wartości wynosił 3%. Wartości te zastąpiono metodą regresji. Zbadano różnice między płciami w odniesieniu do badanych zmiennych, wykonując osobne regresje dla płci, ale nie stwierdzono różnic. W związku z tym w pracy przedstawiono tylko regresje dla całej próby.

Wyniki

Średnie, SD i korelacje między APM, BFQ, CD-RISC, SWLS, PANAS PA, MLM i AS przedstawiono w tabeli 1.

Wyniki czterech różnych hierarchicznych modeli regresji przedstawiono naprzemiennie z satysfakcją z życia, PA, znaczeniem życia i autentycznością jako miarami kryterialnymi oraz z płynną inteligencją na pierwszym stopniu, cechami osobowości na drugim stopniu i odpornością na trzecim stopniu (Tabela 2).

W przypadku satysfakcji z życia, na pierwszym kroku inteligencja płynna nie odpowiadała za żadną wariancję (R2 = 0,02, n.s.). Na drugim etapie cechy osobowości odpowiadały za 30% wariancji, a na trzecim etapie odporność dodała 16% wariancji przyrostowej. Model w całości odpowiadał za 48% wariancji.

W przypadku PA, na pierwszym etapie inteligencja płynna nie odpowiadała za żadną wariancję (R2 = 0,01, n.s.). Na drugim etapie cechy osobowości odpowiadały za 33% wariancji, a na trzecim etapie odporność dodała 19% wariancji przyrostowej. Model w całości odpowiadał za 53% wariancji.

W przypadku znaczenia życia, na pierwszym etapie inteligencja płynna nie odpowiadała za żadną wariancję (R2 = 0,01, n.s.). Na drugim etapie cechy osobowości odpowiadały za 31% wariancji, a na trzecim etapie odporność dodała 14% wariancji przyrostowej. W sumie model odpowiadał za 46% wariancji.

W przypadku autentyczności, na pierwszym etapie inteligencja płynna nie odpowiadała za żadną wariancję (R2 = 0,01, n.s.). Na drugim etapie cechy osobowości odpowiadały za 30% wariancji, a na trzecim etapie odporność dodała 12% wariancji. W sumie model ten odpowiadał za 43% wariancji.

Aby sprawdzić ewentualne efekty wieloliniowości, zastosowaliśmy również analizę względnych wag, aby zbadać wariancję wyjaśnioną przez odporność niezależnie od jej korelacji z cechami osobowości. Wariancja wyjaśniana przez prężność wynosiła 0,15 (p < 0.001) w odniesieniu do satysfakcji z życia, 0,18 (p < 0.001) w odniesieniu do PA, 0,13 (p < 0.001) w odniesieniu do sensu życia, oraz 0,11 (p < 0.001) w odniesieniu do autentyczności.

Dyskusja

Rozważając prężność jako zasób prewencyjny (Hage i in., 2007; Kenny i Hage, 2009; Di Fabio i in, Celem niniejszego badania była analiza roli odporności, po uwzględnieniu wpływu inteligencji płynnej i cech osobowości, zarówno w dobrostanie hedonicznym, jak i w EWB.

Pierwsza hipoteza została potwierdzona, ponieważ odporność dodała znaczącą wariancję inkrementalną poza wariancją uwzględnioną w cechach osobowości w odniesieniu do dobrostanu hedonicznego w zakresie satysfakcji z życia i PA.

Wyniki niniejszego badania potwierdziły zależność – stwierdzoną w literaturze (Samani i in., 2007; Abolghasemi i Taklavi Varaniyab, 2010; Liu i in., 2012) – pomiędzy odpornością a dobrostanem hedonicznym, wskazując, że osoby, które postrzegały siebie jako bardziej zdolne do adaptacyjnego stawiania czoła i pokonywania przeciwności (Luthar i in.,

Potwierdziła się również druga hipoteza, gdyż prężność dodała znaczącą wariancję przyrostową poza wariancją uwzględnioną przez cechy osobowości w odniesieniu do EWB w zakresie sensu życia i autentyczności. Wyniki te są zgodne z pozytywnym związkiem prężności z EWB opisywanym w literaturze (Souri i Hasanirad, 2011; He i in., 2013; Smith i Hollinger-Smith, 2015), pokazując, że prężność w tym badaniu była związana z optymalnym funkcjonowaniem, szczególnie w odniesieniu do znaczenia życia i autentycznego poczucia własnego życia.

Prezentowane badanie było pierwszym, w którym jednocześnie sprawdzono wkład prężności w hedoniczny dobrostan oraz EWB, kontrolując inteligencję płynną i cechy osobowości. Jeśli chodzi o inteligencję, wyniki badań nie wykazały związku między inteligencją płynną a dobrostanem, co jest zgodne z literaturą przedmiotu (Sigelman, 1981; Watten i in., 1995; Wirthwein i Rost, 2011). Jeśli chodzi o osobowość, wyniki badania potwierdziły związek między cechami osobowości a zarówno hedonicznym dobrostanem (Gutiérrez i in., 2005; James i in., 2012), jak i EWB (Lavigne i in., 2013; Işık i Üzbe, 2015), jak również wskazywano w literaturze. W szczególności, badanie podkreślił silniejszy związek między odpornością i hedonicznego dobrobytu niż EWB, jak odporność jest uważana za zdolność jednostek do stawienia czoła i przezwyciężyć przeciwności adaptacyjnie (Campbell-Sills i Stein, 2007) i zwiększyć zadowolenie z życia i PA. Badanie wykazało również związek między prężnością a EWB, wskazując na rolę prężności w odniesieniu do dobrostanu również w odniesieniu do sensu życia (Morgan i Farsides, 2009) i autentyczności (Wood i in., 2008).

Wyniki badania rzeczywiście wskazują na rolę prężności zarówno w hedonicznym, jak i EWB, należy jednak zwrócić uwagę na ograniczenia badania. Badania były ograniczone do grupy włoskich licealistów z toskańskiego systemu szkolnictwa, którzy nie byli reprezentatywni dla ogółu włoskich licealistów. Przyszłe badania powinny zatem obejmować uczestników bardziej reprezentatywnych dla wszystkich włoskich licealistów, a także dla innych obszarów geograficznych. Użyteczne w przyszłych badaniach byłoby także wykorzystanie prób z innych kontekstów międzynarodowych. Kolejnym ograniczeniem obecnego badania było użycie tylko miary inteligencji płynnej. W odniesieniu do oceny inteligencji, przyszłe badania powinny uwzględniać także inne skale inteligencji. Opcją badawczą w przyszłości może być badanie odporności w odniesieniu do innych zmiennych EWB, takich jak subiektywne doświadczenie eudaimonii (Waterman i in., 2010), egzystencjalnego spełnienia (Längle i in., 2003) i rozkwitu (Diener i in., 2010).

Jeśli przyszłe badania potwierdzą wyniki obecnego badania, mogą pojawić się możliwości interwencji. Ponieważ odporność jest cechą, którą można zwiększyć poprzez specyficzny trening (Peng i in., 2014; Zamirinejad i in., 2014), można by zaplanować interwencje w celu wzmocnienia indywidualnej odporności w perspektywie prewencyjnej (Hage i in., 2007; Kenny i Hage, 2009; Steinmayr et al., 2011; Di Fabio i Saklofske, 2014; Christiansen et al., 2015; Di Fabio et al., in press) oraz perspektywy psychologii pozytywnej (Seligman i Csikszentmihalyi, 2000; Seligman, 2002) w celu promowania subiektywnego i PWB jednostki. Jest to szczególnie ważne w okresie adolescencji, ponieważ jest to krytyczny okres w rozwoju jednostki (Call i in., 2002; Almquist i in., 2013). Skupienie się na dobrym samopoczuciu w okresie dorastania może również promować zdrowie i dobre samopoczucie w dorosłości (Hoyt i in., 2012).

Oświadczenie o konflikcie interesów

Autorzy deklarują, że badania zostały przeprowadzone przy braku jakichkolwiek komercyjnych lub finansowych powiązań, które mogłyby być interpretowane jako potencjalny konflikt interesów.