Heimdall obserwator był norweskim bóstwem z plemienia Aesir, bogiem o przenikliwym wzroku i słuchu, który stał gotowy do zabrzmienia Gjallarhorn na początku Ragnarök. Z niewielkiej ilości zachowanych dowodów wynika, że Heimdall był obrońcą bóstw i strażnikiem przejść do i z Dziewięciu Światów. Ze względu na jego rzekomą rolę w nadawaniu mądrości i porządku społecznego, był również uważany za ojca i patrona istot ludzkich.

Miał złote zęby i mówi się, że miał dziewięć matek, morskich olbrzymów spośród jötnar. Te liczne matki były prawdopodobnie odniesieniem do Dziewięciu Światów, nad którymi czuwał. W każdym razie, Heimdall wydaje się być związany z morzem, złotem, kogutami i baranami.

Etymologia

Podczas gdy imię „Heimdall” miało niepewną etymologię, okazało się być stworzone z połączenia słów oznaczających „świat”, „wybitny” i „promienny”. Dosłowne tłumaczenie jego imienia brzmiałoby „promienny świat”. Innym możliwym tłumaczeniem tego imienia mogłoby być „ten, który oświetla świat. „1

Heimdall nosił wiele epitetów, takich jak Hallinskidi, co oznacza „rogaty”, najprawdopodobniej w odniesieniu do jego związku z baranami. Nazywano go również Gullintanni, co oznacza „ten ze złotymi zębami” lub po prostu „złotozębny”, oraz Vindlér, co oznacza „tokarz”. W jednej z burzliwych historii przyjął także imię Ríg, czyli Rígr.

Atrybuty

Przypominając swój status strażnika, Heimdall posiadał najwnikliwsze zmysły wzroku i słuchu wśród wszystkich bogów. W Gylfaginning, księdze Prozy Eddy autorstwa trzynastowiecznego islandzkiego uczonego Snorriego Sturlusona, twierdzono, że Heimdall potrzebował mniej snu niż ptak, widział w nocy tak, jakby to był dzień, i mógł dostrzec cel z odległości stu lig. Dodatkowo, jego zmysł słuchu był tak wyostrzony, że mógł usłyszeć jak trawa rośnie, a wełna kiełkuje z owiec.

Heimdall nosił róg zwany Gjallarhorn, co oznacza „krzyczący róg” lub „najgłośniejszy róg”. Zgodnie z przepowiedniami, gdy Heimdall dostrzegł wydarzenia sygnalizujące początek Ragnarök, zadął w róg z tak donośnym wrzaskiem, że słyszano go we wszystkich światach, łącząc norweskich bogów w ostatecznej bitwie.

Boski strażnik jechał na złotym koniu zwanym Gulltoppr (odpowiednio „złotomęski”) i mieszkał w zamku w chmurach zwanym Himinbjörg („zamek niebios” lub „podniebny zamek”). Himinbjörg stał na asgardyjskim końcu Bifrostu, tęczowego mostu, który łączył Asgard, świat bogów, z Midgardem, światem ludzi. W Grímnismál z Poetic Edda, Odyn opisał Himinbjörg jako jedno z najwspanialszych miejsc w Asgardzie:

Himingbjorg jest ósmy, a Heimdall tam
O’er men hold sway, it is said;
In his well-built house does the guarder of heaven
The good mead gladly drink.2

Rodzina

Heimdall był jednym z wielu synów Odyna. Jego dziewięcioma matkami były morskie panny, lub jötnar wód, o imionach Gjolp, Greip, Eistla, Eyrgjafa, Ulfrun, Angeyja, Imth, Atla i Jarnsaxa:

Jeden tam się urodził w minionych dniach,
Z rasy bogów, a wielka była jego moc;
Dziewięć olbrzymich kobiet, na krańcu świata,
Kiedyś nosiło człowieka tak potężnego w broni.
Gjolp go tam urodziła, Greip go tam urodziła,
Eistla go urodziła, i Eyrgjafa,
Ulfrun go urodziła, i Angeyja,
Imth i Atla, i Jarnsaxa.
Silny był z siły ziemi,
Z lodowatym morzem, i krwią świń.3

Przez Odyna, przyrodnimi braćmi Heimdalla byli Thor, Vidarr i Váli. Heimdall był także spokrewniony z Tyrem, Bragim, Hermodem i Hodrem.

Chociaż Heimdall nie brał żon ani boskich nałożnic, rozmnażał się z ludźmi. Jego anonimowe dzieci, według Rígsþula, miały być protoplastami trzech klas ludzkości.

Mitologia

Początki

Pomimo że pochodzenie samego Heimdalla zaginęło w czasie – choć jego związek z baranem mógł wskazywać na związek z indoeuropejskimi bóstwami – jego rola w tworzeniu ludzkich klas społecznych została zachowana w poemacie znanym jako Rígsþula. We wczesnych dniach ludzkości Heimdall przebrał się za człowieka o imieniu Ríg i udał się na spacer po wsi:

Mówią ludzie, że szedł drogami tak zielonymi
Stary bóg, stary i mądry,
Mocny i silny Rig szedł krocząc.4

Poemat śledzi meandry Riga, który podróżował od mieszkania do mieszkania. W każdym ze swoich miejsc docelowych Ríg znajdował parę, z którą spędzał trzy noce, rozdając swoje mądrości i – co bardziej skandaliczne – sypiając z kobietami. Z każdą z kobiet Ríg spłodził dziecko o pewnych charakterystycznych cechach: brzydkiego brutala o sękatych dłoniach imieniem Thræll, krzepkiego chłopca o rumianej twarzy imieniem Karl oraz blondyna o błyszczących oczach, spragnionego przygód, polowań i wojny, zwanego Jarlem. Ta trójka dzieci stała się protoplastami trzech nordyckich klas społecznych: niewolników (lub niewolników), wolnych robotników i rolników oraz szlachty, znanej również jako arystokraci-wojownicy.

Jak wynika z poematu, Jarl miał syna o imieniu Kon, który w wyjątkowy sposób uosabiał szlachetne cechy władcy. Ríg adoptował Kona jak własnego syna i zaczął uczyć go tajemnic run w nadziei, że chłopiec pewnego dnia zostanie królem. W ten sposób poemat nie tylko ustala pochodzenie podziałów społecznych, ale także ukazuje je jako część mądrego i właściwego porządku ustanowionego przez samego Heimdalla. W ten sposób Rígsþula pokazała, w jaki sposób tradycje mityczne wspierały i zatwierdzały istniejące porządki społeczne i polityczne.

Heimdall w Thrymskvitha

Thrymskvitha, w Eddzie Poetyckiej, opowiadała historię kradzieży młota Thora przez Thryma, olbrzymiego króla Jötunheimr. Zaczęło się od tego, że Thor odkrył kradzież i zwrócił się do bogów o pomoc. Podstępny Loki pożyczył pelerynę Freyi – magiczne okrycie z piór sokoła, które dawało jego użytkownikowi zdolność latania – i popędził ją odnaleźć. Gdy wrócił, Loki poinformował bogów, że Thrym ukradł młot i nie zwróci go, jeśli nie otrzyma w zamian Freyi.

Gdy bogowie spotkali się, by określić swoją odpowiedź, to Heimdall wysunął zwycięską sugestię: bogowie przebiorą Thora za Freyę i każą mu zakraść się bezwiednie do sal Thryma w Jötunheimr. Thrymskvitha zasugerował, że Heimdall, widząc przyszłość, już wiedział, jaki będzie wynik:

Wtedy Heimdall przemówił, najbielszy z bogów,
Jak Vanir dobrze znał przyszłość:
„Wiążemy na Thora welon ślubny,
Niech nosi potężny naszyjnik Bringów;
Klucze wokół niego niech grzechoczą,
I do kolan zwieszają kobiecą suknię;
Z klejnotami pełnymi na piersi,
I pięknym czepcem wieńczą jego głowę.’5

Podstęp zadziałał. Thor, przebrany za Freję, wkroczył do sal Thryma, odzyskał swój młot i zabił całe przyjęcie weselne.

Heimdall podczas Ragnarök

Podczas Ragnarök, sekwencji wydarzeń, które miały doprowadzić do śmierci bogów i zniszczenia świata, Heimdall miał odegrać decydującą rolę. Zgodnie z przepowiedniami, Heimdall, wiecznie czujny, miał zobaczyć nadejście Ragnaroku przed innymi bogami. Kiedy to uczyni, zadźwięczy swoim „głośno krzyczącym” rogiem, Gjallarhornem. Wybuch rozbrzmiałby w Dziewięciu Światach, a bogowie zebraliby się na ostateczną konfrontację z Jotnarem i Lokim, który został ukarany tak surowo za zdradę Baldura, że zmienił lojalność.

Podczas decydującej bitwy Heimdall (który z jakiegoś powodu miał na sobie naszyjnik Frei, Brísingamen) zmierzy się z Lokim i obaj będą walczyć na śmierć i życie w formie pieczęci.

Sławny obrońca tęczy,
Gotowy w mądrości, walczy
W Singasteinn z Lokim,
Grzesznym potomkiem Fárbauti;
Synem matek ośmiu i jednej,
Mocny w gniewie, posiada
Kamień, zanim Loki przybędzie:
Wygłaszam pieśni pochwalne.6

Popkultura

Heimdall nigdy nie był wyróżniony w odrodzeniu mitologii germańskiej i północnoeuropejskiej, które miało miejsce w XIX i XX wieku. Znalazł on jednak ważną rolę zarówno w Marvel Comics, jak i w Marvel Cinematic Universe. Choć Marvel wymyślił wiele historii z udziałem Heimdalla, prawie wszystkie pozostały wierne jego podstawowym cechom. Heimdall mógł widzieć i słyszeć wszystko, co działo się w Dziewięciu Światach i służył zarówno jako strażnik Asgardu, jak i strażnik Bifrostu, tęczowego mostu, który łączył Asgard z innymi światami. W uniwersum Marvela Heimdall sterował Bifrostem za pomocą miecza zwanego Hofund (zwanego też Mieczem Bifrostu). Ta wersja postaci była heroiczną i zasadniczo dobrą postacią, której jedyną misją była ochrona Asgardu. W filmach Heimdall został sportretowany przez Idrisa Elbę.

Bibliografia

1. „Grímnismál.” Poetic Edda. Przetłumaczone przez Henry Adams Bellows. Internetowe Archiwum Tekstów Sakralnych. https://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe06.htm.

2. „Hyndluljód.” Poetic Edda. Translated by Henry Adams Bellows. Internetowe Archiwum Tekstów Sakralnych. https://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe15.htm.

3. „Rígsþula.” Poetic Edda. Translated by Henry Adams Bellows. Internetowe Archiwum Tekstów Sakralnych. https://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe14.htm.

4. Sturluson, Snorri. „Skáldskaparmál.” Prose Edda. Translated by Arthur Gilchrist Brodeur. Internetowe Archiwum Tekstów Sakralnych. https://www.sacred-texts.com/neu/pre/pre05.htm.

5. „Thrymskvitha.” Poetic Edda. Translated by Henry Adams Bellows. Internetowe Archiwum Tekstów Sakralnych. https://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe11.htm.

6. Wikipedia contributors. „Heimdall.” Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Heimdallr.

Przypisy

1. Wikipedia, „Heimdall.”

2. „Grímnismál,” zwrotka 13.

3. „Hyndluljód,” zwrotki 37-39.

4. „Rígsþula,” zwrotka 1.

5. „Thrymskvitha”, strofa 14.

6. Sturluson, „Skáldskaparmál”, 115.

Cytowanie

O autorze

Thomas Apel jest historykiem nauki i religii, który otrzymał doktorat z historii na Uniwersytecie Georgetown.