Histamina, substancja biologicznie czynna występująca w wielu różnych organizmach żywych. Jest szeroko rozpowszechniona, aczkolwiek nierównomiernie, w całym królestwie zwierząt i jest obecna w wielu roślinach i bakteriach oraz w jadzie owadów. Histamina jest chemicznie klasyfikowana jako amina, cząsteczka organiczna oparta na strukturze amoniaku (NH3). Powstaje w wyniku dekarboksylacji (usunięcia grupy karboksylowej) aminokwasu histydyny.

Naukowcy angielscy George Barger i Henry H. Dale po raz pierwszy wyizolowali histaminę z grzyba roślinnego sporysz w 1910 r., a w 1911 r. wyizolowali tę substancję z tkanek zwierzęcych. Rośliny, które wytwarzają histaminę, to m.in. pokrzywy kłujące; histamina zawarta w strukturach włosowatych na liściach pokrzywy jest częściowo odpowiedzialna za obrzęk i swędzenie wywołane kontaktem z nimi. Histamina jest również składnikiem drażniącym obecnym w jadzie wielu gatunków os i pszczół.

W organizmie człowieka histamina występuje w prawie wszystkich tkankach ciała, gdzie jest przechowywana głównie w ziarnistościach komórek tucznych tkanek. Komórki krwi zwane bazofilami również są siedliskiem ziarnistości zawierających histaminę. Po uwolnieniu z granulek histamina wywołuje wiele różnych efektów w organizmie, w tym skurcz mięśni gładkich płuc, macicy i żołądka; rozszerzenie naczyń krwionośnych, co zwiększa ich przepuszczalność i obniża ciśnienie krwi; pobudzenie wydzielania kwasu żołądkowego w żołądku; przyspieszenie akcji serca. Histamina służy również jako neuroprzekaźnik, przenosząc wiadomości chemiczne między komórkami nerwowymi.

Wpływ histaminy na naczynia krwionośne jest kluczowy dla jej roli w odpowiedzi immunologicznej, która jest najbardziej wyraźnie obserwowana w zapaleniu – tj, miejscowej reakcji tkanek organizmu na uraz spowodowany uszkodzeniem fizycznym, infekcją lub reakcją alergiczną. Uszkodzone mastocyty tkanek uwalniają histaminę, powodując rozszerzenie i zwiększenie przepuszczalności otaczających je naczyń krwionośnych. Pozwala to na wyciek płynu i komórek układu odpornościowego, takich jak leukocyty (białe krwinki) i białka osocza krwi, z krwiobiegu przez ściany naczyń i migrację do miejsca uszkodzenia lub zakażenia tkanek, gdzie zaczynają zwalczać infekcję oraz odżywiać i leczyć zranione tkanki.

W reakcji alergicznej – reakcji nadwrażliwości układu odpornościowego na zwykle nieszkodliwe substancje obce (zwane w tym kontekście antygenami), które dostają się do organizmu – komórki tuczne uwalniają histaminę w nadmiernych ilościach. Białka układu odpornościowego zwane przeciwciałami, które są związane z mastocytami, wiążą się z antygenami, aby je usunąć, ale w tym procesie mastocyty są stymulowane do uwalniania histamin. Powoduje to widoczne objawy zlokalizowanej reakcji alergicznej, w tym katar, łzawienie oczu, zwężenie oskrzeli i obrzęk tkanek. Histamina przyczynia się również do uogólnionych stanów alergicznych, takich jak anafilaksja, ciężka, natychmiastowa i często śmiertelna reakcja na ekspozycję na wcześniej napotkany antygen. Anafilaksja jest szczególnie częsta u osób podatnych na jej wystąpienie po użądleniu przez owady.

Zatrucie rybami z rodzaju Scombroid, lub zatrucie rybami z histaminą, jest rodzajem reakcji alergicznej, która występuje po spożyciu ryb zanieczyszczonych dużą ilością histaminy. Dzieje się tak, gdy ryby nie są odpowiednio przechowywane w lodówce, co powoduje rozkład mięsa ryb przez bakterie, które w tym procesie wytwarzają histaminę. Rodzaje ryb, których to dotyczy, to: bluefish, mahi-mahi, tuńczyk, bonito i makrela. Objawy zatrucia histaminą obejmują zaczerwienienie twarzy, ból głowy, mdłości i wymioty.

Histamina działa poprzez wiązanie się z receptorami histaminy na powierzchni komórek. Istnieją cztery rodzaje receptorów, zwane H1, H2, H3 i H4. Aktywność histaminy może być zablokowana przez różne leki chemiczne zwane lekami przeciwhistaminowymi, które zapobiegają wiązaniu się histaminy z tymi receptorami. Konwencjonalne leki przeciwhistaminowe stosowane w leczeniu alergii blokują receptory H1 i dlatego nazywane są antagonistami H1. Antagoniści H2 to leki, takie jak cymetydyna (Tagamet), które hamują wydzielanie kwasu żołądkowego i są stosowane w leczeniu choroby wrzodowej.