Najwcześniejsze ślady pobytu człowieka na terytorium Rosji znajdują się na Syberii, Kaukazie Północnym i Kubaniu i dotyczą okresu około 3-2 mln lat p.n.e. W VI-V w. p.n.e. na wybrzeżu Morza Czarnego pojawiły się kolonie greckie, które później przekształciły się w królestwa Scytii i Bosforu.
Słowianie i ich sąsiedzi

Do V w. p.n.e. plemiona słowiańskie zajmowały tereny nad brzegami Bałtyku, wzdłuż Dniepru i Dunaju oraz w górnym biegu Wołgi i Oki. Oprócz polowań Słowianie zajmowali się rolnictwem, stopniowo rozwijał się też handel. Głównymi szlakami handlowymi były rzeki. Do IX w. powstało kilka księstw słowiańskich, główne z nich to Kijów i Nowogród.
Państwo Rosyjskie

W 882 r. książę nowogrodzki Oleg zdobył Kijów i zjednoczył słowiańską północ i południe, tworząc państwo staroruskie. Ruś Kijowska cieszyła się poważaniem w Bizancjum i w sąsiednich państwach zachodnich. Za panowania następcy Olega – Igora, syna Ruryka – podpisano umowę z Bizancjum o ochronie jej granic przed koczownikami. W 988 roku, za panowania księcia Włodzimierza, pogańska Ruś przyjęła chrzest. Przyjęcie prawosławia zacieśnia stosunki z Bizancjum, a wraz z nową wiarą wśród Słowian rozprzestrzenia się grecka kultura, nauka i sztuka. Na Rusi zaczęto używać nowego alfabetu słowiańskiego, zaczęto pisać dokumenty. Za panowania księcia Jarosława Mądrego opracowano pierwszy kodeks państwa kijowskiego, zwany „Prawdą Ruską”. Od lat trzydziestych XIII w. zjednoczone państwo zaczęło się dzielić na szereg niezależnych księstw.
Jarzmo mongolsko-tatarskie

Na początku XIII w. potężna armia Czyngis-chana Temudżyna zaczęła pustoszyć Azję i Zakaukazie.Podbiwszy i nałożywszy daninę na ludy Kaukazu, armia mongolska po raz pierwszy pojawiła się w historii Rosji, pokonując w 1223 r. nad rzeką Kałką sprzymierzone siły książąt słowiańskich i Kumanów. 13 lat później Batu, wnuk Czyngis-chana, przybywa na Ruś ze wschodu i pokonuje wojska rosyjskie. W 1240 r. opanowuje Kijów, wyrusza na zachód Europy i wraca, zakładając wzdłuż dolnej Wołgi swoje państwo – Złotą Hordę i nakładając podatek na ziemię ruską. Odtąd książęta uzyskują władzę nad swoimi ziemiami tylko z upoważnienia chanów Złotej Ordy. Okres ten znany jest w historii Rosji jako jarzmo mongolsko-tatarskie.
Wielkie Księstwo Moskiewskie

Od początku XIV wieku, głównie dzięki staraniom Iwana Kality i jego następców, Moskwa stopniowo formowała się jako nowe centrum rosyjskich księstw.Pod koniec XIV wieku Moskwa dojrzała na tyle, by wystąpić otwarcie przeciwko Hordzie. W 1380 roku książę Dimitri rozgromił armię chana Mamaia na polu Kulikowo. Za Iwana III Moskwa przestaje płacić trybut Hordzie: Ahmad Khan podczas Wielkiego Stania nad rzeką Ugra w 1480 roku, decyduje się nie walczyć i wycofuje się. Kładzie to kres jarzmu mongolsko-tatarskiemu.
Iwan Groźny

Pod rządami Iwana IV Groźnego, (pierwszego oficjalnego cara Rosji od 1547 r.), bardzo aktywny jest proces jednoczenia ziem utraconych na rzecz jarzma mongolskiego i ekspansji polsko-litewskiej. Dalsza ekspansja granic to kolejny kierunek jego polityki. W skład państwa rosyjskiego wchodziły chanaty: kazański, astrachański i syberyjski. W późnym 16 – połowie 17 wieku, z silnym opóźnieniem w stosunku do krajów Europy Środkowej, pańszczyzna jest udokumentowane.
W 1571 roku, Moskwa została spalona przez wojska chana krymskiego Devlet Giray.W następnym roku 120-tysięczna sprzymierzona armia krymsko-turecka, która przybyła do Rosji, została zniszczona, co skutecznie położyło kres wielowiekowym zmaganiom Rosji ze stepem.
Czas kłopotów i pierwsi Romanowowie

Śmierć Fedora (syna Iwana Groźnego) w 1598 r. przerwała panowanie dynastii Ruryków. Rozpoczął się czas niepokojów, walk o tron i interwencji polsko-szwedzkiej. Kres niespokojnym czasom położyło zwołanie milicji narodowej, po czym nastąpiło wypędzenie Polaków i wybór Michaiła Fiodorowicza na cara, który stał się pierwszym przedstawicielem dynastii Romanowów (21 lutego 1613). Za jego panowania rosyjskie ekspedycje rozpoczynają eksplorację Syberii Wschodniej, dzięki czemu Rosja dociera do wybrzeży Oceanu Spokojnego. W 1654 roku do państwa rosyjskiego przyłącza się Ukraina jako autonomiczna część. Pod rządami cara Aleksego, wpływy Zachodu wzmocniły się.
Rosja

Tsar Piotr I radykalnie zreformował państwo rosyjskie, ustanawiając monarchię absolutną na czele z cesarzem, który rządzi nawet kościołem. Zmodernizowano armię i system szkolnictwa, wiele rzeczy urządzono na wzór zachodni. W wyniku wojny północnej Rosja odzyskała swoje ziemie zagarnięte przez Szwecję pod koniec XVI wieku. U ujścia Newy powstało portowe miasto Petersburg, gdzie w 1712 roku przeniesiono stolicę Rosji. Za panowania Piotra wydawana była rosyjska gazeta „Wiedomosti”. Poza tym 1 stycznia 1700 roku wprowadzono nowy kalendarz, w którym nowy rok zaczynał się w styczniu (przedtem nowy rok zaczynał się pierwszego września).

Po okresie Piotra I rozpoczyna się okres przewrotów pałacowych, spisków szlacheckich i częstych odwrotów budzących sprzeciw cesarzy. Anna Iwanowna i Elżbieta były tymi, którym udało się utrzymać tron najdłużej. Za czasów Elżbiety został założony Uniwersytet Moskiewski. Pod rządami cesarzowej Katarzyny Wielkiej rozpoczęto eksplorację Ameryki, a Rosja podbiła tureckie wybrzeże Morza Czarnego.
Wojny anapoleońskie

W 1805 roku Aleksander I idzie na wojnę z Napoleonem I, który ogłosił się cesarzem Francji. Napoleon wygrywa, a warunki porozumienia pokojowego obejmują zaprzestanie handlu z Anglią, na co Aleksander jest zmuszony przystać. W 1809 roku Rosja zdobywa rządzoną przez Szwecję Finlandię, czyniąc ją częścią Imperium Rosyjskiego. Kilka lat później Rosja wznawia handel z Anglią, a latem 1812 roku Napoleon najeżdża Rosję z armią liczącą ponad 500 000 ludzi. Armia rosyjska, mając prawie dwa razy mniej żołnierzy, wycofuje się do Moskwy. Ludność rwie się do walki z najeźdźcami, tworząc liczne oddziały partyzanckie, dlatego wojnę 1812 roku nazwano Wojną Patriotyczną 1812 roku.

Pod koniec sierpnia pod wsią Borodino w obwodzie moskiewskim rozegrała się najważniejsza bitwa wojny. Straty po obu stronach były ogromne, ale Francuzi wciąż mieli przewagę liczebną nad Rosjanami. Naczelny wódz armii rosyjskiej, feldmarszałek Michaił Kutuzow, postanowił oddać Napoleonowi Moskwę bez bitwy i wycofać się, aby ratować armię. Zajęta przez Francuzów Moskwa została prawie całkowicie zniszczona przez pożar. Podczas odwrotu do granic Rosji armia Napoleona stopniowo topniała, Rosjanie ścigali wycofujących się Francuzów, a w 1814 roku armia rosyjska wkroczyła do Paryża.
Rozwój społeczeństwa obywatelskiego

W XIX wieku pod wpływem zachodnich idei liberalnych powstała stabilna grupa wykształconych intelektualistów. Grupa ta tworzyła wartości liberalne i demokratyczne, dlatego później nazywano ją „intelektualistami”. Jej najwybitniejszymi przedstawicielami byli Bieliński, Czernyszewski, Dobrolubow.

Po wojnie do społeczeństwa rosyjskiego wkradły się idee rewolucyjne, czego efektem było nieudane powstanie dekabrystów w 1825 r. Obawiając się kolejnych powstań, władze zacieśniły kontrolę nad życiem politycznym, gospodarczym i kulturalnym kraju.

Podczas długotrwałych wojen z góralami w pierwszej połowie XIX wieku Rosja przyłącza Kaukaz oraz – częściowo pokojowo, częściowo siłą – terytorium Azji Środkowej (chanat Buchary i Khivy, kazachskie zhuzes).
2. połowa XIX wieku

W 1861 roku, za panowania Aleksandra II, zniesiono w Rosji pańszczyznę. Przeprowadzono również szereg liberalnych reform, które miały przyspieszyć modernizację kraju.
Koniec XIX – początek XX wieku

Na przełomie XIX i XX wieku Rosja aktywnie eksplorowała Daleki Wschód, co budziło niepokój Japonii, natomiast rząd Imperium Rosyjskiego wierzył, że „mała zwycięska wojna” poprawi sytuację wewnętrzną, biorąc pod uwagę wzrost idei rewolucyjnych. Jednak japońskie uderzenie wyprzedzające rozbiło część rosyjskich okrętów, a brak nowoczesnego wyposażenia technicznego w armii rosyjskiej i niekompetencja wyższych oficerów dopełniły klęski. Pozycja Rosji na arenie międzynarodowej była niezwykle skomplikowana.

W 1914 roku Rosja przystąpiła do I wojny światowej. Rewolucja lutowa 1917 roku położyła kres monarchii: Car Mikołaj II abdykuje z władzy na rzecz Rządu Tymczasowego. We wrześniu 1917 r. imperium rosyjskie zostaje przekształcone w Republikę Rosyjską.
Państwo radzieckie

Jednakże rewolucja nie zdołała zaprowadzić porządku w kraju. Wykorzystując chaos polityczny, władzę przejmuje partia bolszewicka, kierowana przez Włodzimierza Lenina, w sojuszu z lewicowymi socjalistycznymi rewolucjonistami i anarchistami. Po rewolucji 25 października (7 listopada) 1917 r. kraj zostaje ogłoszony Rosyjską Republiką Radziecką. Republika Radziecka zaczyna likwidować własność prywatną i rozpoczyna jej nacjonalizację. Dążąc do opanowania społeczeństwa, bolszewicy nie stronili od środków ekstremalnych, takich jak represje wobec religii, Kozaków i innych form organizacji społecznej.

Podpisany z Niemcami traktat pokojowy sprawił, że państwo radzieckie straciło Ukrainę, kraje bałtyckie, Polskę, część Białorusi i 90 ton złota. Była to jedna z przyczyn wybuchu wojny domowej. W marcu 1918 roku rząd radziecki przeniósł się z Piotrogrodu do Moskwy, obawiając się zajęcia miasta przez Niemców. W nocy z 16 na 17 lipca 1918 r. rodzina królewska została rozstrzelana w Jekaterynburgu, a ich ciała wrzucono do zawalonego szybu kopalnianego.
Wojna domowa

W latach 1918-1922 zwolennicy bolszewizmu walczyli ze swoimi przeciwnikami. W czasie wojny Rosja utraciła Polskę, kraje bałtyckie (Litwę, Łotwę, Estonię) i Finlandię.
ZSRR, lata 1920-1930

30 grudnia 1922 roku powstaje Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, w skład którego wchodzą Rosja, Ukraina, Białoruś, Federacja Zakaukaska. W latach 1921-1929 realizowana była Nowa Polityka Ekonomiczna (NEP). Walki wewnętrzne, które wybuchły po śmierci Lenina w 1924 r., wygrał Józef Stalin (Dżugaszwili). W latach 30-tych Stalin przeprowadził „czystkę” aparatu partyjnego. Utworzono system obozów pracy przymusowej (Gułag). W latach 1939-1940 do Związku Radzieckiego przyłączono Zachodnią Białoruś, Zachodnią Ukrainę, Mołdawię, Zachodnią Karelię, kraje bałtyckie.
Wielka Wojna Ojczyźniana

22 czerwca 1941 roku nastąpił niespodziewany atak hitlerowskich Niemiec. Rozpoczęła się II wojna światowa. W stosunkowo krótkim czasie wojska niemieckie zdołały przedostać się w głąb Związku Radzieckiego, ale nie zdołały zająć Moskwy i Leningradu, co sprawiło, że wojna, którą Hitler planował jako blitzkrieg, przekształciła się w długotrwałe działania wojenne. Bitwy pod Stalingradem i Kurskiem odwróciły losy wojny, a wojska radzieckie rozpoczęły strategiczną ofensywę. Wojna zakończyła się zdobyciem Berlina i kapitulacją Niemiec w maju 1945 roku. Historycy oceniają liczbę ofiar w czasie wojny i okupacji Związku Radzieckiego na 26 milionów ludzi.
Wojna radziecko-japońska

W wyniku wojny z Japonią w 1945 roku południowy Sachalin i Wyspy Kurylskie stały się częścią Rosji.
Zimna wojna i stagnacja

W wyniku wojny Europa Wschodnia (Węgry, Polska, Rumunia, Bułgaria, Czechosłowacja, Niemcy Wschodnie) znalazła się w radzieckiej strefie wpływów. Stosunki z Zachodem gwałtownie się pogorszyły. Był to początek tzw. zimnej wojny – konfrontacji między Zachodem a państwami bloku sowieckiego, która osiągnęła swój szczyt w 1962 r., kiedy to ZSRR i Stany Zjednoczone znalazły się na krawędzi wybuchu wojny nuklearnej (kryzys karaibski). Następnie intensywność konfliktu stopniowo malała, nastąpił pewien postęp w stosunkach z Zachodem, w szczególności podpisano traktat o współpracy gospodarczej z Francją.

W latach 70. osłabła konfrontacja między ZSRR a USA. Zawarły one porozumienia o ograniczeniu strategicznej broni jądrowej (SALT-1 i SALT-2). Druga połowa lat 70. została nazwana „erą stagnacji”, kiedy to mimo względnej stabilności ZSRR stopniowo pozostawał w tyle za rozwiniętymi technologicznie krajami Zachodu.
Perestrojka i upadek ZSRR

Po dojściu do władzy Michaiła Gorbaczowa w 1985 roku w ZSRR ogłoszono politykę pierestrojki. Miała ona na celu rozwiązanie problemów społeczeństwa i produkcji przemysłowej, a także uniknięcie nadciągającego kryzysu gospodarczego spowodowanego wyścigiem zbrojeń. Polityka ta doprowadziła jednak do pogłębienia kryzysu, rozpadu Związku Radzieckiego i przejścia Rosji do kapitalizmu. W 1991 roku powstała Wspólnota Niepodległych Państw (WNP), w skład której weszły początkowo Federacja Rosyjska, Ukraina i Białoruś.