Starożytna cywilizacja egipska była pierwszą z zarejestrowanych wielkich cywilizacji świata. Niewiele wiadomo o prehistorycznych społeczeństwach, które pojawiły się przed Egiptem, ale zakłada się, że były one przesiąknięte przesądami, a ich zdolność do leczenia chorób była w najlepszym wypadku prymitywna, a być może w ogóle nie istniała.

Względna stabilność, jaką zapewniało egipskie społeczeństwo, pozwalała na postępy w nauce i technologii, które wyniosły je daleko przed te, które pojawiły się wcześniej. Rolnictwo, religia, handel i podróże rozkwitły, a początki podstawowych nawyków higienicznych, takich jak toalety i łaźnie, rozwinęły się. W tej rozwijającej się cywilizacji pojawiła się rola lekarzy, a Egipcjanie byli pierwszymi ludźmi, którzy stworzyli zawód lekarza. Pierwszym z tych lekarzy był Imhotep, człowiek, który miał zostać bogiem.

Statuetka Imhotepa w Luwrze, Paryż (zdjęcie dzięki uprzejmości Hu Totya CC 3.0)

Era Dżosera

Panowanie Dżosera jako faraona dało początek trzeciej dynastii starożytnego Egiptu w ok. 2650 BCE. Nie wiadomo na pewno, jak długo rządził, ale szacuje się, że było gdzieś między 19 i 29 lat. Jego panowanie było naznaczone wielkimi innowacjami technologicznymi i kilkoma znaczącymi projektami budowlanymi.

To właśnie podczas panowania trzeciej dynastii urodził się Imhotep. Większość źródeł podaje, że urodził się w Ankhtow, na przedmieściach Memfis, które było stolicą w tym czasie. Niektóre źródła sugerują, że mógł urodzić się w wiosce Gabelein, na południe od starożytnych Teb. W przybliżeniu jego imię oznacza „ten, który przychodzi w pokoju”. Imhotep urodził się jako prostak, prawdopodobnie jako syn architekta o imieniu Kanofer, ale szybko okazało się, że był jednym z najbystrzejszych umysłów tamtych czasów i szybko awansował w hierarchii, a następnie został wezyrem Dżosera, najwyższym urzędnikiem służącym faraonowi. Uważa się, że miał intelekt na poziomie geniusza i oprócz tego, że był wezyrem Dżosera, był architektem, mędrcem, astrologiem i lekarzem.

Pierwszy lekarz

Sir William Osler opisał Imhotepa jako „pierwszą postać lekarza, która wyraźnie wyróżnia się z mgły starożytności”. Jego praktyki medyczne odbiegały od stosowania magii i modlitwy, które stosowali inni egipscy uzdrowiciele, i były niezwykle zaawansowane jak na tamte czasy.

Chociaż nie ma potwierdzonych pism Imhotepa, słynny papirus Edwina Smitha, nazwany tak na cześć sprzedawcy, który kupił go w 1862 roku, jest przez wielu uważany za pierwotnie napisany przez niego. Ten starożytny tekst jest najstarszym znanym podręcznikiem chirurgii i traumatologii, opisującym 48 przypadków ran, złamań, zwichnięć i guzów. Wśród opisanych sposobów leczenia znajduje się zszywanie ran, szynowanie, bandażowanie, leczenie infekcji miodem i żywicami oraz stosowanie surowego mięsa w celu hemostazy. Zalecono unieruchomienie w przypadku złamań kończyn dolnych i urazów rdzenia kręgowego, a także przedstawiono dość szczegółowe opisy anatomiczne i fizjologiczne.

Płytki VI & VII Papirusu Edwina Smitha z Nowojorskiej Akademii Medycyny

Uważa się, że Imhotep zdiagnozował i leczył ponad 200 chorób za życia, w tym gruźlicę, zapalenie wyrostka robaczkowego, podagrę, kamienie żółciowe i zapalenie stawów. Wykonywał również operacje i być może założył pierwszą w historii szkołę medyczną w Memfis.

Oprócz bycia pierwszym nazwanym lekarzem, Imhotep jest również pierwszym nazwanym architektem i był odpowiedzialny za najsłynniejszy projekt budowlany z czasów panowania Dżosera, wielką piramidę schodkową w Saqqara. Sam Dżoser został tam ostatecznie pochowany po śmierci i jest ona obecnie lepiej znana jako piramida Dżosera.

Imhotep był również sławnym architektem i zbudował piramidę schodkową Dżosera

Sławny amerykański archeolog i egiptolog James Henry Breasted powiedział o Imhotepie:

„W mądrości kapłańskiej, w magii, w formułowaniu mądrych przysłów; w medycynie i architekturze; ta niezwykła postać z czasów panowania Dżosera pozostawiła po sobie tak znamienitą reputację, że jego imię nigdy nie zostało zapomniane. Był on patronem duchowym późniejszych skrybów, którym regularnie przed rozpoczęciem pracy wylewali libację z dzbanka na wodę w ich strojach do pisania.”

Beifikacja Imhotepa

100 lat po jego śmierci jego status został podniesiony do rangi półboga, a około 2000 lat po jego śmierci w 525 r. p.n.e. status Imhotepa został ostatecznie podniesiony do rangi boga medycyny i uzdrawiania. Wraz z Amhotepem był on jednym z dwóch zwykłych Egipcjan, którzy osiągnęli ten status. Mówi się, że ludzie przynosili do Saqqary ofiary na jego cześć, takie jak zmumifikowane ibisy i gliniane modele chorych organów i kończyn, w nadziei na uzdrowienie z chorób, na które cierpieli.

Historia Imhotepa jest naprawdę niezwykła. Zwykły człowiek z urodzenia, który położył podwaliny pod zawód lekarza ponad 4500 lat temu i ponad 2000 lat przed narodzinami Hipokratesa. Jego dziedzictwo miało wpływ na wielkie cywilizacje, które po nim nastąpiły, a bez niego medycyna może nie być tam, gdzie jest dzisiaj.