Czym jest Logoterapia / Analiza Egzystencjalna?

Autor: Aleksander Batthyány

Rozwój LTEA datuje się na lata trzydzieste XX wieku. Na podstawie psychoanalizy Zygmunta Freuda i psychologii indywidualnej Alfreda Adlera psychiatra i neurolog Viktor Emil Frankl (1905-1997) stworzył podstawy nowego i oryginalnego podejścia, które po raz pierwszy opublikował w 1938 roku. Logoterapia/analiza egzystencjalna, zwana czasami „trzecią wiedeńską szkołą psychoterapii”, jest uznanym na całym świecie i empirycznie uzasadnionym podejściem do psychoterapii skoncentrowanym na znaczeniu.

W Logoterapii/analizie egzystencjalnej (LTEA) poszukiwanie sensu życia jest identyfikowane jako główna siła motywacyjna w istotach ludzkich.

Podejście Frankl’a opiera się na trzech koncepcjach filozoficznych i psychologicznych:

• Wolność woli
• Wolność do znaczenia
• Możliwość znaczenia w życiu

Wolność woli

Według LTEA człowiek nie podlega w pełni uwarunkowaniom, ale jest zasadniczo wolny w podejmowaniu decyzji i zdolny do zajęcia stanowiska wobec uwarunkowań wewnętrznych (psychologicznych) i zewnętrznych (biologicznych i społecznych). Wolność jest tu definiowana jako przestrzeń kształtowania własnego życia w granicach danych możliwości. Wolność ta wypływa z duchowego wymiaru osoby, który jest rozumiany jako sfera istotowo ludzka, ponad wymiarami ciała i psychiki. Jako osoby duchowe, ludzie nie są tylko reagującymi organizmami, ale autonomicznymi istotami zdolnymi do aktywnego kształtowania swojego życia.

Wolność osoby ludzkiej odgrywa ważną rolę w psychoterapii, ponieważ zapewnia klientom przestrzeń do autonomicznego działania nawet w obliczu choroby somatycznej lub psychicznej. I to właśnie ten zasób umożliwia klientom, w kontekście technik Intencji Paradoksalnej i Derefleksji, radzenie sobie z objawami oraz odzyskiwanie kontroli i samostanowienia.

Will to Meaning

Ludzkie istoty są nie tylko wolne, ale przede wszystkim wolne do czegoś – mianowicie do osiągania celów i zadań. Poszukiwanie sensu jest postrzegane jako podstawowa motywacja człowieka. Kiedy człowiek nie może zrealizować swojej „woli sensu” w swoim życiu, doświadcza okropnego uczucia bezsensu i pustki. Frustracja egzystencjalnej potrzeby znaczących celów będzie powodować agresję, uzależnienia, depresję i samobójstwo, a także może wywołać lub zwiększyć dolegliwości psychosomatyczne i zaburzenia nerwicowe.

Logoterapia / Analiza egzystencjalna pomaga klientom w postrzeganiu i usuwaniu tych czynników, które utrudniają im w dążeniu do znaczących celów w ich życiu. Klienci są uwrażliwiani na postrzeganie potencjałów znaczeniowych, jednak nie oferuje się im konkretnych znaczeń. Są raczej prowadzeni i wspomagani w realizacji tych możliwości znaczeniowych, które sami wykryli.

Meaning in Life

LTEA opiera się na założeniu, że znaczenie jest obiektywną rzeczywistością, w przeciwieństwie do zwykłej iluzji powstającej w aparacie percepcyjnym obserwatora. Zgodnie z LTEA człowiek jest powołany, na mocy swojej wolności i odpowiedzialności, do tego, aby wydobyć z siebie i ze świata to, co najlepsze, poprzez dostrzeganie i uświadamianie sobie znaczenia chwili w każdej sytuacji. W tym kontekście należy podkreślić, że te potencjały znaczeniowe, choć obiektywne w swej naturze, są związane z konkretną sytuacją i osobą, a zatem nieustannie się zmieniają. Dlatego LTEA nie deklaruje ani nie oferuje jakiegoś ogólnego sensu życia. Klienci otrzymują raczej pomoc w osiągnięciu otwartości i elastyczności, które pozwolą im kształtować swoje codzienne życie w sposób znaczący.

Terapeutyczne techniki w LTEA (wybór)

Intencja paradoksalna

Powodzenia: głównie zaburzenia kompulsywne i lękowe, także zespoły wegetatywne.
Prowadzeni przez lekarza lub terapeutę, klienci uczą się przezwyciężać swoje obsesje lub lęki poprzez autodestrukcję i humorystyczną przesadę, przerywając w ten sposób błędne koło wzmacniania objawów i symptomów.

Derefleksja

Powikłania: Zaburzenia seksualne i bezsenność, także zaburzenia lękowe.
Instynktowne, automatyczne procesy są hamowane i utrudniane przez przesadną samoobserwację. W ten sam sposób, niektóre łagodne i dobrze uzasadnione odczucia niepokoju lub smutku zostaną zwiększone i wzmocnione przez samoobserwacji, dzięki czemu są bardziej zauważalne i wywołać jeszcze bardziej intensywną obserwację. Celem derefleksji jest przerwanie tego neurotyzującego kręgu poprzez odciągnięcie uwagi klienta od symptomu lub naturalnie płynącego procesu.

Dialog sokratejski / modyfikacja postaw

Pewne postawy i oczekiwania mogą być przeszkodą w spełnianiu znaczeń. Mogą one wyobcować osobę z potencjału znaczeniowego w jej życiu, tym samym uwypuklając zaburzenia nerwicowe lub nawet wytwarzając je poprzez powtarzające się błędne decyzje i tworzenie wzorców zachowań.

Należy zauważyć, że terapeuta lub lekarz musi powstrzymać się od narzucania własnych wartości lub postrzegania znaczeń. Klienci są raczej prowadzeni do dostrzeżenia swoich nierealistycznych i kontrproduktywnych postaw oraz do rozwinięcia nowego spojrzenia, które może być lepszą podstawą dla spełnionego życia.

Dialog sokratejski jest metodą konwersacyjną często stosowaną przez logoterapeutów. Konkretne pytania mają na celu uświadomienie możliwości odnalezienia i wolności wypełniania sensu życia. W środowisku filozoficznym ta technika prowadzenia przez zadawanie pytań została wprowadzona przez Sokratesa, który scharakteryzował ją jako rodzaj „duchowego położnictwa”.

Słownik LTEA

Logoterapia

Greckie słowo „logos” jest tu używane w znaczeniu „znaczenia”; równie poprawne tłumaczenia „słowo” czy „racjonalny porządek” nie są pomocne w wyjaśnianiu założeń LTEA. W szczególności logoterapeuta nie stara się przekonać klienta za pomocą logicznego rozumowania, lecz pomaga mu w odkryciu jego specyficznego i indywidualnego znaczenia.

Logoterapia jest terapią stosowaną w oparciu o psychologiczno-antropologiczny model opracowany przez Viktora Frankla.

Analiza egzystencjalna

EA może być rozumiana jako filozoficzna i naukowa podstawa logoterapii, jak również jako istotna część terapii właściwej.

Podstawowo analiza egzystencjalna oznacza analizę w odniesieniu do egzystencji lub „eksplikację egzystencji” z uwzględnieniem samoodpowiedzialnego, samorealizującego się i humanitarnego życia.

W „ogólnej analizie egzystencjalnej” dążenie do sensu jest omawiane i identyfikowane jako podstawowa motywacja człowieka, a także przedstawiane są argumenty, które pokazują podstawową możliwość znalezienia sensu w życiu. Na tej podstawie można wyjaśnić terapeutyczne skutki udanego poszukiwania sensu.

W „specjalnej analizie egzystencjalnej” konkretne, indywidualne życie osoby lub grupy jest badane pod kątem możliwych egzystencjalnych korzeni zaburzeń psychicznych lub psychologicznych. W tym kontekście stanowi ona podstawę logoterapii jako specyficznej terapii, która przebiega poprzez „rdzeń egzystencjalny”. Tak więc wartość terapeutyczna analizy egzystencjalnej polega na wyjaśnieniu konkretnej sytuacji egzystencjalnej i przygotowaniu do udzielenia pomocy w – autonomicznym – poszukiwaniu sensu.