MIAMI – Postępy w badaniach genetycznych umożliwiły precyzyjną identyfikację wielu ataksji spinocerebellarnych, ale żadna farmakologiczna terapia tych zaburzeń nie została zatwierdzona, zgodnie z przeglądem przedstawionym na Pierwszym Panamerykańskim Kongresie Choroby Parkinsona i Zaburzeń Ruchowych. Niemniej jednak, literatura wskazuje, że różne terapie przynoszą korzystne efekty, powiedziała Theresa Zesiewicz, MD, dyrektor Centrum Badań nad Ataksją Uniwersytetu Południowej Florydy w Tampa.

Ona i jej koledzy przeanalizowali dowody z ostatnich 40 lat badań nad ataksją. Zalecenia, które opracowali na temat opcji leczenia są obecnie w druku.

Dowody na leczenie farmakologiczne

„Jednym z najbardziej solidnych sposobów leczenia ataksji móżdżkowej … będzie 4-aminopirydyna dla ataksji epizodycznej typu II”, powiedział dr Zesiewicz. Lek ten jest zatwierdzony do stosowania w leczeniu stwardnienia rozsianego, a naukowcy zbadali go w podwójnie ślepej próbie kontrolowanej placebo u pacjentów z ataksją epizodyczną typu II. Po trzech miesiącach leczenia, mediana liczby miesięcznych ataków wynosiła około 1,5 u uczestników, którzy otrzymywali 15 mg/dzień 4-aminopirydyny, w porównaniu z 6,5 dla kontroli. Lek jest dość dobrze tolerowany i może być również stosowany w leczeniu oczopląsu w dół.

Dwa ostatnie badania badały działanie riluzolu, leku stosowanego w leczeniu stwardnienia zanikowego bocznego, u pacjentów z różnymi ataksjami. Ristori i wsp. zbadali 40 pacjentów z ataksją o mieszanej etiologii (np. zespół drżenia/ataksji związany z zespołem kruchego X, ataksja Friedreicha, ataksja móżdżkowa i zanik wieloukładowy). Pacjenci otrzymywali riluzol w dawce 100 mg/dobę lub placebo przez osiem tygodni. Po czterech tygodniach leczenia około 47% pacjentów w grupie otrzymującej riluzol miało pięciopunktową poprawę w Międzynarodowej Kooperacyjnej Skali Oceny Ataksji (ICARS), w porównaniu z 5% w grupie otrzymującej placebo. Po ośmiu tygodniach 68% pacjentów w grupie otrzymującej riluzol miało ten wynik, w porównaniu z 5% w grupie otrzymującej placebo.

W 12-miesięcznym badaniu Romano i wsp. randomizowali 60 pacjentów z ataksją spinocerebellarną lub ataksją Friedreicha do dawki 50 mg riluzolu podawanej doustnie lub placebo. Po 12 miesiącach odsetek pacjentów z obniżeniem wyniku w skali SARA (Scale for the Assessment and Rating of Ataxia) wynosił 50% w grupie otrzymującej riluzol w porównaniu z 11% w grupie otrzymującej placebo. Średnia zmiana wyniku w skali SARA była większa w grupie otrzymującej riluzol (2,6) w porównaniu z grupą kontrolną (1,39). Znaczenie kliniczne poprawy w tych dwóch badaniach jest jednak niepewne, powiedział dr Zesiewicz.

W trwającym badaniu III fazy badany jest prolek riluzolu u 120 pacjentów z ataksją spinocerebellar. Badane są różne dawki, a okres leczenia będzie wynosił osiem tygodni.

W badaniu z 1983 roku 250 pacjentów z ataksją móżdżkową było randomizowanych do hormonu uwalniającego tyreotropinę lub placebo. Wyniki podawano za pomocą wizualnej skali analogowej. U uczestników otrzymujących hormon uwalniający tyreotropinę nastąpiła poprawa w zakresie dyzartrii, postawy i chodu, ale znaczenie kliniczne jest wątpliwe, powiedział dr Zesiewicz.

Ona i jej koledzy porównali wareniklinę, lek zatwierdzony do zaprzestania palenia, z placebo u pacjentów z ataksją spinocerebellarną typu III. Po czterotygodniowym okresie miareczkowania pacjenci otrzymywali leczenie przez cztery tygodnie. Badacze zaobserwowali znaczącą poprawę w zakresie chodu, postawy i szybkich ruchów naprzemiennych u pacjentów otrzymujących wareniklinę. Po skorygowaniu danych, poprawa w zakresie szybkich ruchów naprzemiennych pozostała znacząca. Wareniklina była związana z ryzykiem samobójstwa, ale dr Zesiewicz i współpracownicy zauważyli tendencję do poprawy w Skali Depresji Becka wśród leczonych uczestników. Około 40% pacjentów otrzymujących wareniklinę zrezygnowało z udziału w badaniu z powodu drżenia, osłabienia i nieprzyjemnych snów.

Poznanie możliwości niefarmakologicznych

Oprócz farmakoterapii, niektóre metody leczenia niefarmakologicznego mogą poprawić funkcjonowanie w ataksji móżdżkowej. W jednym z badań z podwójnie ślepą próbą badacze randomizowali uczestników z różnymi ataksjami do pojedynczej sesji przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (TMS) lub stymulacji pozorowanej. TMS wiązał się z poprawą wyniku SARA i funkcji motorycznych móżdżku po 21 dniach. „Harvard właśnie zakończył badanie TMS i czekamy na jego wyniki” – powiedziała dr Zesiewicz.

„Fizykoterapia jest niezbędna dla pacjentów z ataksją móżdżkową” – kontynuowała. Jedno z badań wykazało, że intensywne ćwiczenia, takie jak trening siły rdzenia, stepowanie i dynamiczna równowaga przyniosły znaczący wzrost w skali równowagi Berga. W innej randomizowanej, kontrolowanej próbie, cztery tygodnie terapii fizycznej i zajęciowej wiązały się z trzypunktowym spadkiem wyniku w skali SARA. Ponadto, u pacjentów z ataksją spinocerebellarną odnotowano dwupunktowe obniżenie wyniku w skali ICARS po czterech tygodniach intensywnej jazdy na rowerze.

Poszukiwanie przyszłych terapii

Badania nad nowymi potencjalnymi metodami leczenia ataksji spinocerebellarnej trwają. Naukowcy opublikowali w styczniu wyniki badania II fazy nad trehalozą podawaną dożylnie. Wynik SARA uczestników pozostał stabilny po sześciu miesiącach leczenia.

Mezenchymalne komórki macierzyste mogą pewnego dnia przynieść korzyści pacjentom. Po miesiącu leczenia mezenchymalnymi komórkami macierzystymi, u uczestników badania z ataksją mezocerebellarną nastąpiła poprawa w zakresie chodzenia, stania, powolnego poruszania się i drobnych ruchów. Pacjenci powrócili do stanu sprzed leczenia po kilku miesiącach, jednakże.

Dodatkowo, ekrany małych cząsteczek mogą ujawnić możliwe nowe terapie. Jeden z nich zidentyfikował aripiprazol jako kandydata, a lek ten zwiększył długowieczność w modelu Drosophila choroby Machado-Josepha.

„Szukamy wielkich rzeczy. Szukamy lekarstwa. Ale będziemy korzystać z tego, co mamy teraz” – podsumował dr Zesiewicz.

-Erik Greb

Sugerowana lektura

Lei LF, Yang GP, Wang JL, et al. Safety and efficacy of valproic acid treatment in SCA3/MJD patients. Parkinsonism Relat Disord. 2016;26:55-61.

Ristori G, Romano S, Visconti A, et al. Riluzole in cerebellar ataxia: a randomized, double-blind, placebo-controlled pilot trial. Neurology. 2010;74(10):839-845.

Romano S, Coarelli G, Marcotulli C, et al. Riluzole in patients with hereditary cerebellar ataxia: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Lancet Neurol. 2015;14(10):985-891.

Strupp M, Kalla R, Claassen J, et al. A randomized trial of 4-aminopyridine in EA2 and related familial episodic ataxias. Neurology. 2011;77(3):269-275.

Zesiewicz TA, Greenstein PE, Sullivan KL, et al. A randomized trial of varenicline (Chantix) for the treatment of spinocerebellar ataxia type 3. Neurology. 2012;78(8):545-550.