Wyobraź sobie kwintesencję norweskiego wojownika – przerażającego najeźdźcę, bezlitosnego wroga, pijącego piwo poganina, który śmiał się w obliczu śmierci – i są szanse, że pomyślisz o Ragnarze Lothbroku. Przygody Ragnara czyta się jak wyjęte z hollywoodzkiego hitu kinowego. Syn króla Danii i Szwecji, walczył z gigantycznymi wężami, prowadził armie do boju, podbił ogromne połacie Skandynawii i terroryzował niczego nie spodziewających się mieszkańców Wysp Brytyjskich.

Wiele, jeśli nie wszystkie, przygód Ragnara jest mitycznych – produkt bujnej wyobraźni nordyckich kronikarzy. Ale to nie powstrzymało ich od rzucenia długiego cienia na północną Europę w epoce Wikingów. I, dzięki uprzejmości wszystkiego, od epickich średniowiecznych poematów i pieśni o śmierci po przebojowy serial telewizyjny „Wikingowie” – nadal to robią przez ponad tysiąc lat.

Jeśli chodzi o czystą dramaturgię, historia Ragnara jest nie do pobicia. Nawet jego trzy żony były niezwykłymi postaciami. Jedną z nich była Thora, którą Ragnar zdobył zabijając groźnego węża. Drugą była Lathgertha, potężna wojowniczka, która walczyła u boku swego męża w bitwie. Aslaug, córka Sigurda Wolunga i Brynhildy, dwóch najsłynniejszych kochanków w literaturze nordyckiej.

Z tych żon Ragnar miał co najmniej ośmiu synów – między innymi Ivara Bezkostnego, Bjorna Żelaznego, Sigurda Wężowookiego i Ubbe. Potomkowie ci byli równie wojowniczy jak Ragnar i dzięki swoim własnym eskapadom zapewnili, że imię ich ojca przetrwało długo po jego śmierci.

To porywająca historia. Ale to, co czyni ją jeszcze bardziej kuszącą, to perspektywa, że mogła – po prostu mogła – zostać zainspirowana przez wyczyny postaci historycznej.

Niektórzy z mężczyzn opisanych w średniowiecznej legendzie jako „synowie Ragnara” byli z pewnością prawdziwymi ludźmi. Ivar, Ubbe i Bjorn, między innymi, mogą być identyfikowani z wodzami wikingów, którzy działali we Francji, Irlandii i Anglii w drugiej połowie IX wieku.

Wojownik wikingów o imieniu Bjorn – prawdopodobnie inspiracja dla Bjorn Ironside – jest znany z tego, że najeżdżał w okolicach Sekwany w latach 857-59. Ivar i Ubbe byli jednymi z przywódców tak zwanej „Wielkiej Armii Pogan”, która w 865 roku opanowała Anglię, podbijając Northumbrię i pokonując jej królów, Osberhta i Ællę, w wielkiej bitwie pod Yorkiem w 867 roku. W 869 r. ruszyli na południe i zabili króla Anglii Wschodniej Edmunda. Wielu z ich zwolenników osiedlili się w północnej i wschodniej Anglii, podczas gdy Ivar stał się władcą Viking królestwa, które rozciąga się na całym Morzu Irlandzkim, z twierdz w Dublinie i York. Jest zapisane, że Ivar zmarł w Dublinie w 873 roku. Jeśli chodzi o Ubbe, mógł zginąć w bitwie w Devon w 878.

Najpełniejsze wersje historii – na których opiera się większość współczesnych iteracji legend – można znaleźć w staronordyjskiej sadze Ragnarsa Loðbrókar, napisanej w Islandii w XIII wieku, oraz w dziełach duńskiego historyka Saxo Grammaticusa, piszącego w latach 1188-1208. Obie mieszają wcześniejsze źródła pisane z rozbieżnymi legendami ustnymi, tworząc rozbudowane, długie i sprzeczne narracje. Opowieści o trzech żonach Ragnara mogą być wynikiem próby połączenia trzech odrębnych legend o Ragnarze.

Późniejsze postrzeganie

Opowieści te mówią nam o wiele więcej o tym, jak Wikingowie byli postrzegani przez późniejszą średniowieczną publiczność w Skandynawii, niż o historycznych wojownikach z IX wieku. Saxo był zainteresowany tymi ludźmi jako przodkami królów Danii, podczas gdy islandzcy historycy chętnie zwracali uwagę na skandynawską dominację na Wyspach Brytyjskich. W miarę upływu czasu do legendy zaczęto dodawać nowe aspekty i powiązano ją z innym najsłynniejszym cyklem legend nordyckich, opowieścią o Wolsungach (obecnie najbardziej znaną jako historia cyklu Pierścienia Wagnera).

Ale nie tylko w Skandynawii eskapady Ragnara znalazły chętnych odbiorców. Mniej więcej w tym samym czasie legendy o tym słynnym wojowniku wikingów zaczęły się podobać także angielskiej publiczności. Tutaj Lothbrok i jego synowie najczęściej pojawiali się w legendach związanych ze śmiercią Edmunda z Anglii Wschodniej, jednego z najpopularniejszych świętych Anglosasów.

• Od najazdu na Lindisfarne do klęski Haralda Hardrady: 8 dat związanych z wikingami, które musisz znać
• 10 sposobów, w jakie Anglosasi zmienili bieg brytyjskiej historii

Jedna z XIII-wiecznych kronik opowiada, jak Lothbrok niewinnie polował na morzu, gdy został rozbity na wybrzeżu Norfolk i przyprowadzony na dwór Edmunda. On i Edmund stali się bliskimi przyjaciółmi, co wywołało zazdrość jednego z myśliwych Edmunda. Ów myśliwy zamordował Lothbroka, a następnie powiedział synom Lothbroka, że winę za to morderstwo ponosi Edmund. Ta wersja legendy próbuje dostarczyć Ivarowi i Ubbe motywu zabicia Edwarda, sugerując, że nie był to bezmyślny akt brutalności Wikingów. Przedstawia Lothbroka jako sympatyczną postać – zupełnie inną od zaciekłego wojownika z tradycji norweskiej. Czy oznacza to, że niektórzy mieszkańcy wschodniej Anglii uważali dziewiątowiecznych duńskich najeźdźców za przodków, a nie wrogów? Prawdopodobnie nigdy się tego nie dowiemy, ale jest to intrygująca możliwość.

Do końca okresu średniowiecza imię Ragnara było znane ludziom w całej Skandynawii i na Wyspach Brytyjskich. Ale to było w 16 i 17 wieku – jak uczeni zaczęli ponownie odkrywać staronordyjskie i staroangielskie teksty, plus prace Saxo Grammaticus – że nowoczesny Ragnar urodził się. W 1636 roku duński uczony Ole Worm przetłumaczył na łacinę Krákumál, staronorweski poemat o śmierci Ragnara, który szybko zyskał popularność wśród czytelników w Wielkiej Brytanii. Krákumál był zwykle znany w języku angielskim jako 'The Death-Song of Ragnar Lothbrok', a dla siedemnastowiecznych czytelników wydawał się oferować ekscytujące spojrzenie na kulturę Wikingów przepojoną dzikim, pogańskim blaskiem. Dostarczał romantycznego obrazu bohaterskiego i nieustraszonego Wikinga: chwalącego się bitwą i rozlewem krwi, pragnącego wejść do Valhalli i ucztować z bogami przez wieczność.

Tłumaczenie Robaka nieumyślnie dodało kolejną warstwę do legendy Wikingów. Poetyckie odniesienie do rogu do picia – „zakrzywione gałęzie czaszek” – zostało błędnie zrozumiane jako sugerujące, że Wikingowie pili z czaszek swoich wrogów. Ten zaskakujący pomysł, choć całkowicie nieprawdziwy, jest jeszcze dziś czasem spotykany.

Popularność „Pieśni śmierci” sprawiła, że w XIX wieku, kiedy wikingowie stali się bardzo modni w Wielkiej Brytanii i Ameryce, Ragnar stał się jedną z najbardziej znanych postaci z norweskich legend. Od tego czasu jego historia była wielokrotnie odtwarzana – w powieściach, hollywoodzkich filmach, a ostatnio w popularnym serialu telewizyjnym. Historie o Ragnarze i jego synach opowiadane są od prawie tysiąca lat, a nawet dziś wciąż powstają nowe legendy o tych archetypicznych wojownikach Wikingów.

Węże, pieśni i kudłate bryczesy: 3 z największych eskapad Ragnara Lothbroka

Jedna z przygód Ragnara wyjaśnia, w jaki sposób otrzymał on przydomek „Lothbrok” podczas zdobywania Thory, jednej ze swoich żon. Thora była córką potężnego hrabiego, a pewnego dnia jej ojciec dał jej w prezencie małego węża. Trzymała go jako zwierzątko domowe, ale szybko wyrósł na ogromnego, jadowitego węża, który terroryzował okolicę.

Ojciec Thory przysiągł, że wyda córkę za mąż za mężczyznę, który zabije węża. Słysząc to, Ragnar postanowił walczyć z wężem. Aby obronić się przed jego jadem, oblał nogi wełnianymi bryczesami, które zostały pokryte smołą, co uczyniło je sztywnymi i nieprzeniknionymi. Walczył z wężem i zabił go, a Thora stała się jego nagrodą. W rezultacie stał się znany jako Lothbrok – „kudłate bryczesy”.

Ragnar został schwytany w bitwie przez Ællę, króla Northumbrii, która uwięziła go w dole pełnym węży. Gdy węże żywiły się jego ciałem, Ragnar śpiewał pieśń o odwadze, wymieniając bitwy, które wygrał i ciesząc się na ucztę w Valhalli po śmierci: „Z radością będę pił piwo z bogami na wysokich ławach. Nadzieja życia przepadła; śmiejąc się, umrę!”

Kiedy synowie Ragnara dowiedzieli się o jego śmierci, legenda mówi, że ich reakcje ujawniły, który z nich był najbardziej niebezpieczny. Sigurd skaleczył się nożem, nie zauważając bólu; Hvitserk, grając w grę, gdy nadeszła wiadomość, ścisnął kostkę do gry tak mocno, że jego ręka krwawiła; ale Ivar był w stanie opanować swój szok na tyle, by zapytać o każdy szczegół śmierci ojca. Wyruszył z braćmi, by pomścić ojca, i podbił Northumbrię.

Pewnego razu, gdy Ragnar żeglował wzdłuż wybrzeży Norwegii, jego ludzie poszli po jedzenie do gospodarstwa, gdzie mieszkała stara chłopska para. Para ta miała piękną córkę, Karkę, a gdy mężczyźni opowiedzieli o niej Ragnarowi, ten rozkazał jej, by przybyła do niego na jego statek. Ale sprawdził ją, stawiając niemożliwe warunki: nie może być ani naga, ani ubrana, nie może być głodna ani najedzona, nie może być sama ani w towarzystwie.

Kráka zastanawiała się, jak wykonać te polecenia, i wymyśliła rozwiązanie zagadki. Poszła na spotkanie z Ragnarem okryta jedynie siecią rybacką i własnymi długimi włosami; po skosztowaniu jedzenia, ale nie jedzeniu go; i w towarzystwie psa. Będąc pod wrażeniem, Ragnar poślubił ją, a z czasem dowiedział się, że tak naprawdę nie była wieśniaczką – jej prawdziwe imię brzmiało Aslaug i była córką słynnego pogromcy smoków Sigurda Wolsunga.

Eleanor Parker jest autorką Dragon Lords: The History and Legends of Viking England (IB Tauris, czerwiec 2018).

Ten artykuł został po raz pierwszy opublikowany w wydaniu BBC History Magazine z lipca 2018 roku

Przeczytaj więcej artykułów z BBC History Magazine o epoce wikingów na historyextra.com/period/viking