Samuraje (także bushi) byli klasą wojowników, która powstała w X wieku w Japonii i która pełniła służbę wojskową do XIX wieku. Elitarni i doskonale wyszkoleni żołnierze, potrafiący posługiwać się zarówno łukiem, jak i mieczem, stanowili istotny element średniowiecznych armii japońskich. Od XVIII wieku samurajowie byli nadmiernie romantyzowani jako uosobienie rycerskości i honoru, ale istnieje wiele przykładów na to, że wykazywali się wielką odwagą i lojalnością wobec swoich panów, a nawet popełniali rytualne samobójstwo w przypadku porażki lub śmierci swojego pana. Wojna w średniowiecznej Japonii była jednak równie krwawa i bezkompromisowa, jak w każdym innym regionie, a pieniądze były często głównym motywem udziału samurajów w bitwie. Od XVII wieku, gdy nie byli już potrzebni w wojsku, samuraje często stawali się ważnymi nauczycielami moralności i doradcami w społeczeństwie.

Rozwój & Status

Rządowy system poboru do wojska w Japonii został zakończony w 792 r. n.e., więc w następnym Okresie Heian (794-1185 r. n.e.), prywatne armie zostały utworzone w celu ochrony interesów ziemskich (shoen) szlachty, która spędzała większość czasu poza domem na dworze cesarskim. Był to początek samurajów, których nazwa oznacza „towarzysza”, podczas gdy czasownik samurau oznacza służyć, a więc termin ten był pierwotnie związany raczej z klasą niż z zawodem wojskowym, który później zaczął oznaczać. Istniały też inne klasy wojowników, ale samuraj był jedyną, która miała konotację służenia dworowi cesarskiemu.

Samurajowie byli zatrudniani przez panów feudalnych (daimyo) do obrony swoich terytoriów przed rywalami, do walki z wrogami wskazanymi przez rząd oraz do bitew z wrogimi plemionami i bandytami. Z tego powodu samuraje mogli mieszkać w koszarach, na zamku lub w swoich prywatnych domach. Ponieważ samuraje w końcu zorganizowali się w grupy kierowane przez watażków posiadających władzę polityczną, byli oni w stanie przejąć władzę od słabego dworu cesarskiego w XII wieku pod rządami takich watażków jak Minamoto no Yoritomo. W ten sposób w okresie Kamakura (1185-1333 CE) powstał nowy system rządów, zdominowany przez wojowników i kierowany przez szoguna (dyktatora wojskowego), który przetrwał aż do XIX wieku.

Wielu samurajów pochodziło z równiny Kanto i zdobyło cenne doświadczenie w kampaniach przeciwko plemionom Emishi (Ainu) na północy. W tych bitwach wojownicy zaczęli rozwijać kodeks, który dawał im możliwość zdobycia reputacji i podniesienia statusu wśród rówieśników i mistrzów. Naturalnie, odwaga na polu bitwy była najważniejsza i rozwinęła się tradycja samurajów jadących na bitwę, wykrzykujących swój rodowód i przeszłe czyny oraz wyzywających każdego z wrogów do pojedynczej walki. Te wokalne wypowiedzi zostały później zastąpione przez użycie sztandarów.

W okresie Edo (1603-1868 CE) nie było w pełni znormalizowanego systemu statusu i rang dla samurajów. Istniały trzy główne rangi:

• gokenin (domownicy), najniższa i wasale pana feudalnego.
• goshi (wiejski wojownik), mogli uprawiać ziemię, ale nie mogli posiadać dwóch mieczy, które byłyby wymagane dla pełnej rangi samuraja.
• hatamoto (chorąży), najwyższa ranga. Tylko od tych wojowników oczekiwano śmierci w obronie interesów ich pana.

Wszyscy samuraje byli nadzorowani przez swoich panów, ale od 1180 roku powstał krajowy Samurai-dokor (Zarząd Opiekunów), który szczególnie monitorował gokeninów i dyscyplinował ich w razie potrzeby. Od 1591 r. samurajom nie wolno już było być zarówno rolnikami, jak i wojownikami, musieli wybrać jedno lub drugie, co miało uczynić ich bardziej zależnymi, a przez to bardziej lojalnymi wobec swoich panów.

Zapisz się na nasz cotygodniowy biuletyn e-mailowy!

Wielu samurajów miało swoich własnych asystentów lub baishinów, którzy również pracowali na każdej ziemi należącej do ich pana. Samuraje stanowili zaledwie 5-6% całej populacji (18 milionów w 1600 r.) i żadna z nich nie była kobietą (chociaż istniała oddzielna i bardzo mała klasa wojowniczek znanych jako onna bugeisha lub 'kobiety o umiejętnościach wojennych').

Broń samurajów

Szkoleni od 10 roku życia lub nawet wcześniej, samuraje jeździli i walczyli konno we wczesnym średniowieczu, używając głównie łuku, ale także zakrzywionego długiego miecza, gdy było to konieczne. Posiadali drugi, krótszy miecz, a dekret władcy Hideyoshi z 1588 r. stanowił, że tylko pełnoprawni samuraje mogą nosić dwa miecze, co stało się ważnym symbolem statusu. Samuraje uczyli się również sztuk walki, których w okresie Edo było 18, ale najbardziej cenionymi umiejętnościami samurajów były zawsze jazda konna, łucznictwo, a następnie szermierka. Od XVII wieku miecz zastąpił łuk jako kwintesencja broni samurajskiej – głównie dzięki temu, że łuk był znacznie tańszy i dostępny dla zwykłych żołnierzy – i dlatego bardziej ekskluzywny miecz stał się znany jako „dusza samuraja”. Obie bronie odpowiadały ideałowi samuraja, zgodnie z którym walka powinna polegać na osobistych pojedynkach.

Łuki były zazwyczaj wykonywane z laminowanych pasów bambusa wokół drewnianego rdzenia. Dla zwiększenia wytrzymałości dodawano trzcinę, a całość lakierowano w celu ochrony przed deszczem. Strzały różniły się długością w zależności od umiejętności łucznika, ale typowa długość w czasach średniowiecza wynosiła 86-96 cm (34-38 cali). Trzonek wykonywano z młodego bambusa, groty z żelaza lub stali, a z ptasich piór wykonywano trzy lub cztery przelotki, które zapewniały strzałom stabilność w locie. Strzelano z grzbietu konia, ciężkie drewniane siodło ze skórzanymi strzemionami było zaprojektowane tak, aby zapewnić stabilną platformę i pozwolić jeźdźcowi stać podczas strzelania.

Miecze samurajskie były zakrzywione i wykonane ze stali – kombinacja projektowa, która pochodzi z VIII wieku naszej ery w Japonii. Stal była obrabiana przez mistrzów rzemiosła, którzy starannie kontrolowali zawartość węgla w różnych częściach ostrza, aby uzyskać maksymalną wytrzymałość i elastyczność. Z tego powodu można powiedzieć, że japońskie miecze należały do najlepszych i najostrzejszych, jakie kiedykolwiek wyprodukowano w średniowiecznym świecie. Ostrza różniły się długością, ale powszechne stało się noszenie przez elitarnych samurajów dwóch mieczy – długiego i krótkiego. Dłuższy miecz (katana) miał ostrze o długości około 60 cm (2 stopy), a krótszy (wakizashi) 30 cm. Oba miecze noszono krawędzią tnącą do góry. Tachi, wcześniejszy i jeszcze dłuższy miecz niż katana (o ostrzu do 90 cm), noszony był ostrzem skierowanym w dół, zawieszony na pasie, podczas gdy inne typy mieczy były przerzucane przez pas. Rękojeści mieczy były wykonane z drewna i pokryte twardą skórą płaszczki olbrzymiej (tej samej), a następnie ciasno związane jedwabnym oplotem. Ostrze było oddzielone od rękojeści małą, okrągłą osłoną dłoni. Samuraj mógł również nosić krótki sztylet (tanto) jako broń ostateczną. Miecze i sztylety były przechowywane w lakierowanych pochwach, które mogły być bardzo ozdobne.

Wcześniej samurajowie używali również broni, które później stały się bardziej kojarzone ze zwykłą piechotą. Były to włócznia (yari) i kij (naginata). Długość yari była różna, ale ostrza były obosieczne i mierzyły od 30 do 74 cm (12-29 cali) długości. Niektóre ostrza miały kształt litery L i były używane do zrzucania jeźdźców z koni. Włócznie nie były zazwyczaj używane do rzucania, ale do zadawania ciosów przeciwnikowi. Naginata była długim kijem z przymocowanym do niego zakrzywionym ostrzem o pojedynczym ostrzu. Część kija mierzyła od 120 do 150 cm (4-5 stóp), a stalowe ostrze mogło mierzyć do 60 cm (2 stóp). Broń ta służyła do wymachów, cięć i pchnięć na wroga, a posługiwanie się nią stało się jedną ze sztuk walki, której szczególnie uczyły się córki samurajów.

Broń prochowa była znana Japończykom dzięki kontaktom z Chinami, ale to dopiero przybycie pierwszych Europejczyków w połowie XVI wieku wprowadziło broń palną do japońskich działań wojennych. Do końca tego wieku, być może jedna trzecia armii polowych była wyposażona w broń – arkebuz zapałczany – a niektórzy późniejsi samuraje nosili pistolety.

Zbroja samurajska

Kurajskie zbroje wykonane z metalowych płyt zszytych razem i zabezpieczonych laką pochodzą z okresu Kofun (ok. 250-538 CE). Bardziej elastyczną zbroję wykonywano wtedy z wąskich pasów brązu lub żelaza, które łączono sznurem lub skórzanymi wiązaniami. Skórzane poszycie było kolejnym popularnym materiałem na zbroję w okresie średniowiecza, ponieważ było zarówno lekkie, jak i elastyczne. Od okresu Heian (794-1185 CE) samuraje często nosili jedwabną pelerynę (horo) na ich zbroi, która była przymocowana na szyi i talii podczas jazdy. Został on zaprojektowany, aby nadmuchać z przechodzącego powietrza i albo odbijać strzały lub działać jako identyfikator użytkownika.

Były garnitury zbroi, takich jak pudełko-jak oyoroi, który wisiał na ramionach. Ten typ ważył około 30 kilogramów (62 funty) Prostszy i bardziej elastyczny garnitur haramaki miał bliżej dopasowaną kirys dla tułowia i krótką spódnicę składającą się z ośmiu sekcji. Uda mogły być chronione przez ochraniacze (haidate), dolne partie nóg przez skwarki lub suneate, a ręce i przedramiona przez półrękawy lub kote. Gdy na polu bitwy pojawiła się broń palna, popularna stała się solidna zbroja płytowa na klatkę piersiową, która często była importowana lub kopiowana z Europy. Co ciekawe, pomimo całej tej ochrony ciała i być może nie słysząc jeszcze o historii Achillesa, samuraje nie chronili swoich stóp i nosili jedynie skarpety i proste sandały ze sznura.

Hełm samuraja (kabuto) był najczęściej wykonany z nitowanych żelaznych lub stalowych płyt i miał formę czapki z wystającymi klapami po bokach i na szyi dla dodatkowej ochrony. Czasami noszono maskę na twarz lub menpo o zaciekle wyrzeźbionych rysach i wąsach. Niektóre hełmy miały imponujące herby w formie półksiężyców, pióropuszy z końskiego włosia lub rogów i poroża zwierząt (prawdziwych lub stylizowanych), ale były one noszone raczej przez daimyo. Aby zwiększyć komfort noszenia hełmu, samuraje często golili przednią część włosów, co stało się modne w XVI wieku. Resztę włosów noszono długą i wiązano z tyłu głowy w kok (chasen-gami) lub trzykrotnie złożony cylinder włosów (mitsu-ori). W bitwie samurajowie rozpuszczali włosy (w każdym znaczeniu tego słowa).

Średniowieczne zbroje i hełmy zazwyczaj wskazywały rangę samuraja, dywizję i region pochodzenia poprzez kolorowe szwy, odznaki heraldyczne i malowane symbole, z których niektóre były związane z ich rodzinami lub domem wojskowym (buke). Ważki były popularnym symbolem na zbroi, ponieważ ten owad nie może latać do tyłu, a więc reprezentował mentalność samurajów „no-retreat”. Sztandary były również używane do identyfikacji kto jest kim na polu bitwy, chociaż ich rozmiar był kontrolowany i związany z konkretnym statusem samuraja.

Bushido

Bushido lub shido, co oznacza „drogę wojownika”, jest słynnym kodeksem wojownika samuraja, ale został on skompilowany dopiero pod koniec XVII wieku przez uczonego Yamago Soko (1622-1685 CE), do tego czasu samuraje nie byli już aktywni militarnie, ale funkcjonowali bardziej jako moralni przewodnicy i doradcy. Trudno jest zatem określić poziom rycerskości, jaki samurajowie rzeczywiście praktykowali w całej swojej historii. Wydaje się prawdopodobne, że tak jak w przypadku każdego wojownika w każdej innej kulturze, pragmatyzm rządził dniem, gdy dochodziło do walki. Bez wątpienia samuraje wykazywali się odwagą i biegłością w walce, ale obietnice i rozejmy były często łamane, wioski palone, a pokonani zabijani, ponieważ honor wynikał ze zwycięstwa i nigdzie indziej. Samurajom przyświecała przede wszystkim chęć zysku finansowego i podniesienia swojej pozycji społecznej, stąd niesmaczna obsesja zbierania odciętych głów ofiar. Prawdą jest również, że pomimo rycerskiej reputacji wojowników, która w późniejszych czasach została nałożona na japońską historię średniowieczną, zwłaszcza pod względem surowości, lojalności i samodyscypliny, wcale nie było rzadkością, że podczas bitew dochodziło do masowych porażek, w tym generałów. Na przykład w bitwie pod Sekigaharą w 1600 r. nie mniej niż pięciu generałów i ich armie zmieniły strony w trakcie bitwy.

Samuraje nie zawsze byli bardzo szlachetni, jeśli chodzi o chłopów. Wojownicy okryli się złą sławą wśród przybyszów z Europy, którzy ścinali głowy nieznajomym na poboczach dróg tylko po to, by sprawdzić, czy ich miecze są nadal ostre, co było paskudnym zwyczajem znanym jako tsujigiri lub „ścinanie na skrzyżowaniu”. Mimo to samurajowie mieli prawo po swojej stronie, jako że otrzymali od szogunatu Tokugawa (1603-1868 CE) prawo do zabicia każdego niższego rangą od siebie, jeśli uważali, że ta osoba zachowuje się niegrzecznie – luźno zdefiniowana jako 'zachowuje się w nieoczekiwany sposób'.'

Seppuku

Od tych z najwyższych szczebli samurajów oczekiwano walki na śmierć i życie, nawet jeśli oznaczało to zabicie siebie, by uniknąć pojmania. Honorową metodą było seppuku (aka hara-kiri) lub samospalenie, ponieważ uważano, że żołądek zawiera ducha, a nie serce. Wojownik najpierw zakładał białą szatę, symbol czystości, a następnie nacinał brzuch nożem od lewej do prawej. Nie była to szczególnie szybka i skuteczna metoda samobójstwa, dlatego też zwykle asystent miał pod ręką specjalny miecz, znany jako kaishakunin, aby zdekapitować samuraja. Tak jak samuraj często popełniał samobójstwo, gdy jego pan to robił, tak samo od zwolenników i utrzymanków samuraja oczekiwano, że zabiją się po stracie swego pana, zgodnie z kodeksem znanym jako junshi lub „śmierć przez naśladowanie”.

Samuraje jako bohaterowie: Yoshitsune

Wielu bohaterów w mitologii japońskiej to wojownicy samurajscy, a żaden nie jest bardziej znany niż legendarny Yoshitsune (1159-1189 CE). Minamoto-no-Yoshitsune, urodzony jako Ushiwakamaru, był młodszym bratem szoguna i odnoszącym sukcesy generałem w wojnie Gempei (1180-1185 CE). Jego legendarny status wynika z tego, że był uosobieniem lojalnego, honorowego i niezłomnego wojownika. W młodości uczył się szermierki, pozbył się kilku rabusiów i zmusił mnicha-wojownika Benkei, by został jego wiernym sługą. Wygrywając wiele bitew, zwłaszcza prowadząc szarżę kawalerii pod Ichinotani i przeskakując most dla łodzi pod Danno-Ura, w końcu wzbudził zazdrość swego brata. W konsekwencji Yoshitsune uciekł do północnej Japonii, przechodząc kontrolę graniczną dopiero wtedy, gdy Benkei pobił go, udając, że Yoshitsune jest nieszczęsnym sługą. Nie było to jednak szczęśliwe zakończenie dla bohatera, gdyż szogun w końcu go odnalazł i zamknął w zamku, który został spalony doszczętnie. W niektórych wersjach mitu Yoshitsune uciekł, by stać się mongolskim księciem Temudżynem, znanym później jako Czyngis-chan. Historia Yoshitsune stała się głównym tematem teatrów Kabuki i Noh.

Ronin 47

Prawdopodobnie najsłynniejszym prawdziwym samurajem, epizodem masowego seppuku i przykładem par excellence zachowania honoru poprzez śmierć jest historia 47 Roninów (Shijushichishi), która wydarzyła się w styczniu 1703 roku (choć dziś upamiętniana jest 14 grudnia). Władca Ako, Asano Naganori (1665-1701 CE) był pewnego dnia w zamku szoguna w Edo, kiedy został znieważony przez (niezbyt dyplomatycznego) szefa protokołu szoguna, Kirę Yoshinakę (1641-1701 CE). Naganori nierozsądnie wyciągnął miecz, co w murach zamku było przestępstwem zagrożonym karą śmierci, więc został zmuszony przez szoguna do popełnienia seppuku. Jednak jego 47 samurajów, zwanych teraz roninami („wędrowcy” lub „samuraje bez pana”) poprzysięgło zemstę na Yoshinace. Odczekując dwa lata, w końcu dopadli swojego człowieka i położyli jego ściętą głowę na grobie poległego mistrza. Po długiej debacie publicznej roninów ukarano za ich zbrodnię, dając im do wyboru egzekucję lub seppuku. 46 (brakująca liczba jest nie do wyjaśnienia), w wieku od 15 do 77 lat, zdecydowało się przyjąć seppuku i w ten sposób zagwarantować sobie legendarny status największych wyznawców kodeksu samurajskiego. Roninowie zostali pochowani obok swojego mistrza w świątyni Sengakuji.

Odrzuć & Późniejsze mitologizowanie

Ważność samurajów i lokalnych armii została znacznie zredukowana w następstwie stabilizującej polityki szogunatu Tokugawa, która przyniosła Japonii względny pokój. Kontynuowało to proces rozpoczęty pół wieku wcześniej, kiedy to ludność wiejska została rozbrojona. Ponadto wielu samurajów, w obliczu konieczności zostania albo spokojnymi rolnikami, albo utrzymankami lokalnych panów, gdy nie można było mówić o działaniach wojennych, stało się nauczycielami, administratorami (zwłaszcza w dziedzinie finansów) i przewodnikami moralnymi. Samuraje nadal cieszyli się wysokim statusem społecznym, będąc członkami rangi shi, która stawiała ich ponad kupcami, rzemieślnikami i rolnikami w systemie rankingowym shi-no-ko-sho. W 1872 r. wprowadzono ponownie pobór do wojska, a w 1876 r. samurajowie zostali formalnie zdymisjonowani, choć potomkowie byłych samurajów nadal byli wyróżniani tytułem shizoku aż do II wojny światowej.

Samuraje i ich wojenne wyczyny były popularnym tematem gunkimono, czyli opowieści o wojownikach z XIV i XV w., które z nostalgią spoglądały na wcześniejsze czasy średniowiecza. W XVIII wieku w Japonii nastąpiła jeszcze większa romantyzacja samurajów. Na przykład, słynny wers otwierający Hagakure autorstwa Yamamoto Tsunetomo, zbiór 1300 anegdot związanych z samurajami, zebranych w 1716 roku w czasie pokoju, śmiało stwierdza, że „Bushido jest sposobem umierania”. Reputacja samurajów kwitnie do dziś dzięki komiksom, grom komputerowym i innym mediom, zapewniając im status jednej z wielkich grup wojowników w historii światowego średniowiecza.

Ta treść była możliwa dzięki hojnemu wsparciu brytyjskiej Fundacji Sasakawy.